Кулгахйоахкоргаш кастта ехар, царех арадаьлар говра цӀоган мосех тара дола чош. Секцеш еце а, берашта чӀоагӀа дукха безача нахах вар Наьсарерча №1 йолча юкъерча ишколе болх беш хинна Дидиганаькъан Сатой Жабраил. Бераша цун сий дора, вай Сибре дигача хана, цох Казахстана боксах вола чемпион хиннилга ховш. Тхона цо бокс хьехацар, из вар физкультура яха урок хьехаш. Цо тхо Ӏомадора ада, «говрах», «газах» тӀехкхувсадала, муша тӀагӀолла урагӀъаха; дӀандарг е гебагӀа кхувса; 100 метр ада; тайп-тайпарча бургацех ловза; яхьашка дакъа лаца. Массахана велавенна хулаш волча цох, цхьанне а аргдацар из боксёр ва, аьнна.

Машаре, Ӏимерза, нах дукха безаш вола саг хетар цох. Цу хана тхона хетар еррига гӀалгӀай бокс цунгара хьайолаеннай, из ва эггара хьалха гӀалгӀашта юкъе бокс енар. Наьсаре керда № 3 йола юкъера ишкол хьайийллача, цига дӀавахар Жабраил, сона хезачох, цо духхьал физкультура хьийха ца Ӏеш, цига боксах йола секци а хьайийллай йоахар.

Цхьа ха яьлча, интернетага гӀолла хайра сона, цул хьалхагӀа а гӀалгӀай боксёр хиннилга, из а Казахстана кагирхошта юкъе чемпион хиннилга. Цул совгӀа, Жабраил Ӏомаваьр а цунна бокс хьийхар а из хиннав. Овшанаькъан Борис яхаш хиннав из. Интернета чу дукха хӀама дацар цох яздаь. Из дикагӀа вовза ловра. Цу тайпара моттиг нийсъелар са вахаре. Вовзаш волча журналиста ЦӀолой Руслана со волча воалавир Эбарга-Юрта ваха ший лоалахо Овшанаькъан Мухарбик. Къамаьл дувцаш, гучадаьлар из Бориса воӀ хилар. Цо дукха дийцар ший даьх а даь-даьх а лаьца. Цо а тешал дир, Дидиганаькъан Жабраил ший даьгара Ӏомавенна хилара. Бакъда духхьал Жабраил Ӏомаваь, цунна хьийха Ӏийнавац Махьмада Борис, бӀаьш болча кагирхошца къахьийгад цо, царна бокс хьехаш.

Цун спортацарча хьоашалах дувцале, массехк дош ала ловра цар дезалах. Мочкхий-Юрта баьхача Овшанаькъан Йовмарзий Махьмадеи (1900-1945) Кхоартой Бексолта Золотханеи (1902-1986) дезале ялх бер хиннад: Дебихан, Идрис, Шурихан, Башир, Борис, Соня. ХӀаьта ши бер зӀамига долаш денна хиннад цар. 1942 шера, тӀом вай мехка гаргабеча, хьачуухача моастагӀий самолёташта духьале еш, вай доазонаш лорадеш лаьттаб советски эскархой-лётчикаш. ХӀаьта моастагӀий ухаш хиннаб ийрча «совгӀаташ» дахьаш. Цар каст-каста чуетташ хиннай бомбаш. Кхувш доагӀача берашта чӀоагӀа сакъердам хиннаб фецарча кемашка хьажа. Сона дагадоагӀа, Наьсарерча кхашка молхаш етташ самолет лел, из канала йисте латт аьнна, тхоаш, бӀаьха никъ беш, царга хьажа даха. Иштта ваха хиннав берашца цу дезалера 15 шу даьнна кӀаьнкашта юкъе воккхагӀвола Идрис а. Цига тӀаяьхкача фашистий самолёташа чуйийттача бомбашта кӀалха нийслу бераш, Идриса валар хул цу моттиге. Иштта къаьстар цар дезалах цхьа воӀ. Дезала да Махьмад гӀалгӀай мехка тайп-тайпарча гӀулакхаш тӀа хинна саг ва. Масала, из хиннав Нохч-ГӀалгӀайчен радиони радио чуйилларахи йолча комитета кулгалхо.

Сийлахь-боккха Даьймехка тӀом болаш, гӀалгӀай партизански отряда комиссар хиннав йоах из, бакъда цунна «Денал гойтарах» яха майдилг луча хана, гӀазкхий бӀун корпусера бӀухо-гӀазкхе санна белгалваьккхав из. Кубанерча гӀазкхий дошлой корпусе шоай лоӀамагӀа цу корпусе хила ловш бола нах дӀабига дӀабенна хиннаб Йовмарзий Махьмада, цунца цига баха хиннаб Нохч-ГӀалгӀай АССР республикански организацей викалаш ГӀаьнтамаранаькъан Г. В., БаудиновгӀар И. В., ТоркоевгӀар Д. Т. Уж дӀа а бенна, НГӀАССР Совнаркома доалахьа Шолжа-ГӀалий тӀа юхабагаб уж. Из бакъдеш да 1943 шера тушола бетта 23 дийнахьа цунна хьаденна хинна тешал, цу каьхата кулг яздаьр ва инарал-лейтенант, 4-ча гӀазкхий дошлой штаба кулгалхо Пичугин, гварде майор Гуменец. Лоацца аьлча, Йовмарзий Махьмад тӀема ший мехкахой оарцагӀбоахаш, царна юкъе болх беш, ше а тӀема юкъе дакъа лаьца саг хиннав.

Цул хьалха, 1942 шера, из къахьегаш хиннав Мочкхий-Юртарча баьцадаарий совхоза политотдела начальник волаш. Цига цо болх баьб тӀом болабенначул тӀехьагӀа, хетаргахьа, цига чу мел эца баьцадаараш вай тӀемхошта дӀакхухьийташ хинна хургда цо а цун болхлоша а. Аз из цхьа кӀийле йоацаш яхац. Сийлахь-боккха Даьймехка тӀом хьайначул тӀехьагӀа, ишкол а йита, цу боахаме къахьега баха хиннаб поэт хургвола Чахкенаькъан Капитони цунца деша баьгӀа цун новкъостийи. Шоаш чуэцаш дола баьцадаараш цар вай эскара дӀакхухьийташ хиннад, сихагӀа котало яккхийтар духьа.

Цхьан хана цох а цун дезалах а йоазув да хиннад журналиста Гадаборшанаькъан Абос. Из кепа теха хиннад «ГӀалгӀай ханаш» яхача книжка тӀа, «Цхьан дезала вахара ха» аьнна корта а болаш. Хьож вай цо фу аьннад Йовмарзий Махьмадах лаьца: «...Мухарбика (Махьмада виӀий-воӀ – Ӏ. С.) яхачох, цо чакхъяьккха хиннай юхьанцара ишкол, Буро тӀара рабфак, Дона- тӀарча- Ростовера институт (белггала ховш дац малагӀа я). Болх баьб; хьехархо, ишколан директор волаш; хьамсарча юрта. Цигарча колхоза председатель, консервни завода (хӀанз Майскераяр) директор волаш. Юха а виӀий-воӀа дешаех, из хиннав 1934-1936 шерашка парте Ачалкхерча райкома хьалхара секретарь, 1937 шера из керте лаьттав радиони радио чуюллачеи комитета, тӀехьагӀо из хиннав республикерча книжни издательствон директор...»

Белгалдаккха деза, из радио а издательстве а балха хиларах дола тешалаш (удостоверенеш) тахан а долаш хилар, иштта сурташ а да цига балхаш даьча нахаца даьха. Бакъда цхьадолча каьхаташ тӀа дикка гуш дац уж малагӀча шерашка хьаденнад, хана йӀоахала бесаздаьннад цар тӀара шаькъа, дӀадайнад. Цхьаькха цхьа хӀама а да белгалдаккха дезаш. Каьхаташ тӀа аьннадац из книжни издательствон директор хиннав аьнна, цар тӀа аьннад цо паччахьалкхен издательстве болх баьб аьнна. Хетаргахьа, из хиннай газеташта кепа етта моттиг.

ВӀалла шеко йоацаш, ала йиш я; Йовмарзий Махьмада дукха цӀихеза нах бовзаш хиннаб, аьнна, хӀана аьлча из директор хиннача консервни заводе къахьегаш хиннав гӀорваьнна революционер хинна Албохчанаькъан Ювсап, из а хиннав цу завода директор. Иштта цу заводе болх беш хиннав Тутайнаькъан Цехара Албаста воша, кхыбола гӀалгӀай. Даим мехка охло волаш лаьтта саг, халкъа моастагӀа ва аьнна, мехкахваьккха, Сибре вихьав. Цига Акмолинске вахаш дукха ха яьккхаяц цо, из кхелхав 1945-ча шера оагӀой бетта. ДукхагӀа цунна Ӏеткъар, вӀалла бехк боацаш, ше вахарах вохавар хиннад аьнна хеталу.

Цу тайпарча даь воӀ хиннав боксёр вола Борис. Из ваь хиннав 1931-ча шера Шолжа-ГӀалий тӀа, лакхе аз хьоаха ма дарра, боккхача дезале. Ший 13 шу даьлча денз, бокса секце аха а цу латарца цӀенхашта чам болаш а хиннав из. Амма из гӀулакх цо караийца дукха ха ялале, вай мохк бохабу, гӀалгӀай Сибре буг. Фу хийтта хургда цу кхувш воагӀача кӀаьнка, товарни вагона чу велла, ше миштаб ца ховча гаьнарча а шийлача а мехка вугаш? Хетаргахьа, дукха хаттараш ийтта хургда цунна хьалхашка. Мича дуг тхо? Сенна беза тхона из гаьнара мохк? Тхоай цӀа а мохк а ма барий тха? Фу хургда тхох Ӏокхаьчача? Мишта хургда кердача моттигера вахар? Бокса секце аха йиш хургйий-хьогӀ цига? Цу тайпара хаттараш, уйлаш хьийза хила тарлу цун дег чу.

Ший цу хана даьнна кхойтта шу миссел йола ха арахьа, хьамсарча мехка гаьна волаш, яккха езаргйий хӀанз а хацар цунна. Цун ткъаь ялх шу даьлча мара, цӀабахка мукъа лургбац Ӏаьдало гӀалгӀашта, шоай дай баьхача мехка. Цу кӀалха царга хьежаш йӀайха фусам, чам бола даараш, Ӏимерза фусам-дай хиннаб аьлча бакъ хургдац. Юххьанца халонаш, шелал, моцал ла йийзай, «халкъа моастагӀий» яха бӀеха цӀи ӀотӀайилла, мехкахбаьхача наьха. Цу хана даьха цар дезалерча берий сурташ бӀаргадайча, Даьла тӀаволча сага мотт хьакӀалтӀабаргбац царех моастагӀий ба ала. ХӀанз а хӀилло, вахара халонаша, наьха тийшача балхаша бӀехданза бӀаргаш да цу сурташ тӀара хьахьежараш, бокъонца вахар фуд а халехь, ла йийзар цар цу ханарча Ӏаьдала къизал.

Акмолинске совца безаш хул Йовмарзий Махьмада дезал. Цигара вахар дукха сакъердаме, дега салоӀам бахьаш деце а, бераша шоашта вахаре накъадаргдола гӀулакхаш зув, хорж, цхьацца говзал Ӏомаю. Бориса а кораю шийна дагаяьлла бокса секци. Цига цун хьехамча хиле дӀаотт, 1927 шера ваь хинна казах Джумабаев Асылхан. Борисал диъ шу воккхагӀа мара вацар цун тренер, цӀагӀа волаш цхьацца хӀама Ӏомаде кхийнача гӀалгӀай кӀаьнкаца болх бе, боксаца ювзаенна чоалхане моттигаш цунга кхетаяйта дукха хала хиннад аьнна хеталуц, цунна из гӀулакх довзийташ волча Джумабаевна. Бокса а ший къайленаш я, царех я шийна духьаллаттачох лоравалар, корта-юхь къовла хар, ше сиха кӀаьдлургвоацача тайпара латар вӀаштӀехьадаккха хар, къовсаме ваьнначун эсала моттигаш йовзар, нийса а ший ханнахьа а бий тохар, кхы а массагӀа да уж.

Цхьа кӀеззига а мелал йоалийте, фийлал йицъенна вусе, эша а тарлу. Бокс цу гӀулакха говза а маькара а хила везаш латар да. Секце ухе а, лата Ӏомавеннавале а, ший нийсархоел котваллал хӀама Ӏомадаьдале а; бакъда яхьашка из дӀа-юха кхувла бокъо йолаш вацар цун хьехамча а моттигерча Ӏаьдала викалаш а. Коменданта пурам доацаш, ше вахачара аравала йиш йолаш вацар мехкахбаьхарех саг. Молотова кулг яздаь амар дар арадаьнна, нагахьа санна вахачара, пурам доацаш, дӀа-хьа ваьнна саг хуле, 25 шу суд йойла аьнна белгалдаьккхадар цу тӀа. ХӀаьта коменданташ цу хана, дукхагӀбараш, къахетамах хӀама доацаш, къиза нах хиннаб. Из вайна ховш да боккхагӀчар дувцарах а литературан йоазонех а.

ХӀаьта а вахарцара безам, лакхаленга кхачарцара чам, дегӀацара хьинар, оамалцара денал, цхьаккха тайпара кхерам ца зувш, духьаленаш йоахаш, дӀахьалхаухаш, къонабараш толамашка кхувлаш хиннад. Цкъаза цар оагӀув хьаллоацаш бола нах нийслуш хиннаб царна уллув, эшшача моттиге а эшшача хана а. Иштта моттиг нийслу Бориса вахаре а 1949 шера. Цу хана кхувш воагӀача зӀамигача сага 18 шу даьннадар. Алма-Ате хургйолча Казахстана боксах йолча чемпионате ваха бокъо йолаш вацар из, цига из вига йиш йолаш вацар тренер а моттигера хьакимаш а. Уж мо дола хӀамаш, цкъаза бокъонаш телхаеш а деш хиннад къаьстта а цу заман чухьа, хӀана аьлча дика мел долча хӀаманна «тормоз» етташ хиннаб коменданташ, нагахьа санна мехкахбаьхача нахаца дувзаденна из дале. Укхаза дагавох сона гӀорваьнна юрист хинна Ӏарпенаькъан Хьажбикар. Ше Сибре вигача хана, тӀехйоалаш цӀермашен хилча, поезда чу паргӀатабаьнна, салоӀаш, дуаш-молаш, шоай безам болчча моттиге дӀа-юха баха йиш йолаш болча нахах хьагаш хиннав из. Цу тайпара хьал хиннад кхувш воагӀача Борисага а.

Ший бокса говзал, низ, лата хар дӀахьокха кхыбараш санна ринга тӀа хьалтӀавала йиш йолаш хиннавац гӀалгӀай зӀамига саг, цу даькъазча шерашка. Цу тайпарча кагирхошта гӀо де ловраш а кӀезига хиннабац, нагахьа санна Ӏаьдало царга яхьар гӀелал яле. Коменданта а цу гӀулакха духьала хургболча хьакимашта а дӀа ца хайташ, Казахстана столице хургйолча кагирхой чемпионате дакъа лаца вуг Борис. Вигарах дехке а балац, хӀана аьлча малав, мичара венав ца ховча къонача боксёрах мехка чемпион хул. ХӀанз, бокъо толхаеш, из Акмолинскера араваьннилга, йоккхача яхьашка дакъа лаца а ваха котваьннилга лочкъалургдолаш дацар, хӀана аьлча цох бола хоам кепайоазон тӀа арабаьнна хиларах. Из гӀулакх цкъарчоа геттара гӀордаьннадар, лаьца чувелла массехк бутт а баккха бийзар спортсмена. Бакъда дика хӀама даьча сага суд еш хилац; цун га даккха, тӀаотта нах корабарах, юха а кортамукъача вахарга кхаьчар вай мехкахо.

Кхы а цхьа шу даьлча, ше тренера болх бе волалу зӀамига саг. Духхьал боксёраш Ӏомабаь ца Ӏеш, цо ше дакъа лоацар царна нийса бе-беча яхьашка. Вешта аьлча, хӀанз из хьехамча а яхьашка дакъа лувцаш вола спортсмен а – цхьатарра ши дарж леладеш, ши никъ караийца хьавоагӀар. Цу шинна даькъе толамаш даха а вӀаштӀехьадоалар цун. 1956 шера Акмолински областе яр VӀ-гӀа спартакиада, цунна юкъе дакъа лаьцача Борисах чемпион хул. Цун хӀара толамо дукхагӀа кагирхой а кхувшбоагӀараш а хьатӀаувзар цунна, цунгара лата Ӏомабала безам бараш дукхагӀа хулар шергара шерга. ХӀанз ший тренера Джумабаевна нийса, областера спорт дегӀакхувлаш, цу даькъе доккхий толамаш доахаш, хьавоагӀар къона хьехамча. Цунгара Ӏомалуш барашта юкъе бар гӀалгӀай кагий нах. Царех цаӀ вар цул кхо шу мара зӀамагӀа воаца, аз лакхе хьоахаваь Дидиганаькъан Жабраил. Цига из вовзаш хиннав Жамаллетдин санна. 1954 шера Казахстана чемпионате хьалхарча моттигех цаӀ яьккха хиннай цо. Цхьа сакъердаме моттиг йийцай сона Жабраила спортивни вахарца ювзаенна. ЦӀермашинаца яхьашка водаш хиннав Жора, иштта цӀи йоаккхаш хиннай цох новкъосташа. Ресторан чуйолча вагона чу кад молабаьб, укх сахьате лата везаш волча спортсмена. КхоалагӀа раунд хьатӀакхаьчача, шийна духьаллаттар, бий теха, вожаваь хиннав дог айденна волча вай мехкахочо. Жабраила ше а кхебаьбар цхьаццабола боксёраш. Царех вар Наьсарерча №2 йолча ишколе физрук волаш къахьегаш хинна Хьаштаранаькъан Амир. Жабраилал совг1а, Бориса секце ухаш хиннав ТӀонганаькъан Микаил, Элмарзанаькъан Роберт, из Казахстана боксах вола чемпион хиннав 1955-1957 шерашка, иштта из котваьнна хиннав дунен халкъашта юкъерча яхьашка, тӀехьагӀа боксах вола кхелахо (судхо) хул цох.

Ха сиха йода, хаьхка вода говрбаьри санна. Вайна цӀадахка мукъа белча, цу сахьате цӀабагӀац цар дезал. Кхы а ялх-ворхӀ шу доаккх, Казахстане бахаш. Цун ший бахьанаш а дар. Ишколе Борис Акмолинске ваьгӀав, бакъда дийнахьарча ишколе чакхъяккха вӀаштӀехьадалац цун итт класс. ТӀеххьарча шин шера цо деш къахьегаш болча кагирхой ишколе (ШРМ), дукхагӀа болча наха цох сайранара ишкол оалар. Дийнахьа къа а хьегаш, дешаш бар цигара кагий нахи мехкарийи, цар урокаш цкъаза йӀаьхлора ах бийса яллалца. Нагахьа санна дешар сайрийна 6-7 даьлча дӀадолалуш хилча, йиъ-пхи урок яьлча, бийса аханега кхоачар. 1950 шергара дӀаволавенна 1958-ча шерга кхаччалца, духхьал боксёр хинна ца Ӏеш, тренер а вар из. Цудухьа нийсвеннавар сайранарча ишколе а. Цу шерашка эттар из институте деша а. Шийна дика довзаш дола хӀама дар цо караийцар, Алма-Атера физкультуран институт харжарца. Цу моттиго хьахайтар Бориса ший деррига вахар спортаца а физкультураца а дувзаде лаьрхӀалга.

Цох цхьаккха шеко яцар. Цига деша цунна дукха хала хиннадац аьнна хет сона, хӀана аьлча цу хана из вар эрсий хоккейх дика ловзаш. Цу даькъе дикка толамаш а яхьашка лакхара моттигаш а йоахар цо. Цул совгӀа, Акмолинске из вовзаш вар футболист а цигарча «Спартак» яхача командан тренер а санна. хӀаьта боксах оале, из цун вахара керттера гӀулакх а хинна дӀаэттадар. Дикка цун оамала Ӏаткъаш хиннад аьнна хет сона, цхьаццаболча цӀихезача нахаца цун хинна хьоашал. Цу тайпарча сагах хиннав Старостин Николай Петрович. Из мел сий долаш, мехко лоархӀаш саг хиннав шоана дикагӀа довзийтар духьа, цун вахарера цхьаццадола хоамаш юкъедоаладе лов сона укх йоазонна: «Старостин Николай Петрович ваь хиннав 1902 шера Москверча Пресне. Цун да Императора чарахьашта юкъевоагӀаш хиннав. Чакхъяьккха хиннай Николай Петровича мах телаш йола академи, цига волавеннав футболах ловза. Да дӀаваьнначул тӀехьагӀа, 1920 шера денз, дезала напагӀа тӀадахьаш, цунга хьожаш, хьавенав из, аьхки футболах а Ӏай бургац лелаеча хоккейх а ловзаш. Николай Петровича хиннав кхоъ зӀамагӀа вола воша. Беррига вежарий Москверча «Спартака» юкъе футболах ловзаш хиннаб: Александр (1903-1981), Андрей (1906-1987), Пётр (1909-1993). Ши йиша хиннай цар Клавдия, Вера яхаш. Хьалхаръяр спорта мастер, волейболах, эрсий хоккейх ловзарца гӀоръяьнна хиннай.

Николай Петрович, 30-гӀа шераш долалуш, футболах йолча вӀашагӀтехача Советски Союза командан капитан хиннав. Берена духьала футболах ловзаш а, из эшавеш а моттигаш хиннай цун вахаре. Бери а хиннав футбол езаш, цох ловзаш, «Динамо» яхача Москверча команда оагӀув хьаллоацаш. Из команда а эшаеш хиннай Николай Петровича футболисташа. 1938, 1939 шерашка виъэ воша шийна юкъе вола «Спартак» мехка чемпион а СССР кубок яьккхар а хул. Хетаргахьа, цу хӀамашта тӀагӀолла гоама хиннав цӀихеза футболист а цун вежарий а Берена. Массахана санна, во, бӀеха цӀераш ӀотӀайийхка, из лацийтав цо. Цунна суд е оттаяь хиннай 6 статья. Николай Петрович ше дунен тӀа мел йоаккха ха Казахстане йоаккхаргйолаш, цига Ӏовахьийта хиннав. Вежарашта суд яьй, уж лийца баьхкаб. Хрущев Никита Сергеевич мехка керте эттача, дӀабаьккхаб царна тӀера бехк. Цу ханналца Акмолинске вахаш хиннав Старостин.

Керда паччахь тӀавеначул тӀехьагӀа, дикка эргадоал вежарий вахар. Андрей хиннав СССР гулъяьча команда начальник, Александр – СССР футбола федераце председатель, Николай 1955 шера денз «Спартак» яхача спортивни цхьанкхетара кулгал деш хиннав. Из хиннав Социалистически Къахьегама Турпал, Ленина орден кхозза енна хиннай цунна, царел совгӀа цунна енна хиннай «Халкъий доттагӀала» орден, ӀӀӀ-гӀа дозал дола «Карахдаьннарех» яха орден. Кхелхав 1992 шера».

Акмолинске вайза хиннав Овшанаькъан Бориса цӀихеза спортсмен, цунца хьоашал доагӀаш а хиннав, хӀана аьлча уж шаккха Акмолинска а ерригача Казахстана а спортивни сий даккха гӀерташ, вӀаший юххе къахьегаш хиннав. Духхьал цхьа Николай Петрович вайза Ӏийнабац аьнна хет сона гӀалгӀай, кхыбола вежарий а бовзаш хилара тешал деш хӀамаш да. Масала, «Ангушта» тренер хиннача КӀуренаькъан Тимура деша аьнна деннадар сона «Йоккха футбол» яха Старостин Андрейс яздаь книжка. Цун мужалта чухьнахьа автора яздаьдар; ше из книжка Тимура даь-вешийна совгӀата лу, аьнна. Дийшачул тӀехьагӀа юхаделар аз из. ХӀанз а цар дезала библиотеке хила дезаш да дувцаш дола книжка.

1964 шера хьамсарча, дуккхача хана денз сатийсача мехка цӀабоагӀа Овшанаькъан Йовмарзий Махьмада дезал, берригаш ца боагӀе а. Масала, Башир цу хана 15 шу набахта чувалла суд яь, кортамукъа воацаш вар. Юхебисараш баха совц республикан столице Шолжа-ГӀалий тӀа. Укхаза чӀоаггӀа накъадоал вай мехкахочоа шийна а къаманна а Казахстане спорта даькъе Ӏомадаьр. Сибрера цӀавенача шера эггара хьалха из балха вода «Труд» яхача спортивни цхьанкхетаре. Дийнахьа цу хӀармá инструктор вар из, сайрийна - боксах вола тренер. Иштта ши болх лелабара бахьан дар, хетаргахьа, алапеш цу хана доккха цахилар. Лакхара дешар дийшача сага алапи а цкъаза 100 сомага кхачацар, хӀаьта къоанала пенсе вахача сага бетта луш хиннар 37 сом дар. Цудухьа дезал болча сага таацар из ахча, цӀа леладе а, ков леладе а, дуачунна а дувхачунна а, дикан тӀа-вон тӀа ваха а. Цкъаза эшаш дола е де дезаш дола хӀамаш юкъахдусаш моттигаш хулар. «ЦӀе жӀов» яхаш цӀихеза завод яр Шолжа-ГӀалий тӀа, цигарча спортивни зале массехк секци яр цу шерашка. Осташкос лелайора еза атлетика, Козыра - кӀалкхетаргах латар, хӀаьта бокс Борисага яр. Цо кхебаьча спортсменашта юкъе бар Лаьнанаькъан Хьамид, (СССР халкъий спартакиаде боарза даьккха спорта мастер), ХарихановгӀар Ӏадлан (из вай деношка кхаччалца тренера болх беш хиннав), Дидиганаькъан Мухарбик. Нохч-ГӀалгӀайчен шозза чемпион хила аьттув баьнна хиннаб Мухарбика. Цу хана дуккхача спортсменашца а тренерашца хьоашал хоттаденнадар хьехамча волаш хьавоагӀача сага. Масала, цунна дика вовзаш вар езача атлетиках олимпийски чемпион хиннача Арсмаканаькъан Исраила тренер Коазой ИбрахӀим, Нохч-ГӀалгӀай спорткомитета председатель хинна Байраков Евгений, цхьан хана шийна духьала эрсий хоккейх ловзаш хинна Ӏахилганаькъан Ӏалихан. ТӀехьарчунца Бориса хинна вовзар сакъардаме хеталу. Казахстане бургац лелаеча хоккейх ловзаш хиннай ши тоаба. Цхьаннена юкъе Борис хиннав, вокханна юкъе Ӏалихан хиннав. Шоайла бовзаш хиннабац уж цу заман чухьа. Шоай наӀарашка бургацаш чуетта Ӏалихан волавелча, из кхераве лаьрхӀад боксёра; кхы Ӏа чутохе, Дала тохар-Ӏаьржа къемат дергда хьона, аьнна. Укхо иштта кхерам тессар а гӀалгӀа хиннав. Цу хана денз, хьадоагӀаш дар цу шин сага юкъера хьоашал.

Шолжа-ГӀалий тӀа ше яьккхача дукхагӀа йолча хана, С. Орджоникидзе цӀерагӀча стадиона директор волаш йоаккх цо. Республике мел хулаш дола доккха цӀайш цига дездора, йоккхий спортивни яхьаш цига хулар, къаьстта а наьха теркам тӀаозаш, уж дукха гулбеш дар «Терек» яхача футболах йолча тоабан ловзараш. Хийла цун ловзарга хьажа иха ва со-се а.

Цхьан спортаца ваха низ кхоачаш хилац гӀалгӀачун вахар, дукха декхараш тӀалатташ хул цунна: дезала хьашташ кхоачашдар, гаргалол лелаяр, вахар-вар, новкъостий лархӀар. Уж хӀамаш хиннад вай турпала вахаре а. Вахаре дика оагӀув, гӀонча йолаш хьаенай цун фусам-нана Бузуртанаькъан Османа Роза. Хьехархо-филолог йолча цо эрсий мотти литературеи хьехаш къахьийгад Акмолинске. Цигара цӀаеча, республикан Первомайски кхален Галашка хьехархо хиннай. Цул тӀехьагӀа юриста дешар а дийша, цу кхален исполнительни комитете болх баьб. ДӀахо Шолжа-ГӀалий тӀа Министрий Совета загсий отдела керте лаьттай Османа Роза. Тахан а йолаш я из, дуккхача ший къонгий бераша дог хьесташ, царца сакъердалуш ях.

Махьмада Борисеи Османа Розайи кхо воӀ ва: Мухарбик, Тимур, Мухьмад. Берригаш лакхара дешараш дийша ба. Мухарбика Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен университета исторически факультет яьккхай, Тимура – доазол арахьарча меттай факультет, Мухьмад Нальчике вах, из юрист ва. ВоккхагӀа вола шиъ цхьан хана бокса секце ихав. Кхыча тайпара хила йиш а яцар, цӀагӀа гӀорваьнна спортсмен, хьехамча хилча, мишта Ӏергва цунгара говзал хьа ца Ӏомаеш? Тимур дзюдо Ӏомаеш хиннав, Гумников Евгений Николаевич яхача тренерца. Царел совгӀа, веший Башира воӀ Идрис а ихав бийнаш деттаргах лата Ӏомавала. Из тахан а спортаца айхха вувзавенна хьавоагӀа. Идрис спорта министра гӀонча, кикбоксинга республикан федераце кулгалхо ва. Вахаш Аьлтий-Юрта ва. Ер йоазув деча хана, ше кхебаьча кикбоксёрашца яхьашка ваха, цӀагӀа вацар Идрис.

Бориса воккхагӀволча воӀага Мухарбикага хаьттар аз:

- Спортал совгӀа, кхы сенца сакъердалора дезала даь, мукъа ха мишта дӀахьора цо?

- Тха цӀагӀа дукха дика книжкаш дар, уж дешара дӀалора цо ший вахарцара дикка ха, - йоах Мухарбика.

- Шуца-берашца мишта вар Борис? – ях аз.

- Со зӀамига волча хана аьрдагӀо кӀаьнк вар, бакъда цӀаккха еттацар цо сона, - вел Мухарбик.

Тренер а хьехархо, хьехамча ва. Цудухьа дас кхетадеш хиннад, еттарца кхетам балар нийса доацилга. Дика оамалаш берашта Ӏомае йиш я, ше гойтача дикача масалца, бакъахьарча хьехамца.

Овшанаькъан Махьмада Борис тахан вайца вац. Шолжа-ГӀалий тӀара арваланзар из, 90-ча шерашка цига тӀом латтача хана. Бакъда халахетар ла маганзар дега. Из вайцара къаьстав 1998-ча шера. 

Овшанаькъан Махьмада Борис

Аьрдехьарвар Овшанаькъан Борис

 Махьмада Борис (аьрдехьа вагӀар).