ГӀалгӀай къаман
юкъара газет

Кердадараш

Дерригача дунен поэзе денга

«Седкъа ба, седкъанца къамаьл деш...»

Сурта тӀа: Ӏалбаканаькъан МурцаӀалий Жабраил. Ер сурт хьалха цхьаннахьа кепа теха хиннадац.

Дикача поэташа йита тӀехьале цӀаккха дӀайовш, къалуш хилац, седкъий мо мара. Вай къаман а хиннаб, гӀалгӀай мотт мел болча хана, бахаргбола а, бицлургбоаца а, цецваллал хоза дош ала ховш бола а поэташ. Царех цаӀ хиннав Ӏалбаканаькъан МурцаӀалий Жабраил. Дукха яздаьд цох аз а, кхыболча журналисташа а, критикаша а, хӀаьта а корадоагӀа цох ала хоза а керда а дош. Укх бетта 21 дийнахьа тахан дерригача дунено дезду поэзе  ди. Поэзи аьлча, эггара хьалха юха а дагавох сона Жабраил, хӀана аьлча из ва вай оазархошта юкъе эггара кӀезигагӀа ваьхавале а, ший мехках – ГӀалгӀайченах эггара хозагӀа дош аьнна саг:

«ГӀалгӀайче, хьо еза сона,

ВоӀа нана езаш мо;

Гаьна, гарга, диканна, вонна

Хьоца дакъа ду дего...»

Ӏалбаканаькъан Жабраила кхоллам, диткъа ши книжка мара цун арадаьнна хиннадеце а,  тара ба бӀаргаго йист а бух а боацача фордах, хӀана аьлча Ӏа цун байташ дукхагӀа мел еш, кхы а чӀоагӀагӀа везалу поэт а  цун къоалама кӀалхара арадаьнна хӀара дош а. ЦӀаккха а кӀордабиц, дӀабалац цун кхолламцара безам, цхьа ший тайпарча мерзача хӀаманца мо, чам кхы тӀа а совбувл  из юха а юха а бешаш хилча.

Оалаш да, стихотворене кепи чоалацами шоайла товш, барт беш хила беза. Из ца хилча цох лерттӀа йоазув хургдац. Масала, суртанчо дилла хоза сурт воча, ийрчача гома чу деллача, цо ийрчабоаккхаргба из кхоллаш къахьийгача сага болх. Иштта да укхаза а: хозача уйланга товш хила еза цун кеп а. Жабраила из дика кхетадеш хиннад аьнна хет сона, ший байташ язъеча хана. Цудухьа цун хӀара йоазув, цкъа Ӏодийшача кхы диц ца луш, дег чу дус. Цхьаькха цхьа хӀама а да укхаза белгалдаккха дезаш, наьна мотт дика ховш, басарашца а дилла хала хургдола сурт дешашца кхолла ховш вола поэзен  пхьар хиннав вай мехкахо. Нагахьа санна  кулгашца хоза хӀама кхоллачох дошо пхьар оале, Жабраилах майрра ала йиш я, метта тӀа модз  уллаш саг хиннав, аьнна.

Тайп-тайпара вахарца ювзаенна моттигаш хиннай цунна дагайоахкаш хиннараш а цо ший мугӀараш хетадаьраш а.  Царех цхьаккха а, ер лоадам  боацаш хӀама да, аьнна, юхакъоастае йиш йоацаш, наха дукхагӀа дагайоахка моттигаш я цо  хьехаяьраш. Цудухьа цхьатарра дукха езалу цо бе-беча темаех кхелла байташ. Царна юкъе да Даьхенах, наьнах, гӀалгӀай истех, мехкарех, безамах, машарах, доттагӀалах, тӀемах  кхелла цӀаккха лергдоаца йоазош. ТӀемах цо язъяь байташ къаьстта а лоархӀаме я аьнна хет сона вай деношка, хӀана аьлча уж Ӏойийшача вӀалла  нахацара безам дег чу бахача сага дагадохаргдац довнаш-шовнаш хьеде, къоаной, берий, истий, цхьанна хӀаманна бехке боацача наьха цӀий Ӏоъахийта. Машара тӀахьехаш, тӀемо дахьа во къаьгга гойташ я цун «Ваха безам ба са» яха байт. Вай поэзен юкъе цу темах язъяь дикагӀа йола стихотворни хет сона цох, хӀана аьлча цо мо тӀема дизза сурт оттадеш цхьаькха айса ца йийшандаь. Деш вай цунцара цхьадола мугӀараш, аз яхар оаш дикагӀа кхетадергда аьнна хет сона тӀаккха, сецара хьаракаш автора ше увттадаьча беса дут аз, таханарча метта бокъонаша дӀадехар кхыча тайпара  дале а:

«...ТӀом ба – жерал багӀа истий,

ТӀом ба – дай тӀабоаца  бой,

ТӀом ба – лаьтта Ӏаьхара диса,

Човнаш хинна леша тӀой.

 

ТӀом ба – цӀеша диза зизаш,

ТӀом – ха яха мехкарий,

Беха кӀантий боацаш биса,

Яьга юрташ, цӀий, цӀий, цӀий...»

Берашта а боккхагӀчарна а, исташта а мехкарашта а, къаьначарна а къоначарна а цхьатарра езалургйолаш я МурцаӀалий Жабраила  поэзи. Берашта лаьрхӀа цхьа байт («Аза») мара язъяьяц цо, бакъда тараза тӀа цхьан оагӀора из байти вокх оагӀора цхьадола сома книжкеи ӀотӀадиллача, таразо из цаӀ мара йоаца байт езагӀа йолга хьахьокхаргдар аьнна хет сона. Иштта хул  берий мотт, цар хьашташ, оамалаш йовзаш кхелла йоазув. Из стихотворени аз укхаза йоалаяц, хӀана аьлча дуккхача наха дагахьа хов из. Духхьал берий оамалаш йийца ца Ӏеш, цхьадола вайна дицлуш латта къаман Ӏадаташ а дувц цо цунца. Масала, нагахьа санна Ӏа веший, йиший е доттагӀчун берах цӀи тулле, хьо цунна коч эца декхарийла ва. Из Ӏадат, дицденна, дӀадоалаш латт вайна юкъера. ЦӀи-м тулл, амма коч эцаш наггахьа мара саг нийслургвац царна юкъе. Жабраила иштта Ӏадат да вай, из леладе деза яхац. Цхьанна тайпара хьехам, тӀахьехам боацаш, дагадохийтад цо из шира гӀалгӀай Ӏаьдал. Сога хаьттача, хоза хӀама а да из - берах цӀи тиллар а цу тӀагӀолла цунна коч эцар а.

Безамах а, ше дувцар хозде ца гӀерташ, хӀилла ца ювцаш, долчча беса, вахаре нийслуча тайпара дийцад поэта. Хала хете а, беррига мехкарий хилац, цӀена безам зе а кхетабе а ховш. ХӀанз аз яхар Ӏодийшача, мехкараша фу аргда а хов сона. Цар аргда «беррига  кагий нах а хилац, цӀена безам зе а кхетабе а ховш». Из а харц хургдац. Жабраила а нийсъенна хиннай цун дог-уйла кхетаде  ца ховш йола йоӀ. Эггара чӀоагӀагӀа цунна чов еш хиннар цу йоӀа кхывола зӀамига саг харжар хиннадац. Саг ший кхел-рузкъа долча мара маьре гӀоргьяц. Поэта чов яьр хиннад, цу йоӀах ший хинна тешам бовр. Цхьанна поэта карагӀ ца даьннача тайпара, из хьаала мегад Жабраила, ший метта таро йӀаьхий хиннадаь. Иштта аьннад цо цу хьакъехьа:

«... ЦаӀ да хала, са хьох хинна тешам,

Тенеш лийлха, баьржа пед мо бовр».

Иштта тамашийна оазархо хиннав Ӏалбаканаькъан Жабраил. Из ваь хиннав хӀанз хӀирий мехка чуйоагӀача гӀалгӀай юрта, цигара  Сибре вигав 4 шу даьннача хана, цу юртара деша вахав Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен хьехархой институте, ший хьамсарча юрта ишколе болх баьб, цу юрта даьхад ший тӀеххьара денош. Жабраил 28 шера мара ваьхавац (1940-1968). Цунца нийсве поэт вац вай литературе, хӀаьта а цхьа хӀама да со ца кхеташ. ГӀалгӀай мехка а из ваьхача хӀирий мехка а цхьа урам, цхьа моттиг яц цун цӀерца ювзаенна. Цхьаболча йоазанхой цӀерах шиъ а цхьайолча хана кхоъ а урам хул. Наха дикахетар дергдар вай республикан кхаленашка цхьан урамах тилла а Жабраила цӀи тулларе. Дерригача дунен поэзе ди долча хана из тулларе, геттара хоза хургдар.

Электронни газета язле

(PDF) кӀира цкъа арадувла къаман юкъара «Сердало» газет, цӀагӀара ара ца воалаш деша таро я

Хьаязде