Сел геттара гаьнара масалаш а ца кхувлаш, гаргагӀдараш хьоахадича, вайна дагадох сел дукха ха йоацаш вай къаман нах доагорах балхашка мишта ухар, дезал кхаба гӀерташ, хьинаре къахьегар цар. Вешта аьлча, балхаца дегӀамаш чӀоагӀденна нах бар уж. Иштта уж хиннабецаре, лоаццача хана хьалъяь гургьяцар вай къаман столица Магас. Цу тайпара хьинар, балха говзал, къахьегамцара безам дег чу бахаш саг ва тахан са вувца безам бола Османа Идрис а.

Идрис ваь хиннав 1954-ча шера бекарга бетта 4-ча дийнахьа ТӀолданаькъан Къоасама Османеи Ӏарчакханаькъан Бексолта Сахратеи дезале. Цу хана цар дезал, кхыбола гӀалгӀай санна мехкахбаьха, Казахстана лаьтта бахаш хиннаб. ХӀаьта цар дезал баьха моттиг хиннай Карагандински область. Вай юха мехкадоалача хана, цун кхо шу мара даьнна хиннадац. Даьй баьхача Эккажкъонгий-Юрта совц уж дӀахо баха а шоай дезал кхебе а. Осман шозза саг йоалаяь хиннав, хьалхарча сесага ваь ши воӀ, Сахрата даь воӀ-йоӀ хиннад цун. ГӀалгӀай эггара йоккхагӀа юрт лоархӀаш йолча Эккажкъонгий-Юрта я ТӀолданаькъан бахаш йола моттиг. Юрт ше Ӏалама хозача моттиге улл, дукха доккха доацача гувнашта, аьлешта, орашта юкъе улл из, цун лаьтта гӀолла чакхдоал шиъ хий, вайна дика довзаш дола Шолжи дукха доккха доаца Кени. Дукхача тайпаех хьабаьнна нах бах юрта. Граждански тӀема хана, хьаэца йокъ мара хӀама ца дуташ, еррига йоагаяь хиннай из деникинцаша. Ший дӀаьхий истори а, цӀихеза нах а болаш юрт я из. Масала, цу юртара хиннав шиъ гӀорваьнна революционер: Албохчанаькъан Ювсапи Янданаькъан ЗаӀами. Вай мехка дика коартолаш кхеярца белгалваьнна вар Социалистически Къахьегама Турпал Албохчанаькъан АртагӀа, цу юрта кхийна ва Москве генеральни прокуратуре болх баь вола Къоастой Махьмада Ӏийса, журналисташ Къоастой Мусаи Башири, йоазонхо МутаӀаланаькъан Хьажбикар, кхыбараш. Юртарча наьха вахар, истори довзаш хьалкхийна Идрис, нийсача новкъа волаш хьавоагӀар зӀамига волча хана денз. Моттигерча Ӏаламо а дикача оагӀорахьара Ӏоткъам баьбар цун вахара деношта, оамалашта, гӀулакхашта. Хетаргахьа, цудухьа дар цун оамалашта юкъе лирически хӀама дукха дезаш хилар. Журналисташа яздаь ма хиллара, Идриса дукха еза классически ашараш.

Деша ваха ха яьлча, из дӀалу юртарча №1 йолча юкъерча ишколе. Цу заман чухьа, сона ховчох, цаӀ мара ишкол хиннаяц Эккажкъонгий-Юрта. Кхы из эшаш хӀама хиннадац, цу хана тоъаш хиннай из, хӀана аьлча нах хӀанз мо дукха хиннабац. Карарча хана-м 6 ишкол я Идрис кхийнача юрта. Нах чӀоагӀа бийбаб, хӀаьта из, лакхе белгала ма даккхара, геттара яьржа юрт я шоралла а йӀоахалла а. Идриса дагалувц ше цу ишколе деша вагӀар. Дуккхача Ӏилмашта юкъе цунна дукхагӀа дезарех дар физика, математика; бакъдар аьлча цо-м массадолча Ӏилмаех а дешаш хиннадац во, цудухьа ишколера дикагӀа вола дешархо а лоархӀаш, дошо майдилг яла оттаваь хиннав из. Итте шу цхьан ишколе дешаш даьккхад цо, ше дийша валара тешал деш дола каьхат хьаэццалца. Цу сахьате деша ваха вӀаштӀехьадаланзар, цу хана геттара даьржа дар вайцига, бригадаш вӀашагӀ а ехкаш, гӀишлонхой балхаш дар. Цу тайпарча бригаданна юкъеваха, Шолжа-ГӀалий тӀа къахьегаш хилар из цхьан шера. ХӀаьта а ше итт шера дукха къахьегаш дийшар доаде уйла яцар зӀамигача сага, цхьаннахьа деша а ваха, балггала говзал Ӏомае лерхӀар цо. ДукхагӀа цун уйла тӀайодаш хиннар гӀишлонхочун къахьегам бар. Ший уйла кхоачашъю цо, дукха ца говш. Буро тӀарча лоаман-металлургически института (ГМИ) гӀишлонхой факультете деша отт из заочно. ХӀара дийнахьа институте 25 км хьалъаха, ишттал юха цӀааха, ваха-лела, даа-мала, тӀадувха дукха дезар къонача сага, хӀаьта нанна е гаргарча наха Ӏоткъам беш, цар чотах вахаргварех яцар Идриса оамал. Ше лелаве а гаргарчарна новкъостал де а Ӏамаш воагӀар из цу хана, из цун дика вӀаштӀехьа а доалар. Институте деша ваггӀашехь, цу хана чӀоагӀа цӀихеза йолча Ӏоахарганаькъан ГӀ. цӀерагӀча «Электроинструмент» завода инженер хул цох. Цунна хьалхашка лаьтта декхар дар керда болхлой кийчбар, Ӏомабар. Из болх ворхӀ бетта мара биц цо, хӀана аьлча эскаре амал де тӀахьех из, дӀахо дӀайодача хана. Мехка бӀухочун гӀулакхах тӀехдика лоархӀаву Идрис. Ах шера Чарджоу (хӀанз Туркменабад) яхача Туркменерча шахьар тӀа хул из амал деш. Цига зӀамагӀа болча фецарча кемай болхлой говзал Ӏомаю цо, из вар фецарча кеман тӀарча герза, десантникий гӀирса механик. 1, 5 шера ГӀирмерча Джанкой яхача шахьар тӀа фецарча кемай полке амал деш хул из, ефрейтора дарже волаш. Цигара цӀавеча, эггара хьалха ше хиннача заводе балха араваьлар, институте дӀахо дешаргдолаш меттаоттавайтар. ХӀанз гӀулакх саг йоалае езаш дар, хӀана аьлча нанна низткъало дар зӀамигача сага дийнахьа кхозза кхача кийчбе, барзкъа дитта, цӀа-ков леладе. Из дош кхы тӀехьа ца тетташ, дезал кхолла лаьрхӀача Идриса 1977 шера саг йоалаю, цун фусам-нана хул Галай Хьавайх. Цу шера оагӀой бетта, 5-6 сагах латта гӀишлонхой бригада а ийце, ГӀалмакхий мехка хьун совхозе балха вода вай мехкахо. Шин шера «ГӀалмакхий» яхача цу боахаме къахьегаш хилар Идрис хьалха латта болхлой. Цига, шоай хьаденна цӀенош а долаш, дезалца Ӏеш вар бригадир а цунцара гӀишлонхой а. Совхоза болхлошта лаьрхӀа фусамаш хьалъеш хилар уж, сессе ваха везача хана мара балха тӀера ца воалаш, деррига моттигера хьакимаш раьза хургболча тайпара хьаде а чакхдаккха а гӀертар уж.

Даим арахьа лийнна а валац, цудухьа цӀа а баьхка, вайцига шоашта дулургдола балхаш лаха хьежар гӀишлонхой. МагӀалбикерча хозрасвчётах болх беш йолча моттиге нийсбелар царна шоаш лоархӀабергбола болх. Хьалъе езаш ишкол яр цига. Ӏаьдалгахьара хьатӀада гӀо-новкъостал дацар, цар къахьегама никъ шоаш хьадаьчох тийша бар. КӀеззига тӀехьагӀо 1980 шера Ачалкхе хьайийллар гӀишлонхой керда моттиг – ПМК-404. Цу хана 4-ча курса студент вола Идрис мастера дарже дӀаийцар цига балха. Ах шера къахьийгача, шийна фу карагӀдоал къонача болхлочо гойтача, цох прораб ву. Цу дарже ялх шера къахьег цо ювцача моттиге. Цу ПМК мел эша хӀама хьадеш а хьалдеш а къахьийгар прораб ше вар. Цига цо хьайийллаяр хьу чакхйоаккха цех а. Цул тӀехьагӀа вай мехкахо кхоач Шолжа-ГӀалий тӀарча ЧИУСа чуйоагӀаш йолча СМУ-1 оалача моттиге къахьега дагахьа. Шин шера цига болх бича, Нохч-ГӀалгӀай республикан хӀама талха, гоалдала долалу. Из бахьан долаш хувца езаш хул болх бу моттиг. ХӀанз Идрис нийслу ПМК-105 яхача ЧИУСа МагӀалбикерча даькъ тӀа. Цу хана цун бригаде бар Буро тӀара Ӏоухаш бола желтий, цар цӀен тӀа кхера тохара болх геттара дика беш хиннаб. Цул совгӀа, чура гӀишлош тоаярах а дика кайоалаш хиннай цар. Наьсаре, дуккхача хана денз, болх беш яр ПМК-432. Сона дагадоагӀачох, из яр БИНбанка духьала, наькъал сехьаваьлча.

1989 шера ший доалахьара кооператив «Декор» хьаелла вӀаштӀехьадоал цун а цунца къахьега лаьрхӀа болча гӀишлонхой а. Из хьаеллаш а дикка ха яккха езаш хул, цӀенхашттара цун болх дӀаболалу 1990 шера. ДӀахо дӀайодача хана, дукха лоархӀаме гӀишлош ю цар кердача республиканна лаьрхӀа. Масала, Наьсарера йоал йоаха инспекци чуйола гӀишло а цу юхе дагӀа нах баха цӀенош а цар дир. Ши проект яр уж, ийс цӀа, тӀаккха цхьайтта цӀа чудоагӀаш. Сурхо тӀа республикан президента кхетаченаш хула моттиг (хӀанз ветераний цӀа оал цох) яьр а Идриса кулгал ду къахьегамхой бар. Дукха гӀишлош яр хӀетта хьахиннача республиканна эшаш, царех дар Центробанка вайцигарча урхаллен цӀа, Лоаман кадетий корпуса фусамаш, Сбербанка а Центробанка а болхлошта баха цӀенош, Мужеча Пхьилекъонгий Султана цӀерагӀа салоӀа цӀа, Шолжера да-нана доацаш дисача берий цӀа, цӀекаи пхаьнаштеи хулача лазарий диспансер, Магасера дукха фусамаш йола цӀенош, кхыдараш. Уж шедоа балхаш даьр а царех дика лоархӀаяьр а «Декор» яр. ГӀишлонхоша, Идриса ма аллара, дика алапеш ийду, уж лакхагӀа хул цар хьакимаша ийдерел а. Масала, гӀишлон балхаш деча сага эца тарлу бетта 200 000 – 300 000 сом алапи.

1995 шера Османа Идрис, республикан президента могаваь, «Ангушт» оалача футбольни тоабанна керте отт, цу клуба президент волаш. Из, Идриса яхачох, футболисташ доккхача хьокхамашка кхаьча ха яр, шоллагӀча лиге хьалчу а боалаш. Шоаш Москверча «Спартакаца» ловза мишта бахар дагалувцаш, Идриса аьлар, «Динамо» яхача стадиона тӀа ловзаш, Ӏан саькура бетта «Спартак» шоашкара халла, цхьа бургац мара совлен йоацаш, котъяьлар. Иштта уж ловзарах а йоккха котало хеташ хиннав вай республикан цу ханара президент Овшанаькъан Руслан: «Котало я из-м», - аьнна хиннад цо дувцача ловзарах. Сона дагадоагӀа, Къуренаькъан Тимураца (команда тренерца) къамаьл деш, гучадаьлар цу хана футболисташа доккхий алапеш ийдеш хиннилга. Команданна мел эша ахча бюджетера хьадоагӀаш дар. Бакъда Османа Идриса цул совгӀа хӀара котало яьккхача ловзара тӀехьа шийгара премеш телар футболисташта. Гол чутехачоа къаьстта преми лора. Иштта дикагӀволча кхаь футболиста ший ахчах ийца машинаш елар клуба президента. Царна юкъе кхыча къамех бола нах а хиннаб. Цу тайпара болх Идриса «Ангуштаца» цхьан шера бир. Овшанаькъан Рашида цӀерагӀча стадиона тӀара, «Ангушт» ловзача керттерча моттигера, трибуна яьр а цӀихеза гӀишлонхо вар. Из а ший ахчах йир Идриса. Дукхача наха накъаяьннай из, ловзарга хьожача хана догӀах е бӀайхача маьлхах нах хьулабеш хиларца. Цул совгӀа вай дуккха мехкахой баьгӀаб цу кхоаленна кӀалха, доккхача концерташка хьежаш а.

2007-ча шера ше даьча йоазон тӀа «Сердало» газета корреспондента Дзовранаькъан Марема яздаьдар: «...ТӀолданаькъанчо мел яь гӀишлош кердача наькъех, дикал лакха йолча вайцигарча а арахьара тӀаенача а гӀишлон материалех пайда эцаш яьй. НачӀал долча гӀишлонхочуни тешамеча новкъостеи санна, цун цӀи йовзаш я ГӀалгӀайчел гаьнна арахьа. Ше болх беча вурийтта шера цо хьалъяьй, эргайоаккхаш тоаяьй бӀаь совгӀа тайп-тайпара гӀишло. Ший мохк а республика а езаш вола хӀара саг санна, паччахьалкхен кхоаненах дог лазаш, ше хьадер Росси тоалургйолча оагӀорахьара Ӏаткъаш хилийта гӀерт из».

Тайп-тайпарча моттигашта ший чотах гӀо-новкъостал деш-м Идрис даим а хиннав. Масала, Эккажкъонгий-Юртарча №2 йолча ишколанна эшачунга, доацачунга хьожаш, диъ шера из ишкол лелайир цо, итт шера Наьсарерча «Рингкомбанка» совета председатель хилар из. Ювца банк Ӏоахилганаькъан Дауда яр, ахчан каьхаташка хьожаш а царна кулг яздара болх беш а къахьега дезар Идриса. Вай республике цӀихеза яр хӀарман цхьанкхетар «Даьймохк», цун кулгалхочун Атиганаькъан Мусай Хьасана заместитель волаш а дикка ха яьккхар вай мехкахочо, из цхьанкхетар къаман гӀулакха оарцагӀдаьнна лелаш а дуккха дика хӀамаш карагӀдийнна а дар. Дукха новкъостал даьд Османа Идриса маьждигаш деш болча наха ахчанца а гӀишлош еча гӀирсаца а. Къаьстта белгалдаккха безам ба са, Белгородорча салоӀача парка новкъостал дарах, цигара хьадайта сертификат хилар. Цо йоах, цу йоккхача шахьара парке, гӀо-новкъостал даьча Идриса хетаяь Ӏоакъа (плита) улл. Иштта артийски комитета дошо майдилг а еннай гӀишлонхочоа. Деррига цо мел даь беркате гӀулакхаш, цунна тийнна совгӀаташ, сийлен грамоташ йийца варгвац. Идриса ше яхачох, цо мел яьча гӀишлоех баркал оалаш, грамоташ тийннай вай мехкахочоа.

Цу совгӀател совгӀа, цо лелаю еза, сийдола цӀераш. Из ва «ГӀалгӀай Республикан гӀорваьнна гӀишлонхо», «Российски Федераце сийдола гӀишлонхо», Дунен халкъашта юкъерча хӀарман Академе член-корреспонденталла, цу Академе сийдолча академикалла хержа хиннав гӀишлонхо.

МоллагӀа хӀама сиха кхетадеш, диц ца луш, дагахьа лоаттаде ховш ва Идрис, зӀамига волча хана денз. Цунна дола тешал да цо КъорӀа цхьан кӀира деша Ӏомадаь хилар. Ше ворхӀлагӀча классе вагӀаш, даь-сесага Залобана Ӏомадир шийна КъорӀа, яхаш, дийцар цо. Укхаза хьоахае мегаргйолаш я цун вахарера цхьаькха моттиг. Наьсарерча ислам Ӏомадеча института дуккхаза гӀо даьрех ва гӀишлонхо, цунна еннай «Ислам Ӏомадеча института сийдола доктор» яха цӀи.

Дезал кхийнаб вай мехкахочун. ВоӀ Йоакъап гӀишлон балхаш деш ва, мехкарий Мадина, Мовлатхан, Аза шо-шоай дезалаш болаш бах. Цун тешаме новкъост йолаш, хьайоагӀа фусам-нана Галай Хьава.

Тхоай къамаьл чакхдоалаш, Идрисага хаьттар аз; гӀишлон балхацара маца къаьстав хьо, аьнна. Ший керттерча балха говзалцара цӀаккха къаьставац ше, аьнна, жоп делар наьсархочо.