240 шу да из хинна
ТӀема гуржий никъ гӀалгӀай мехка гӀолла билларах
Ховш ма хиллара, Къилбаседа Кавказера дӀаболалу ТӀема Гуржий никъ, цхьаькха цӀи а я цун ТӀема гӀалгӀай никъ а оал цох. 1783 (цхьадолча каьхаташ т1а 1784) шера гӀалгӀай Зовра-Ков яха юрт уллача моттиге хьалъеш хиннай Буро (Владикавказ) оалаш йола крепость. Цигара гуржий столице Тифлисе кхаччалца хьаяь хиннай 11 станци: Балти, Ларс, Казбек, Коби, Гудаури, Млеты, Пасанаури, Ананур, Душет, Цилкани, Мцхета.
ДӀахо из никъ Тифлисе кхоачаш хиннаб. Юххьанца цун бӀоахал 192 км хиннад, таханарча дийнахьа из 208 км кхоач.
Тайп-тайпарча ханашка цу новкъа гӀолла лийннаб Грибоедов Александр, Пушкин Александр, Лермонтов Михаил, Николай ӀӀ, Хетагуров Коста, Толстой Лев, Чехов Антон, Маяковский Владимир, Хрущёв Никита. Цу наькъа хьалхара станци хиннача Балте ваь хиннав Нохч-ГӀалгӀай халкъа поэт Яндакъонгий Жамалда. Цига д1а а веллав из 1979 шера. Иштта цу новкъа лийннарех ва йоах Шаляпин Фёдор а. Цох дувцаш цхьа легенда а да ТӀема гуржий наькъаца дувзаденна.
Буро тӀара Тифлисе ваха везаш хиннав Шаляпин. Из никъ кхераме а ба, хьайца ха доацаш ма гӀо, аьлча, ладувгӀа тигадац иллиалархочо. Новкъа водаш, из паччахьа эпсар ва мотташ, лаьцав эбаргаша. ТӀавигав Хоарачой Заьлмаханна.
— Малав хьо? — хаьттад цо хоза гӀирс бувхаш волча къонахчунга.
— Со иллиалархо Шаляпин ва, — аьннад вокхо.
Тийшавац цох Заьлмаха.
— Хье иллиалархо вале, дӀаалал тӀаккха илли, — аьннад эбарга.
ЧӀоаггӀа оаз йохийташ, илли ала волавеннав артист:
«Денал дола Хоасбулат,
Биркъе я хьа фусам...»
Заьлмаханна бӀаргашка хий этта хиннад.
— Аз дӀавохийт хьо, — аьннад цо Шаляпинга, — бакъда цхьа дош дала деза Ӏа сона.
— МалагӀа дош да из?
— Са бӀаргашка хий кхехкадар аьле, сагага хьоа ма делахь.
Шаляпина хьоадергдац а аьнна, иллиалархо дӀавахийта хиннав Заьлмахас. Цу хьакъехьа байт язъяьяр гӀорваьннача эрсий поэта Ляпин Игора. Эггара хьалха цо из йийшар парте Нохч-ГӀалгӀай обкома актови зале, цу чу цунга ладийгӀарех ва со а.
Са а хила вийзав цу новкъа. 1983-ча шера Нохч-ГӀалгӀай йоазанхой Союзо а парте обкома культуран отдело а цхьа нохчои цхьа гӀалгӀаи вахийтавар Кутаисе хургдолча Маяковске Владимира поэзен деношта юкъе дакъа лаца. Нохчо ЯндарбиевгӀар Заьлмаха вар, хӀаьта гӀалгӀа со вар. ТӀема гуржий наькъах чакхдала дийзар тха Тбилисе кхачалехь, цигара дӀадигар Кутаисе. Хилар тхо Маяковски ваьча, ваьхача Багдате, цигарча музее, байташ йийшар гӀалгӀай а нохчий а меттала. Юхаба а бийзар тха из никъ. Беррига а бацар из цу хана кхераме, унзара, бакъда цхьа дакъа-м дар цун кӀоарга аьле долаш, цига гӀолла чуводе цицха хургдолаш. Гуржий мехка кхо-диъ ди даьккха, цӀавера тхо шиъ. Со ала йиш йолаш ва шозза ТӀема гуржий новкъа хиннав со, аьнна, Буро тӀара Тбилисе кхаччалцеи, Тбилисера Буро тӀа кхаччалцеи.
