Йоакъапа даьгара Элбердагара мара хьайоагӀаш яц КӀуренаькъан яха цар тайпан цӀи, из лелаеш тахан а пхи-ялх цӀа мара дац. Бакъда уж тувлбе мегаргбац Буро кӀалхарча КӀуренаькъанца, хӀана аьлча уж Леймой лоархӀаш а кхыча тайпан нах а ба.

Элбердал хьалха хиннача цар даьша ТӀумхой аьле язъяйташ хиннай шоай тайпан цӀи. Цхьан заман чухь Эккажкъонгий-Юрта а баьхе, шоаш баха моттиг йите, лоаман юрта ТӀумагӀа баха болх уж. Цига, нах дӀа-юха боабеш, дов хилар бахьан долаш, хьалха шоаш баьхача юрта юхабахка безача овтт Элберда дезал. Цу хана, цигара ара ца бовлаш, бахаш хиннаб цун вежарий Муса, Уматгири.

Элберд ше е бусалба дешар а е дунен дешар а дийша хиннавац, амма вахар, нах, цар мотт, Ӏадаташ дика довзаш саг хинначох тара ва, хӀана аьлча цӀихеза кхелахо санна вовзаш хиннав из мехка. Из юкъеваха дов шозлагӀа ваха везаш хиннадац, иштта говза мотт а кӀоарга хьаькъал а долаш, саг хиннав Элберд. Язде, деша ца хой а, бакъда наха юкъе барт бара Ӏилма шаьра ховш хиннав.

ТӀумхой Элбердеи Ӏоахарганаькъан Тоитайи дезале ваь хиннав Йоакъап 1902 шера тушоле бетта 3-ча дийнахьа Эккажкъонгий-Юрта. Ши йишеи ши вошеи хиннад уж, бакъда воша зӀамига волаш ла, дезале цаӀ мара воаца кӀаьнк хиннав Йоакъап. Ши йиша-м хиннай цун Ӏайшии Хании яхаш, йоккхагӀъяр Эккажкъонгий-Юртарча Овшанаькъанга хиннай, зӀамагӀъяр — Наьсар-Кертерча Зангенаькъанга. Уж шоаш беце а, царех хьабаьннараш болаш ба таханарча заман чухь. Цу хана хӀанз мо дешара паргӀато хиннаяц, юрташка ишколаш дуккха тӀехьагӀа яьхкай. Цудухьа юртарча къаьнача маьждиге диъ шу даьлча деша дӀавенна хиннав цаӀ мара воаца кӀаьнк. Цхьан шера дийшача, шийна хьийхача Ӏилман бух дика бовзаш, хӀамах дика кхеташ, хьисап де ховш хилар хьагойтад цо. Цига 12 шу даллалца дийшача, дӀахо хьахьеха молла воацаш бус хьужарера мутаӀаламаш. Из хьужаре дӀакъовлар кхерам болаш хиннай, дӀа ца къовлийта дагахьа берашта хьеха а цунца цхьана дин Ӏилма дӀахо Ӏомаде а лаьрхӀад цо. Иштта хьехаш а ше дешаш а хьавенав из 16 шерга кхаччалца.

Цу хана вай мехка Октябрьски революци йоал, Ӏаьдал большевикий мукъагӀа дода, хьужаре дӀакъовл, хӀаьта цига хьехаш хинна Йоакъап Ӏаьдало тӀакхувлаш, набахта чувехкаш, дукха кхеставу. Хьужаренах лоамарой ишкол хьаю, цига хьеха могаргдолаш, эрсий мотт ховш цхьа саг хиннавац. ТӀаккха баьхкаб цига кхыча къамех бола нах, юххьанца цига балха сеца хиннав Йоакъап а. Цун воӀа Ӏийсас дагалувцачох, математика а географи а дика йовзаш, цу Ӏилмаех кхеташ хиннав молла. Цо ишколе хьийхар дин Ӏилма хиннад. Дукха Ӏац из юртарча кердача ишколе, цигара дӀавода, хӀана аьлча укхун хетача беса урокаш дӀаялийта лаьрхӀа хиннабац кердача Ӏаьдала викалаш. Жайнахьа, КъорӀа тӀа доацаш дола хӀама аргдолаш воацача цунна дийзадац шийга де яхаш хьалхадоахаш хиннар, цу лостамагӀа деш дола хьехараш.

Цул тӀехьагӀа Онгашта дӀавода Йоакъап, цига из дешаш хиннав гӀалгӀай а нохчий а мехка дика вовзаш хиннача Эке Ӏумар-моллаца, Оздой Саьлмарзий Махьмад-моллаца, Кукурхой Асхьаб-моллаца, Ӏарчакханаькъан ИбрахӀимца, кхычарца. Цун ший тайпан воша ТӀумхой Увайс (Наьсаре цхьан урам тӀа бахар уж) а ваьгӀав, сона ховчох цига деша. Цига диъ махьал деш цо. Дийша ваьнна диъ-пхи шу даьлча, алапашта юкъе цаӀ нийса доацилга гучадоал цунна, тӀаккха юха а, Онгашта хьал а ухаш, диъэ махьал юхадеш цо, шийна ховш дар нийса дий хьожаш, тохкаш, шаьрдеш. Саг 26 шу даьлча мара йоалаяь хиннаяц цо, эггара хьалха цо йоалаяьр Боканаькъан саг хиннай. Дезал хулаш а ца хулаш а, 7-за саг йоалаяь хиннав Йоакъап-молла. ШоллагӀа цун сесаг хиннай СапарӀаланаькъан, цо ваь кӀаьнк а ваьхавац. Молла Ӏаьдала балха тӀа а хиннав, уж истий кхувлача хана, колхозе болх беча наьха къахьегама денош дӀа а яздеш, царех алапена меттел ялат дӀадекъача дакъа лоацаш хиннад цо. Ше валале хьалха, Эккажкъонгий-Юрта ваьха Хамхой Висан-Гири волча водаш вар Йоакъап-молла. Цига царца цхьана баьха нах чу а баьхке, дувцаш Ӏеш хиннаб уж, хийла да моцалах кӀалхара мишта воаккхар Йоакъап-моллас, цхьацца гӀо-новкъостал дарца.

Кастта тӀакхоач вай къаманна йоккха сагото а бала а тӀабена 1944-гӀа шу. Сибре нах бугача хана, Эккажкъонгий-Юртара нах арабоахаш, цига тӀахьожаш хиннав ЧК болх беш вола, цхьаккха иманах а къахетамах а хӀама доацаш вола гӀалгӀа. Йоакъап нийсвенна хиннав юртара эггара тӀехьа арабоахача наьха йиъ файтонаца. Новкъа болхаш, шийца ворда тӀа багӀача нахага аьннад моллас:

— Вай укхаза юхадоагӀаргдий ховш дац, дойя а доале а, мовлат дешаш, дӀадахача бакъахьа да вай.

Цул тӀехьагӀа, ше оаз а йохийташ, мовлат деша волавеннав. Тхьовра вай лакхе хьоахаваь чикист тӀавенав акхарна:

— Мала вар шух ер дӀадоладаьр? — хаьттад цо.

Сои сои вар, яхаш, тӀера Ӏокхувсабеннаб цхьабараш, молланна тӀера бехк дӀабаккхар духьа. Бакъда Йоакъапа лайнадац, цу гӀулакха юкъе ше къайлавихьа, нах кӀалъоттабе.

— Сона Дала пурам луц, се бахьан долаш наха цатоам бе, — аьннад цо.

— Из Ӏа дувца Ӏилма дийша саг со мара вац тхона юкъе. Ераш шоай къахьегаш, миска боахкаш хинна нах ба. Со цаӀ мара вац, дехьа юрта водаш, сехьа юрта водаш, дийша. Со вар из.

— Хьайна везаш вола виъ саг хьаэца ворда тӀа багӀачарех, ши кӀира ха я хьона, юрта мел дола декъий дӀадохкаргда Ӏа, — аьннад чикиста. Нах арабоахача хана геттара чӀоагӀа цамогаш хиларах, ара ца бахийта дӀухьалбаларах боабаь нах хиннаб. Цар декъий хиннад цо дийцараш. Сел Даьла вицвенна саг а хиннавий-хьогӀ из чикист-м, аьнна, хеталу укхаза. Байна нах дӀабохкийтар, уж ара, маьлхе цабадийтар а да-кх сага оамалца иман хилар. Дала хьаькъалча воалаваь хинна хила тарлу-кх из, къаман из мо дола доккха Ӏазап тӀаэттача дийнахьа. Цо аьнна виъ саг ийца, Йоакъап-молла цхьан файтонаца юха юрта чувахав. Дукха нах хиннаб боабаь бадаш, цул совгӀа дӀадийхка латта доахан дӀахецаш а, цу юрта хьежаб уж, дикка ха йоаккхаш.

Царца хиннача кхыча файтонашца дӀабахараш, Тихорецк яхача моттиге кхаьчача хана, фашисташа чуйийттача бомбаша боабаь хиннаб. Дала иштта дӀанийсдаь хила тарлу из, шийна везаш вола саг юхакъоаставергвола хоам байта. Из хьахезача, дикка ха яьккхар йоах Йоакъап-моллас; шийца хиннача, новкъа боабаьча юртахоех велхаш. Царна юкъе хиннаб цун дика новкъостий, хьаьший, дика гаргара нах.

Нах дӀабохкара декхар тӀадилла хиннача сага, тӀа а вена, чӀоагӀа болх баьб Ӏа, аьнна, хоаставаьв Ӏалама саг. Цул тӀехьагӀа из а цунца хинна виъ саг а ший машенаца Наьсаре Ӏо а боалабаь, цӀермашена тӀа ховшабаь, Сибре Ӏобахьийтаб. Иштта кхаьчав Йоакъап-молла Акмолински областа Сараба яхача юрта. КӀалхара казахаш цецбаьнна хиннаб вай мехкахочох. Нах буаш дола оакхарий доагӀа, яхаш, бийцарашта когаметта цар юрта кхаьчар хиннав шаьрра Ӏарбий мотт хьабувца а цун маӀан де а ховш вола саг. Цул совгӀа, чӀоагӀа куц долаш къонах а хиннав из. Из шоашта вайза кӀира даьнначул тӀехьагӀа, молла аьле мара цунга йистхулаш, цох кхыйола цӀи йоаккхаш хиннаяц кӀалхарча бахархоша.

ТӀабаьхкарашта а моттигерча наха а юкъе цатоам баьнна хилча, юкъе а вахе, нийсденна халахетар, дов цу сахьат дужадеш хиннад цо. Юрта хьаким волаш хиннача цхьан казаха, из шийна вайзача, колхоза коа дахчан пхьоарал де балха оттаваьв молла.

Цул совгӀа, бетта кхаь дийнахьа юртал аравала бокъо а енна хиннай цунна.

ДукхагӀа уж денош цунна денна хиннад, ший кхоачарле цо хьалохаргйолаш. Да-м вай арадахале денз воацаш хиннав. Йоакъапа 12 шу даьннача хана, ялат кхедеш, из Буро тӀа хьалкхуьаш, дохкаш хиннав Элберд. Цкъа иштта вахача, ялат дехка цунгара ахча дӀадаккхар духьа, хӀираша вийна хиннав из.

Нана Тоийта а йижарий Ӏайши, Хани а болаш хиннаб, уж хьалаха а царех дӀакхета а декхар оттадаь хиннад 42 шу даьнна волча, цаӀ мара воацача воӀа а вошас а. Лакхе вай хьоахаваьча казаха воӀ хиннав могаш воацаш. Цхьацца дарбаш де ховш хннача вай мехкахочо верзаву из. ТӀаккха вокхо гӀо-новкъостал ду гӀалгӀачоа нана, йижарий тӀахинна эшалон мича яхай ха, цул совгӀа, балха гӀулакха вохийташ санна, бутт ха а енна, уж хьалаха вахийтав цо из, говр-ворда а денна. Новкъа водаш, 12 ди даьккхад цо, 400 километр никъ бича, цхьан юрта Баркинхой дезале кхаьчав. ГӀалгӀай фусамашка чувахача а, тӀера хӀама Ӏойоаккхаш хиннаяц цо, бокъонца шийна уж хьакорабилцца. Цу Баркинхой йоккхача сага аьннад:

— Вай арадаьха, укхаза Ӏокхаьча цхьа кӀира доаллашехь, яла а енна, юртарча кашамашка дӀаеллай оаха из.

Ший наьна хӀамаш воӀа йовзий хьажа, уж а хьахьекхай цо. Йижарий цу хана, маьре баха, шоай дезалаш болаш хиннаб. Ӏийсас яхачох:

— Веннача сага де мел дезаш дола гӀулакх даь, цар дӀаелла хиннай тха даь-нана. Вай Сибрера цӀадаьхкачул тӀехьагӀа, Наьсаре Бутырина цӀерагӀча урам тӀа бахача цу Баркинхошка хӀара кӀира водаш оамал яр тха даь, ший нана дӀаелла нах лоархӀилга а цар сий делга а дар цун из.

ДӀахо иштта лела йиш йолаш дацар гӀулакх, дезала уйла е езаш хиннай. Лоалахарча юрта бахача Боканаькъан тайпан саг йоалаю цо.

Из яр Мочкъий-Юртарча Боканаькъан Мухтареи ТӀоаршхой Лолеи йоӀ Марем. Денал долаш саг хиннав Йоакъап-молла. Из гуш да, саг цо мишта йоалаяьй зийча а. Комендантага дийхад цо, гонахьа ядача юрташка ваха, сайна йоалае саг лохаргьяр аз, Ӏа пурам лоре, аьнна. Вокхо аьннад:

— Вохийтаргва аз, бакъда, юха ца воагӀаш, ма Ӏелахь. Хьо мо вола саг шоашца Ӏийча бакъахьа хеташ хул гонахьара нах.

Иштта водаш, Боканаькъан бахача юрта кхаьчав из. Вай мехкахдахале да-нана денна, даь-вешийца кхийна хиннай Марем.

ХӀаьта даь-воша набахта воаллаш хиннав.

Ехача йоӀах жоп дала саг хиннавац. Лаьца воалла даь-воша волча а ваха, цунгара жоп а даьккха, юрта мовлат дийша, ворда тӀа хоаяь ший саг йоалаеш, юхавенав из. Сона хетачох, цу заман чухь денал эшаш моттиг хиннай цо яьр. Нахаца фу леладе деза, мишта леладе деза ховш саг хиннав из.

Саьлмарзий Махьмад яхача гӀалгӀай мехка сий долаш хиннача моллас Йоакъапах оалар йоах: «Ткъаь итт саг Ӏохоавича, цу ткъаь итт сагаца фу дувца деза ховш ва молла».

Цу хана йоалаяь цун фусам-нана тахан а йолаш я, могаш-лелалуш а я. Тамашийна хӀама да цаӀ, бокъонца цун яьнна ха 103 шу да, вай арадоахача хана 27 шу даьнна хиннай из. Цун ха дӀаязъеча хана, ишттал ха яла йиш яц цунна, аьнна, итт шу Ӏодаьккхад тӀера, каьхаташка диллача 93 шу даьннад Марема. Цхьа-ши шу хьалха цунца къамаьл хиннад са. Со чӀоагӀа гӀадвугаш дар, сага гӀо-новкъостал доацаш, из лелаш хилар; къамаьла шаьра а хьаькъала мисхала зираттал эрга ца йоалаш, дувцаш дола хӀама хьалха санна сакхетам лакха болаш цо дувцаш хилар.

Оалаш да, цхьан хьаькъал долча сага, бӀаь саг кхаьбав. Цу тайпарча нахах саг хиннав вай мехкахо а. Шийна бовзача, ше лоархӀача хьакимашка, комендантага гӀолла дукха нах балха оттабаь, моцало яхьача Ӏоажалах баьха хиннаб цо; цул совгӀа моллагӀа указ наха довзалехь кӀира хьалха довзаш а хиннад цунна, хӀана аьлча коменданта тешаме а дика а саг цох хетандаь. Вай цӀадахкийта каьхаташ кийчдеш долга а цо хьалххе хьааьнна хиннад Элберда Йоакъапага. Шоай дего хьатӀаэцаш воацача сагага, цу тайпара хӀама тахан а хайтаргдацар хьакимаша, цу хана-м геттара лира а ма хиннадий из. Наха цӀабаха паргӀато яьлча, хьо укхаза Ӏаре, аз юртда вергвар хьох, аьнна хиннад цунга, дика вахаргвар хьо, шедола хӀама а хургдар хьа доалахьа. Бакъда молла ший даьй баьхача лаьтта кхача а хьамсарча цӀагӀа са даьлча а бакъахьа хеташ хиннав.

Цхьан Ӏуйрийна, вена, чуийккха хиннав из:

— Молла, указ арадаьннад! — аьнна, кхаъ баьккхаб цо.

Эггара хьалха боагӀарашца цӀавенав Йоакъап-молла, из хиннад 1956 шера. Цу хана ши воӀ хиннав цуни Меремеи — Ӏумари Ӏаьлеи. Юххьанца Эккажкъонгий-Юрта, тӀаккха Наьсаре ваьхав из а цун дезал а.

ЦӀадаьхкачул тӀехьагӀа кхы а ворхӀ дезалхо хиннав цар, лакхе хьоахаваьча шин воӀал сов, кхы а кӀаьнкаш, йиӀигаш: Мухьмад, Ӏашат, Ӏийса, Абабукар, Муса, Хадчат — хиннаб цар. Цхьа йиӀиг яла а еннай.

Деррига Марема даь бераш ийс хиннад аьлча нийсагӀа хургда, аьнна, хет сона. Ӏумари Ӏийсаи Магасе бах, Ӏаьла Дошалкъий-Юрта вах, Мухьмад, Муса, Абабукар — Наьсаре.

ЙиӀигаш а, маьре баха, шоай дезал болаш бах. ЙоккхагӀъяр ТӀой-Юрта Дзовранаькъанга я, шоллагӀъяр — Наьсарерча БӀарахошка.

Хьалхарча деношка денз, Ӏаьдала балха хиннав Йоакъап-молла, «Назрановский» совхоза дахчан пхьар волаш. Тахан цун къонгаш а, хьаьналча къахьегамца шоай дезал кхебеш, боахк. Бакъда бусалба дешар дийша саг вац царех, КъорӀа деша ховш Ӏийса ва ца аьлча. 8-9 шу даьнна кӀаьнк вар со. Наьсаре Дуданаькъан Султана цӀерагӀча урам тӀа вахар тха даь-воша Дауд. Цига мовлат дешача хьалйийхача наьнаца, вахар со а. Мовлат деша хьавийха хиннар вар Йоакъап-молла, цун куц-сибат, мовлат дешар, дӀаводаш къамаьл дар, Ӏадика ювцар — шедар хоза хийтар сона цу къонахчунца. Элтара кий туллаш, мора полтув ювхаш, герга юхь йолаш, юкъерча дег1ара къонах вар из. Цу тха даь-веший цхьа кӀаьнк вар Йоакъап яхаш, хетаргахьа, молла сийна тиллаяр дас ший воӀах из цӀи.

Гонахьа, эгӀа-магӀа кхыбола моллаш боллашехь, из вехар цо даим динца дувзаденна хӀама де дезаш хилча. Ше дешаш дола мовлат шин меттала дешар Элберда Йоакъапа: Ӏарбий меттала, тӀаккха таржам деш гӀалгӀай меттала.

Мовлат дийшача моллана ахча луш дайнад сона. Аз из харцахьа да яхац, хӀана аьлча мовлат дешийтача сага сагӀийна дала лаьрхӀа хӀама да из. Бакъда Йоакъап-молла цу тайпара хӀама дезаш хиннавац. Цу хьакъехьа бокъонца хинна цхьа хӀама дувцаргда аз шоана. Наьсаре цхьаннахьа мовлат дешаш а хинна, хьаараваьннав Йоакъап-молла а Сальмарзий Махьмад-молла а. Цхьа таро йолаш саг хиннав из дешийта ераш чубийхар. ЦӀабаха моллаш арабаьлча, киса кулгаш теӀаде волавеннав фусам-да.

ВоагӀош, ӀотӀакхаьчав из Элбарда Йоакъапа.

— Фуй Ӏа цига киса теӀаер? — хаьттад укхо.

— ХӀама яцар из-м, — аьннад ковна дас.

— Хьаяккхал, фуй хьа из? — хаьттад юха моллас.

— ХӀама дацар из-м, Даьла ший духьа... — аьннад вокхо тхьовра мо.

— Хьаарадаккхал из, са кулг дӀа ца а кхетийташ, — аьннад Йоакъап-моллас, ахча хьаэцаш оамал хиннаяц цун.

Хьаарадаьккхача, кхо сом хиннад из.

— ХӀанз хьаарадаккхал Ӏайха вокхар кисашка мел деллар, — аьннад тӀаккха. Деррига хьалдаьккха, хьавӀашагӀтехача, цу ханара ахча 18 сом хиннад. Из я итт тума е шийтта тума алапеш хинна зама.

— Даьла ший духьа дала воаллий хьо? — хаьттад.

— Воалл, — жоп деннад фусам-дас. — Хьажал, — аьннад дӀахо мовлат дийшачо, — тхо диза а, напагӀа даккха могаш а нах да. Хьалла Наьсаре завод йолча моттиге вах хьона цаӀ, шоллагӀвар лесхоза юхе, кхоалагӀвар коммунальне юхе вах хьона, уж ба хьона миска нах. Из ахча кхаь даькъа дийкъа а дийкъе, цига дӀаделе, юхавоагӀаргва хьо, хьо юхавалцца тхо укхаза латтаргда хьона.

ДӀаводача хана куртка ювхаш хинна саг, юхакхаьчача хана коч ювхаш, хьоцара кӀур хиннаб. Иштта юхавена хьаэттача фусама-дас аьннад:

— Молла, Ӏа яхар хьадир хьона аз.

— ХӀанз да хьона Ӏа даьр Даьла ший духьа, — аьлар йоах Йоакъап-моллас.

Цун шучий болаш, ГӀумакханаькъан нах хиннаб Дошлакъий-Юрта бахаш. Цар аьнна хиннад цунга, оаха цӀа-моттиг кийчъяьй хьона, тхона юхе ваха хьава веза хьо. Из дӀахезад цунна гонахьа Наьсаре бахача нахá.

— Молла, мича вода хьо? — хаьттад лоалахоша.

— Цхьаннахьа водац со-м, — аьннад вокхо.

Цхьан сарахьа пхьегӀа тӀа арабаьнна латташ хиннаб къонахий. Царна юкъе хиннаб укхун лоалахой Арсмаканаькъан Ахьмади, ТӀумхой Султани, Пхьарчийнаькъан Солсеи, туркх волча Хьулахой Мусай даи. ТӀаккха цар аьннад, тхо дерригаш, ковнаш дехка, укхазара дӀадолхаш да кхыча моттигашка даха. Из хабар дахьаш саг венав Йоакъап-молла волча. Сиха хӀама тӀа а йийха, хьалъараваьннав ер:

— Фуд укхаза? Фу леладу оаш? — хаьттад гулбеннарашка.

— Даха дӀадолх тхо, тхоай боахамаш дехка, — жоп деннад вокхар цхьан оазах.

— ХӀана, мишта долх? — цецваьннав Йоакъап-молла.

— Тха укхаза де хӀама дац, хьо дӀаводаш хилча, — аьннад лоалахоша.

— Водац со, сона Дала пурам лургдац шо дита дӀаваха, — аьннад моллас. Иштта виса хиннав из, шучий болча Дошлакъий-Юрта дӀа ца водаш.

Цигара Султан волча чу а баха, чай молаш а баьгӀа, дӀа-юха къаьстар йоах лоалахой.

Дукха безаш хиннаб цунна ший лоалахой, царех вашаш хиннав из. Иштта из а везаш хиннав гонахьа бахача наха.

— ЦӀен подвала чу кабинет яр тха даь, — дагалувц Ӏийсас. — Йоккха радиоприемник яр цун, Азербайджанера ийца ена. Цо атта хьалоацар «Монте Карло» яха канал. Бийсан 11 сахьат даьлча цу чу Ӏочуваьле, КъорӀага ладувгӀар цо. ДӀаяздора, цхьа гӀалат доацаш. Шарманщикаш лувцаш пеленгатораш-машенаш яр вай милице, из яй хьаоттар, тха цӀенна дукха гаьна йоацаш. Цу хана цу каналага ладувгӀар а дика лоархӀаш дацар.

Бакъда тха даьна-м дин гӀулакхаш довза мара эшаш яцар из канал. КъорӀа хьакъехьа цу чу дийцачох, Саьлмарзий Махьмадаца дагавоалар из. Иштта ма йоахарий, аьле, хьадисаш дувцаш хиннад. Цу тайпара бувзамаш лоаттадеш хиннад цар, дин гӀулакх дикагӀа довзаш болча берригача дийшача нахаца, уж болча дӀа а ухаш, кердадараш, хӀанзалца шоашта цадайзараш Ӏомадеш хиннад. ХӀаьта оаха дийшача дика хеташ а вар. Массане а ишколе дийшад оаха, чакх а яьккхай. Дас оалар: «Нагахьа санна бусалба дешар деша шоай вӀаштӀехьа ца доале, дунен дешар мукъагӀа дешалаш».

Дукхача гӀулакхашта кхувлаш хиннав мехкахоша Йоакъап-молла: зоахалолашта, довнашта юкъе; мовлат дешача; веннача, ваьннача, иштта кхы дӀахо а.

— Йоакъап-молла цкъа дӀавахача, тхох саг ваха везаш хилацар довна юкъе, — оалаш хиннад Саьлмарзий Махьмада. ЗӀамигачунца дувцаргдар ховш хиннав из, воккхачунга цунна товргдар ала ховш хиннав, бокъонца вола психолог санна. МоллагӀча гӀулакха ше вугаш хуле, вийха хуле, эггара хьалха эздело дӀадеххача тайпара леладеш хиннад цо моллагӀа гӀулакх. Довна юкъе водаш хуле, машена тӀа вагӀаш, чуводаш хиннавац из юрта, дӀачукхачале Ӏо а ваьле, гӀаш чуводаш хиннав довна даьй болча коа кхаччалца, цу юрта а ше водача ковна а лерхӀам беш. Саьлмарзий Махьмад а кхы массехк къонах а дувцаш багӀачара хеза хӀама укхаза хьоахаде лов сона. Из цар дийца хиннад Йоакъап-молла венначул тӀехьагӀа. Цхьа дов хиннад, дӀа ца доалаш, дӀаьхденна латташ. Цунна юкъе ца водаш саг хиннавац. Цхьаккха дарах дӀадоалаш хиннадац дов. Из дӀа ца доаккхийташ хьувзарий дов дӀадаьккха хиннад цхьан хана Йоакъап-моллас.

— Даьллахьа, молла, дов дита тигац, цунна юкъе ца водаш саг висавац, — аьннад цунга.

— ХӀама дергдац, — жоп деннад вокхо, — Дала дегӀадале, из дов а дӀадоаккхаргда вай.

Цу довна юкъевахав из, юкъах герз а доаллаш. Шийца хьа мел вена саг юрта йисте а вита, ше хьалчуволавеннав. Плащь лелаеш хиннай цо дукхагӀйолча хана, из хьайийлла, ши кулг тӀехьашка делла, лелаш оамал яр цун. Коа хьалчувахача, молла воагӀа, ер вайна дукха гӀулакх даь саг ва, аьнна, гонахьабаьннаб кӀалхара нах. Вайзав царна.

Цига ваьгӀав из дов ца дуташ хьувзар. Из хиннав цхьан хана Йоакъап-моллас, дов дӀа а даьккха, гӀулакх даьр. Моаршал а хаьтта, из гӀеттача, цунна хьалхашка латтача истола тӀа ший герз Ӏо а дилла:

— Е со ве веза Ӏа, е из дов дӀадалийта деза Ӏа, — аьннад довна юкъевахачо.

— Молла, хьо мишта вувргва аз? —цецваьннав вож.

— Е со ве веза Ӏа, е из дов дӀадаитй а деза Ӏа! — цӀаькъха аьннад хьашас.

Ше фу дича бакъахьа да ца ховш, веха хьайзача довна дас аьннад йоах:

— ДӀаюкъах доллал из хьай герз. Кхо-виъ саг Ӏел укхаза. Хоам бе мегаргба шоана, дов дӀадаьннад, аьнна.

Иштта саг хиннав КӀуренаькъан (ТӀумхой) Элберда Йоакъап-молла. Дала из мо бола къонахий боацаш, кӀал ма дуталда вай къам.

Йоакъап-молла кхелхав 1968-ча шера ардара бетта 22-ча дийнахьа.