Дуненна езаш хинна оаз
Шаляпин Фёдор Ивановича 150 шу дизарга
Массадолча къамаша шоай лоархӀаш, дукха везаш иллиалархо хиннав Фёдор Иванович Шаляпин. Укх шера 150 шу дуз ший низ болча, хозача оазаца гӀорваьнна хиннача цун. Фёдор Иванович ваь хиннав 1873 шера.
Цо шийх яздаь книжка дийшад аз, къона волаш. Мемуараш (дагалоацамаш) да аьнна белгалдаьккхадар цо из. ЗӀамига волча хана денз, жиний балхах цхьацца лазараш детталуш, тамашийна хӀамаш духьалхьокхаш хиннав из. Ше цунна фу дергда, малагӀа дарба дергда ца ховча дас, мозгӀарга хаьттад из хӀама. Вокхо аьннад, из чуволча цӀен мел йолча къорга тӀа, хийрен тӀа ламаз деча хьисапе жӀарг дилла, аьнна. Из цо даьчул тӀехьагӀа, тоавенна, меттавена дӀаваха хиннав кхувшвоагӀа кӀаьнк. Оаз хоза йолаш вола Фёдор ондарга хана денз дӀаийца хиннав киназа чурча хорале, вай меттаца аьлча хоре. Динца дувзаденна цӀайш долаш а доацаш а цига иллеш доахача наха юкъе хиннав из. Цох геттара гӀорваьнна иллиалархо хургволга гойташ йола белгалонаш гучаяьлча, лаьрххӀа цунна тӀехьа ашараш лекха саг а оттавийя, Ӏомаву зӀамига саг. Цхьа хӀама хиннад цун хьехархочунна чӀоагӀа ца дезаш, хьаж йоагӀаш хиннай Шаляпинах. Цудухьа ашархочо каст-каста оалаш хиннад цунга: «Скважина, во хьаж ух хьох!» Скважина яхар Шаляпинах тилла хинна шоллагӀа цӀи (прозвище, кличка) хиннай. Иштта иллеш даха дӀаволавенна, дерригача дуненна вовзаш вола иллиалархо хьахиннав цох. Цо болх баьб Москверча С. И. Мамонтова доалахьарча оперни театре, Доккхача а Мариинске а театрашка. Цул тӀехьагӀа из Париже дӀаваха хиннав, цига кхалха а кхалх, цига дӀа а волл Шаляпин. 1984-ча шера цӀа а вайя, Москве дӀаволл иллиалархо.
Дукха а лоархӀаме а ролаш ловзаяьй цо йоккхача операшка. Масала, царех я «Борис Годунов», «Фауст», «Мифистофель», «Русалка», «Псковитянка, «Иван Сусанин», кхыяраш. Тахан цун цӀерах тайп-тайпарча мехкашка оперни иллиалархой яхьаш я.
Кавказе хиннаб дукха цӀихеза нах: Пушкин, Лермонтов, Толстой, Маяковский, Есенин, Балакирев, Булгаков. Вай мехка Ӏалам, нах бӀаргабайнарех хиннав Шаляпин а. Дувцаш да, Буро тӀа хинна, цигара ТӀема гуржий новкъа гӀолла из Тифлисе вахав, яхаш. Цу хана из эбарга Хоарачой Заьлмахас лаьца хиннав яхаш легенда а да. Уж мо бола маьрша нах безаш волча эбарга, зе-зулам ца деш, дӀавахийтав из.
Шаляпин кхелхав 1938 шера Франце, юххьанца Париже дӀавелла а хиннав из.
