- Оалаш да-кх вайна, - дикача даь хийла во тӀехье кхийнай. Царна боаггӀача беса кхетам дӀа ца бенна да е нана ба-хьогӀ бехке, аьнна, хеталу; хаттараш кегаденна да тахан латтача замах хӀаьта а.

Массайола гаргалонаш хоттаенна дахаш долча вайна геттара лоархӀаме да дика дезал кхебар, вай цӀенъюкъе хьалкхебеш бола мехкарий, кагий нах дика тешал тӀехьа долаш, уж вахара нийсача наькъ тӀа ца хилар. Даьна а нанна а хьалхашка латта декхар да из. Тахан вай царна кхетам луш дукха хало е езаргйоацаш, дӀакхайда хьаэца мара ца дезаш, дика Ӏадат дитад вайна дӀабахача даьша. Хозача гӀулакхашца, деналца, эхь-эзделца дувза мел деннар вай къаман Ӏадатех да. Нийсдаь, тоадаь, совдараш юкъера дӀадаьха, из тахан вайга хьакхачийтад цар.

Таханара тӀехье нийса кхеяра, цунна эшаш бола кхетам балара цхьайолча хана боккхагӀчарца дагавала везаш хул.

Хьамарзий Маддан аьле мара цӀи яккхацар, сона йовзаш хиннача цхьан йоккхача сагах. Иштта лоархӀаш яр из наха юкъе. Хийла саг водар цун наӀарга, цхьацца шоай вахаре нийсденна хӀама хатта. Наха дала хьаькъал долаш яр из. Цхьан дийнахьа цо кагирхошта беча хьехамга ладувгӀаш дар тхо.

«Хьалхарча ханашка ловзарга хоза яр, - аьлар Маддана. Хьалха йоӀ даьца халхаялацар, вай Ӏадатех дацар из, цул совгӀа, ший йоӀ маьре йодаш, дас ше коа латташ наха бӀарга а гойтацар, из а эсалча наьха гӀулакх лоархӀаш дар. Уж шаккхе а моттиг хӀанз лораеш яц. Даьнеи дезалаштеи юкъе хьакхаштло яьннай, вай даьй Ӏадаташ дицдеш латт, адам телхад», - йоахар Маддана.

Оалаш да-кх: «МаӀа саг гӀалатваьлча, из цхьан сагага кхоач; хӀаьта кхалсаг гӀалатъяьлча, юртага кхоач».

ГӀалгӀай гӀулакх, Ӏадат массаза хиннад хоза, оамалаш а хоза хиннай вай. Кхыча къамех къоастадеш дола гӀулакхаш, мотт, массадолча хӀаман белгалонаш вай я.

Хала хете а, тӀехьарча хана вай хоза Ӏадаташ юкъера дӀадоалаш латт. ХӀанз вай ноаной шоай мехкарел хьаьрагӀа кхест; са йоӀ, яхаш, цунна уллувра дӀа ца бовлаш, шоаш уж ца хоастабича маьхалцабалар кхераш санна, шоай мехкарашта тешал деш хул, дӀа мел бахача. Хьалхарча заман чухь, вай даьй Ӏадатех, маьрцӀаьшта хьалхашка, са йоӀ, са воӀ яха дешаш оалаш а дацар. Из эсала лоархӀаш дар, эзделаца дацар. Вай даьша-ноаноша, юкъера эздел ца дохадеш, иштта кхебаьб шоай дезал. Укх чура дезалхо, аьле мара, кхы цӀи а яккхацар; лаьтта Ӏохьаже мара, йист а хилацар, духьала дош детташ а хиннабац хӀанз санна.

МоллагӀа хӀама нийсделча, шоай йоӀага оалар: «Йолле, хьай даь-наьнага хатта, е даь-йишийца дагаяла». Цунца дӀагойтар цар шоай дезала, даьшцара лерхӀам мишта хила беза.

ХӀанз мехкарий атта вахар дезаш ба. Цар мел дола вахар телефона чу да. Е царна хьехам бала а, цаховр дӀахьеха а сагота волаш саг вац.

Цунца дувзаденна цхьа масал доаладергда аз. Укх деношка, балхара чуйоагӀаш яр со. ХӀанз ара баьде хул вайна, нах балхара чубоагӀача хана. Иштта ха яр из а. Со хьалчуйодача урам тӀа вӀашагӀкхийтта, хабараш тотташ яр кхо йоӀ. Кхийна мехкарий бар уж. Цкъарчоа дагадехар сона, акхар фу леладу урама наькъ тӀа баьнна дагабувлаш. Со шоашта ӀотӀакхаьчача, сога ди дика дийцар цхьанне, сайре яле а. Сайна цаховш санна, цунна эхь хетар кхераш, аз из юхаерзайир. Бакъда ара баьдъенна сайре йолга-м гуш дар, хӀаьта а нийслу вайна гӀалатвоалаш а. «ХӀама дац, кагий ба ераш, - йоахар са дего. Со хьалтӀехъяьнна йоккха юкъ ялалехь, цхьа ийрча цӀогӀарч даьнна, белабелар уж. Хетаргахьа, мехкарий белар, шоаш даьча гӀалатах. Бакъда цу гӀалатал а чӀоагӀагӀа гӀалат дар, цар хьийкха махьарч. ЧӀоагӀа безам хилар са, царна тӀа а яха, бехк баккха. Со юхахьежача, царех цхьанне сога аьлар:

- Даьци, хьогӀ делац хьона тхо, укхо ди дика хилда аларах дел тхо.

- Боккхача урам тӀа этта, махьарч деттар-м нийса дац шоана,- аьлар аз, кхы Ӏе ца луш. Ма дика болх ба-кх шу са цӀагӀа чудахка ца дезаш,- аьнна, со дӀахояхар.

Кхоана, уж наьха фусаме бахача, малагӀа мотт бувцаргба цар? Ховргдий царна эхь-эздел лораде? Малав вай мехкарий кхебе безар? Малав царна хьехам бала безар? Деррига дӀадаьккхача, ишколе ма ихабий уж. Иштта дийша хургда-кх цар цига а…

Цу ийрчача масал тӀа саца лацар сона. Вай къаман дукха ба дика, яхь йолаш кагий нах а мехкарий а. Берригаш а цхьатарра бац. ЦаӀ Ӏовдала вар аьнна, берригаш а иштта болга дац из. Дийша баьнна, дикача балхаш тӀа болаш, арахьа шоай дешар лерттӀа дӀахьош, дукха ба вай кагирхой, моллагӀча хӀамах ка яргйолаш, деналах бизза ба уж. Царех тийша я вай кхоане. Бакъда дицде йиш йоацар да, вай даьй хоза гӀулакх. Мехкарий, сога хаьттача, сабаре, сатем болаш, хоза оамалаш йолаш, йистхилар кӀаьда долаш, нахацара гӀулакх лораде ховш хила беза.