Цу ишколе деша баьгIача вай тарпалхошта хетадаь дар из. Уж бар вайна массанена дика бовзаш бола гIалгIай къаман денал дола кагий нах Батайнаькъан Баматгире Хьусен, Дахкилганаькъан Ахьмада Ваха. 2004-ча шера ГIалгIай Республике тийшача балхах, нах сайрийна шоай гIулакхех боахкача хана, милице формаш тIайийха чуболабеннача бIехача гIозаро дIадихьар милице болхлочун, къонача зIамигача сага Дахкилганаькъан Вахий вахар. Ше Iаьдала болхло хиларах тарра, духьалъэттавар из цу моастагIашта, бакъда моастагIчунна пхоро вожавир гIов-сибат дола, къона гIалгIай зIамига саг. Бехк боаца нах, духхьал уж Iаьдала болхлой хиларах, цу бийсан дукха а боабир, царех дийца варгвоацаш дика а денал дола а кагий нах бар уж. Иштта, кIеззига ха яьнначул тIехьагIа, республикан РОВД эккхийташ йола моттиг а нийсъелар. Из дар 2009 шера маьцхали бетта (август) вурийттлагIча дийнахьа. Iуйрийна Iаьдала болхлой шоай балха хьабаьхка а хьабоагIаш а мара хиннабац. Милице болхлой нийсбенна мугIарагIа дIаовтташехь а, РОВД коанаIараш йохаеш, чулаьллар цига лелхаш долча герзах йиза «Газель» оала машен.

ХIа аьнна из бIаргагушшехь, цунна тIаведар Батайнаькъан Баматгире Хьусен. Ший вахара уйла яцар цо цу хана, шийна могар кIалхарваккхар дар цун дагахьа. Бакъда дукхача адамца цигга валар а хилар цун, ийккхача машена чура лийлхача герзах хьаяьнна гаргаш етталуш, дукха човнаш хинна, лозабаь, нах байна нийсденна хатар дар из. Хьусена гойтача деналах, майралах Россе турпал ва ала мегаргда цох.

Иштта денал дола кагий нах деша баьгIа ишкола я Долакха-Юртаръяр. Цудухьа цар сий де аьнна хьадийллар «Турпалхочун парта». Цу парта тIа деша дагIа таро йолаш хургда дикагIа деша бераш. Цу кхетаче дукха бар дешара моттигашкара баьхка хьаьший. Царна юкъе вар милице полковник, ГIалгIай Республике гIолла йолча Россе МВД министра заместитель ТIоаршхой Мухьмада Iийса, юрта администраце кулгалхо, иштта турпалхочун Батайнаькъан Хьусена воша Мухьмад а кхыбола беза хьаьший а. Кхетаче хьаеллаш дикагIйолча хьехархочо, Россе цIихезача болхлочо, Долакха-Юртарча ишколерча ТIоалданаькъан Хьавас моаршал хаьттар хьаьшашка.

«Вай дерригаш гIалгIай хиларах, гIалгIай меттала дувцаргда аз», — аьнна, дIадоладир цо ший къамаьл.

ДIахо Хьавас белгалдир, укх тайпара вIашагIкхетараш хьалхара дIахьош цахилар. «Тахан вай безбеш бола, сий деш бола кагий нах тхоай ишколера дийша арабаьнна хиларах оаха доаккхал ду, — аьлар цо. — Из тIехьа тIабоагIарашта дIадала масал долаш, сий долаш, царна карагIдаьннар цIаккха наха дицлургдоацаш да. Даьхе бахьан, мохк лорабеш шоай са ца кходеш, лаьттарех ба уж. ГIалгIай цIий пхаьнашка кхехкаш а хилча, гIалгIай дог чудоаллаш а хилча, кхыча беса хила йиш яцар вай, укх бIаьшере вайна тIом тIабенабар, аьнна. Валанза-м цхьаккха варгвац, бакъда иштта сий долаш, денал-майрал гойташ дIавахар — из да цIаккха а цар цIераш вайна йицъяла йиш йоацилга, дизза декхар балха тIехьа кхоачашдеш, вай кхоане бахьан долаш, шоай са Iодилла вай вежарий бицбе йиш яц. Эггара халагIча хана, кхерабенна юха ца боалаш, хIара денна республикан доазонаш лорадеш лаьттарех бар уж. Вала безам болаш цхьаккха а мича вода балха, бакъда къонахчал, денал дараш мара бац цига хьалхарча мугIарашка лаьттараш. Дала гешт долда царна», — аьлар Хьавас.

Укх кхетаче иштта белгалдир Долакха-Юрт ший сийлен исторе оагIонаш йолаш хилар. Деникинцаш чугIертача хана а, вай къаман карагIдаьннар дицлургдац вайна а вай тIехьенна а. Ер мо йола кхетаче дIахьош хилар, дешархошта чIоагIа эшаш да, хIана аьлча цу тайпара гаьнарча исторе оагIонаш а белгалйоах укхаза. ЗIамагIчарна ца довзаш дисар хьалха а доаккхаш, вай турпалхой цIераш царна дIа а йовзийташ, пайда эца безаш я ишкол. Царех бизза къаман къонгаш кхебара дикка къахьега деза. Воашта ховр царна дIалуш, кхоана исторе оагIон тIа Iодужаргдар хьалхадоаккхаш, кхеде деза вай бераш, вай тIехье.