Къаман могашал тоаю моттиг
Санатори «Iарамхи» йилла 95 шу дуз
Вайна массарна дика довзаш да «Iарамхи» яха, курорта цIи хинна лела дош. ГIалгIай мехка из цаI мара курорт хиннаяц, вай къам кхолладелча хана денз. Цхьан заман чухьа йохаяь а лаьттай из. Юха хьалйича «ЖIайрахь» аьнна цIи а тилла, чура а тIера а эргайоаккхаш тоаяьй. НийсагIа хургда кердаяр хьалъяьй аьлча. Укх бетта 15-ча дийнахьа нийсса 95 шу дуз из хьалйича а хьайийллача а денз. Таханарча денга кхачале, бIаьш болча тайп-тайпарча къамий викалаша салеIад цига, тоаяьй шоай унахцIено. Из ший пхи пIелг санна йовзаш вар Дошлакъий-Юрта ваьха Азиев Ахьмада Мухьмад. Столица Шолжа-ГIалий тIа йолча хана, памятникаш лорадеча юкъарлон болхло вар из, къаьстта ГIалгIай Республика хьайича культуран Министерствон керттера болхло волаш къахьегаш хилар. Карарча хана Мухьмад воацаш ва. 1986-ча шера саькура бетта 28 дийнахьа цунца къамаьл хилар са.
Цо, духхьал хьадийца ца Iеш, ший кулгаца дIаяздир сона санатори «Iарамхи» йилларах лаьца дола бакъдар. Деш вай: «Iарамхи улла раьгIе форда боарамал 1200 −1895 метр лакхагIа я. Из тешшаме лораеш да гобаьккха латта лоамаш. Шера керте дукха малх хьежаш, сийрда денош отт укхаза. Швейцаре лоамашкарчул пайданегIа да фо. Цигарча курортел толашагIа да дарбан хьалаш.
Цудухьа бIарчча шера болх беш йола лоамашкара Iалама станци хьалъяра аьттув болаш моттиг хиннай из моцагIа денз. 1925 шера Iарамхи чIоже йовзаш, Iомаеш, тохкаш хиннай бIарчча комисси. Цунна чубоагIаш хиннаб: гIалгIай унахцIенон отдела кулгалхочун заместитель, лор А. Малинин, ГIалгIай областа страхкассан председатель ТIонганаькъан I-Хь., Буро тIара санитарни лор Н. Поляков, унахцIенон окружной отдела заведующе гIонча П. Ерохин, иштта кхыбараш. Экспедице массе оагIорахьара зийнай, техкай хин чIоже, из боккхача маьхе а пайдане а хилар белгалдаьд. Из шедар IотIадилла, унахцIенон краевой отделага каьхат яздаьр хиннав лакхе хьоахаваь ТIонганаькъан I-Хь. Цу тIа цо белгалдаьккхад, ЖIайрахьа-ЧIоже курортни доазув санна лоархIаргйола хIама вIаштIехьадаьккхача бакъахьа хургдар, яхаш. Из каьхат цо яздаьд 1926 шера наджгоанцхой бетта 21-ча дийнахьа, хIаьта 1928-ча шера аьтинга бетта 15-ча дийнахьа хьалъяь а, хьайийлла а хиннай санатори «Iарамхи». 1945 шера «Iарамхи» дIаенна хиннай Гуржий мехкарча унахцIенон министерствонна, хIаьта 1957 шера Ростоверча курортийи санаторейи урхалленга кхаьчай из. 1959 шера Нохч-ГIалгIай унахцIенон министерствога юхакхаьчай. 1981 шера «Уренгойгаз» яхача, СССР газови промышленноста чуйоагIача объединенега кхаьчай из. Цо, ишта а еха латта санатори, юхейисар а йохаяьй».
Азиев Мухьмада яздаьр шеко йоацаш да.
Бакъда, ГIалгIай Республика вIашагIъеллачул тIехьагIа, керда гIишлош хьалъяь, тахан дика болх беш хьайоагIа дарбанче «ЖIайрахь». Из цIи хувцар а нийса хетац сона, хоза яр ший къаьнара цIи. Вай деношка кхы дуккха хувцамаш хиннад цунна гонахьарча моттигашка. Цига я хьаьша тIаэца дика, массе хьалаш дола номераш, кафе, ресторан, кхыйола технически гIишлош. «Къилбаседа Кавказски федеральни округ дегIайоалаяр» яхача программага хьежжа, 2025 шу тIакхаччалца курорт тоае лаьрхIад шин аргIагIа, царех хьалхаръяр лаьрхIа хиннай 2020-2021 шерашта. Цу заман чухьа хехкалуш йола босе 2, 5 километрага кхоачае лерхIаш хиннад. ШоллагIча аргIан чудолхаш да 2021-2025 шераш, цу юкъа цига хьахургья 4,8 километр хехкалу босе.
Укхаза ба бассейн, кхычахьа го йиш йоаца хIамаш. Масала, 1780 лагIа дола дахчан лоами, берий майдилг, 1400 метр айеннача салаIа хьаяь фусамаш, кхыдараш. Лоацца аьлча, ший 95 шу дузаш, курорте а цунна гонахьа а кхехкаш да вахар. Цига мел дар наьха духьа, цар хьашташ кхоачашдар духьа кхелла да.
