Иштта лораша а дукха къахьег цу даькъ тӀа. ЦӀий хьачуэцар цхьа моллагӀа болх бац. Вайна дика ховш да, из мел чӀоагӀа лоралуш бе безаш ба, даим станцера санитарни хьал тӀахьожам болаш хила деза, аппаратура, цӀий дӀаэцара эшаш йола техника ший лаьрххӀача мугӀарера яла, болх сацийта йиш йолаш яц, массанахьа цӀена, цхьа хӀама юкъе ца дуташ, хила безаш болх ба из.

ХӀара шера Россе цаӀ ах миллион саг цӀий тоха дезаш хул. ЦӀий а цун оттама дакъа а эшаш хул онкогематологе лазар долча унахошта, царна юкъе дукха бераш а да тахан, лазар долаш, уж препараташ эшаш хул бераш даьча кхалнаха, машенаца боагӀаш новкъа хьовзам хиннача наха, цӀий ца техача баргбоаца лазараш долчарна.

ГӀалгӀайчен республикански цӀий тохара йолча станце лаьрххӀа бола болх дӀахьу цу тайпара цӀий хьачулуш бола нах лохаш а уж тӀахьехаш а. Массахана «Хьалсага хьай дог» яха акци дӀахьу цар. Цу лаьрххӀача дийнахьа донораш меттел, кхыбола цӀий дӀачудала безам бараш а хьабоагӀа станце.

Уж ба новкъостал де кийчабараш, къахетамебараш. Донор яха цӀи, из духхьал цӀи хинна Ӏац, цо наха пайда бахь, иштта шийна а накъадоал цо деш дар. Цул совгӀа, цӀий дӀачулуш волчунна ший а дукха лазараш юхатох, цо таро хулийт эггара хьалха из саг къона лоаттаве; инсульт, инфаркт оалаш дола лазараш юхатоха. Лораша хьаяхачох, иштта да из. Цу хьакъехьа са къамаьл хилар ГӀалгӀайчен республикански цӀий тохара станце керттерча лораца ТӀумхой Маккаца.

— Макка, таханарча дийнахьа мишта вӀашагӀбеллаб оаш шоай болх, кхоачашде таро йий шун хьалхашка латта декхараш?

— Ер бӀаьсти дӀайолаелар чӀоагӀа дика хилар тха. Камаьрша кӀира дар ер. Каст-кастта дика гӀулакхаш дӀахьу оаха. «Дикача наьха клуб» яхаш, лаьрххӀа йола фонд я тха. Укх пхе шера цун новкъосталца а иштта вай кагирхой Комитето дакъа лоацаш а, болх тоабаьб оаха. Из доацаш а, шоаш раьза а болаш, хьабоагӀа вай дукха кагирхой. Кхайкача-м мухха а кийча ба уж дакъа лаца. Цу тайпара гӀулакх оаха дӀадихьача дийнахьа, 53 саг вар цӀий хьачулуш. Денгара ди массаза доал, тхоай болх тоабеш доагӀа тхо. Масала, Кироверча тохкама центраца барт баьб оаха, цига я тӀехка тӀума (костный мозг) цӀий дӀачутелача наьха хьал довзийташ йола керттера моттиг. Цу проекта чудоагӀаш да тхо. Цудухьа нах гулбаьча дийнахьа а, 17 сага цу кепара цӀий дӀачуделар. ХӀанз укх сахьате цӀийцара кхоачам болаш ба.

— Макка, из болх баь даьлча, хьаийца цӀий а плазма а мича хьу оаш, цхьа лаьрххӀа йола моттиг хила езаций цунна хьакъоастаяь?

— ЦӀий дӀачуденначул тӀехьагӀа, саг дӀаваха йиш йолаш ва. ЦӀий оаха лабораторе чакхдаккха дӀадохьийт. Из чакхдоал пхе даькъа дийкъа: имуноферментни анализ, ПЦР диагностика, биохими, гематологи. Цул тӀехьагӀа микроскопически компонент йоаггӀача беса йий хьож. ДӀахо из дӀа-юха декъ эритроциташ, тромбоциташ миштий хьожаш, из я эггара цӀийна мах оттабеш йола оагӀув.

— 2021 шера 12 июле РФ Президента кулг яздаь, федеральни закон да цӀий дӀачудаларах, цун чулоацамах. Цу тӀа белгалду, даим цӀий дӀачулуш болча наха социальни новкъостал лоаттадар. Бий вай цу тайпара нах, цӀихеза донораш яха цӀи лелаераш?

— СССР хана денз хьавоагӀаш, цӀий дӀачутелаш ши саг ва. Уж ба МагӀалбика бахархой. Россе гӀолла хьаийцача 36 саг ва уж. Тха станци из болх дӀахьош йола кхы дукха ха яц. 2010 шера доладелар тхо тӀатеӀӀа донораш тӀабеха. Цхьан цӀагӀара кхо йиша я, уж ба сийдола донораш. Царех цхьаннена из цӀи елар 23 шу цун даьннача хана. Социальни новкъостал ду царна хӀара шера, Ӏаьдало ахча луш. Дукха деце а, карарча шера 15 эзар сом делар. Из доацаш а санаторни дарба де баха йиш я цар, мах боацаш. Бакъда царех донораш хилара бахьан из дац. Из-м царна тӀехьагӀа мара ховш а хилац. Шоаш раьза а болаш, цунах дӀадехаш хӀама а доацаш, хьабоагӀарех ба дуккхабараш. ЦаӀ йолча федеральни база чудоагӀаш да тхо, 2011 шера денз. Укхаза цӀий хьачутелаш мел волча сага, карта Москве а долаш да. Цу картах мичча хана уж чакхбала йиш йолаш ба, лорашка а дарбан кхыча моттигашка а. Россе сийдола донор хилара эггара хьалха эшар — цӀий дӀачулуш хилар. Уж ба шовзткъазза-кховзткъазза цӀий дӀачуденнараш.

— ЦӀий дӀачудала йиш йоацараш а ма бий вайна юкъе. Уж мишта белгалбергбар Ӏа?

— ЦӀий дӀачудала йиш йоацарех ба геппатита тайпаш В. С., ВИЧ инфекци оала лазараш дараш, иштта йиш яц нагахьа санна дегӀацара могашал во хиларах, цхьа маьже хийцарий.

— ДӀадахача шерга хьежача, карарча шера цӀий дӀачудала раьза бараш дукхагӀа хулаш боагӀа. Республикерча нахаца цӀий дӀалучун Ди дездой оаш?

— Цу дийнахьа эггара дикагӀа дакъа лоацаш бараш, мах боацаш, цох хьадехаш хӀама а доацаш бола донараш ба, уж лаьрххӀа даькъалабувца гулбу. Из цар цӀай да, хӀана аьлча тха болх бувзабенна ба цӀий хьачулуча нахаца.

— Хьаийца цӀий мишта лораду оаш?

— Тха станце хьалххе цӀийна кхоачам кийчбу, из даккха дезача аппаратах чакх а даьккхе, лорадеча моттиге дӀаоттаду. Вирус юкъе нийслургдоацаш, унахошта цунах зе даргдоацаш, цӀий тохача хана тхоай оагӀорахьара хила беза кхоачам лорабу. Укх тӀехьарча кхаь шера, цӀий хьачулуш бола болх нахаца дикагӀа дӀабаржаш латт. Тхоай лаьрххӀа нах ба тха цӀий хьачутелаш. Из лорадара лаьрххӀа йола таронаш а я.

Положительни, отрицательни цӀен группаш йолаш бола нах а ба, Россе халкъашта юкъерча стандартах леладе доаггӀача беса из леладара таронаш а я. Цул совгӀа, оаха хӀара шера «Къаман цӀий дӀачудалара ди» яха акцеш а дӀахьу. Массахана тхоашца бувзам лелабераш, дагалоаттама совгӀаташ доацаш битац.

— Цхьаннахьа балхаш тӀа хург ма бий уж, фу нах ба цӀий дукхагӀа дӀалураш?

— Нагахьа санна эшаш, цӀаьхха моттиг отташ хуле, даим кийча болаш ба тха донораш, уж моргаш кхы а ба, цӀаккха а, хьа ца боагӀаш, уж бисабац. Сага вахар кӀалхардаккхара шоай цӀий хьачудала боагӀаргболаш дукха ба организацешкара къахьегамхой. Царех ба Сбербанка, МВД, МЧС, Росгварде викалаш. Царна доккха баркал ала лов сона. Уж бецаре, цӀийцара хьал иштта дика латтаргдацар тха.

— Белгалдаккха деза, укх станце беш бола болх аттагӀчарех боацилга. ЦӀийца дувзаденна хӀама чӀоагӀа терко езаш, кхера везаш да, аз кхетадаьчох, даим оашош хьадер цӀена а ший ханнахьа а хилийта гӀерташ, хьадоагӀа шо. ХӀанз санна уйла-нигат нахаца долаш, шоай болх безаш, цун лерхӀам беш, эшача наха накъадоалаш, дӀадаха низ кхоачалба шун. «Сердало» газета болхлоша даькъаладувц шо цӀайца. Ираз хилда шун!

— Баркал.