Лоамарой метташ тохкаш хинна инарал
Петр Карлович Услара 205 шу дизарга
Укх шера 205 шу дуз тӀема инженер ше вале а, лоамарой метташ дезаденна, уж тахка а цар грамматика оттаде волавенна а хиннача Услар Пётр Карловича. Из ваь хиннав 1816 шера Тверской губерне боароний дезале. Кавказа тӀема юкъе дакъа лоацаш хиннав Услар, сапёрий батальоне а волаш, цу заман чухь лоамарошца ший хоттабенна бувзам дӀа ца хадийташ, чакхвоал из, ше валлалца йолча хана. Цул совгӀа, цу ханарча паччахьа Ӏаьдало а цхьацца декхараш увттадеш хиннад цунна хьалха, лоаман мохк а цун метташ а довзарца хоттаденна. 1851-ча шера цох хул Паччахьан Эрсий географически цхьанкхетара Кавказски отдела доакъашхо. ТӀехьагӀа Ӏилмай-академе историко-филологически даькъа чуйоагӀача лингвистиках вола член-корреспондент ву Усларах. 1862 шера тӀема инженер волча цунна инарал-майора чин лу. Лоамашка дахача зӀамигача къамий метташ тохкаш къахьийгад цо. Инарала балхаш даьд нохчий, жӀайхой (аварцаш), даргинций, гӀумкий, абзой, гӀаьбартой, табасарански, лакски метташца дувзаденна. Кхелла хиннад шоай йоазош доацача зӀамигача къамашта дола «Кавказа абат», иштта кхыдараш.
ЙӀаьххача хана Услар ваьхав Дагестанерча Темирхан-Шуре яхача гӀалий тӀа (хӀанзара Буйнакск). Цига ваь хиннав гӀалгӀай йоазув кхелла вола Малсагнаькъан Кураза Зоврбик а. Бакъда уж шоайла бовзаш хиннаб аьлча харц хургда. Услар венна дикка ха яьнначул тӀехьагӀа мара ваьвац Зоврбик. Цхьаькха-м да. Цун да Кураз вовзаш-м хинна хила тарлу Услара, хӀана аьлча Услар инарал хиннав, иштта, тӀема полковник волаш, цу гӀалий тӀа ваьхав Малсагнаькъан Кураз. ХӀаьта а уж бовзаш хиннаб аьнна яздаь моттиг яц.
ГӀалгӀай Ӏилманхоша шоай метташца дувзаденнача балхаш тӀа каст-каста хьехаю Пётр Карловича цӀи. «ХӀанзара гӀалгӀай мотт» яхача книжка тӀа Ӏоахаргнаькъан Раисас язду: «ГӀалгӀайи хӀирийи метташта юкъе дола лексически мазаш хьалха денз хьадоагӀа. Уж техкад А. Шифнера, П. К. Услара...» Цхьаькха моттиг а я цу Ӏилманхочо фонологи техка нах бувцаш, цига Услара цӀи эггара хьалха оттаяьй цо. Шоай 6-7 классашта лаьрхӀача «ГӀалгӀай мотт» яхача книжка тӀа Оздой ИбрахӀимеи цун воӀа Рамисеи 7 класс дӀайолалуча, «Наьна меттах лаьца» яхача хьалхарча параграфа тӀа аьннад: «...Кавказе дахача халкъий метташ тохкаш хиннача Ӏилманхочо П. К. Услара яздаьд: «Из мотт (вайнаьха мотт) ший низаца наьха уйлаех моллагӀа а оагӀонаш ювцалургйолаш, чӀоагӀа бӀаьхий мотт ба».
Кхелхав Услар 1875 шера июнь бетта 20-ча дийнахьа.
