Iалима Руслана дукха дика гIулакхаш даьд ше йоаккхача хана, бакъда царна юкъе а эггара хьалха белгалдаккха лов сона, вай къаман герб кхоллаш, цо хьийга къа. Кхыча дешашца аьлча, из ва гIалгIай герба автор. Мишта кхелла, фу чулоацаш сурт да вай къаман дездарех (символикех) цхьанне тIа цо диллар? Цхьатарра пхиъ лоархIаме моттиг белгалъяккха хьежав из вай а вай даьй а вахарцара. Герба тIа я гIала- даьй чIоагIале. ГIалаша лорабаьб шира гIалгIай, фу ца хадийташ. ТIаккха мишта хьоргьяц из герба юкъе? Лоамаш — даьй сийле я. Таханарча ноахалаша а доаккхал ду шоаш лоаман мехка кхийна хиларах, царна эхь тIадоагIаргдолча хIамах лорабу уж. КхоалагIа хIама — маьлха хьарак. Цо белгалду цIаккха кхоача ца лу вахар. Цу хьарака кхоъ зIи я — хиннар, дар, хургдар. Хьалбоалаш латта малх ба диълагIа хIама. Цунца суртанча хьагойта хьежав, вай къаман вахар дIахо дIайодача хана тоалуш, сийрдагIа хулаш дIагIоргдолга. Юххера, пхелагIа хIама аьрзи да. Вай къамо даим цу оалхазарца ювзаю кортамукъале. Цхьаккха эшаш дац, нагахьа санна халкъ кортамукъа ца хуле. Уж пхи хIама да Руслана вай къаман эггара хьалха хилча бакъахьа хеташ, герба юкъедихьараш. Из гIалат а ваьннавац, хIана аьлча наха безабеннаб цу тайпара цун чулоацам.

Руслан ваьв 1951 шера Караганда яхача казахий шахьар тIа. Цун да хиннав Элданаькъан Асланбека (Асе) Iалим, нана — Зовранаькъан Халата Хади. Элданаькъан массехк тайпан бекъалуш ба: цаIаш —Кхоартой, шоаш Гийренаькъан лоархIаш ба, яхаш, дийцар Руслана. Хетаргахьа, цудухьа нийсбеннаб цун дезал а цу тайпан нах бахача ТIой-Юртарча атагIа. Даь-да Акхтамара Асланбек, юрташ йоахача хана, мехка дикагIболча викалашта юкъе волаш, ший къаман гадоаккхаш лаьттарий мугIарашка хиннав. Цунна байна а бовзаш а хиннаб ЖабагIанаькъан Висангири, Гардананаькъан Тоаркхо-Хьажа, кхыбола къаман дикагIбола нах. ХIаьта художника да къахьегама саг хиннав. Цхьаццайолча моттигашка, ха тIа хиннав из, хIаьта а цун керттера къахьегам бувзабенна хиннаб «Малгобекнефть» оалача НГДУ оператора балхаца. Дикка боккха дезал хиннаб суртанча кхувш венар. БархI вошеи йиъ йишеи хиннад уж. ЛаьрххIа деша дIа а венна, зIамига волча хана денз, суртанча хила кийчваьвац вай мехкахо. Ше-ше хьахинна а ше хьаваь а художник ва из. Сурташ дехка из волавенна хиннав 1-3 классашка вагIача заман чухь. ХIаьта а эггара хьалхара цIенхашта сурт бархI шу даьлча дулл цо. Из ха дагалувцаш, Руслана йоах, ший да цхьаццайола гIишлош еча а тикашка ха тIа волаш, къахьегаш хиннав. Эшаш моттиг нийсъелча, цунна когаметта ха тIа ихав воI. Бийса йIаьха а сагота а хетандаь, къоалам, каьхат хьаийце, сурташ дехкаш, сахиларга воалаш хиннав кхувш воагIа кIаьнк. Бийса цу гIулакха сатийна а хоза а ха я. Вай Сибрера цIадаьхкача, цар дезал баха сайца хиннаб Пригородни района Шолха яхача юрта. 1956-ча шера цига вахав из деша. Кхы а цхьа шу даьлча (1957), дезала дас МагIалбике дIаваха а, цигарча мехкдаьттахошца къахьега а лоархI. Цудухьа дIахо деша дийзар МагIалбикерча школе. Цига йоаккх цо итт класс, из нийсделар 1968 шера. Деша вагIача хана денз, ший кхоллам классерча берашта бовзийташ, цхьаццайолча яхьашка дакъа лоацаш, коталонаш йоахаш хиларца, белгала вар Руслан. Школа яьккхачул тIехьагIа, из эскаре гIулакх де вода. Новочеркасск яхача эрсий шахьар тIа ракетни тIема доакъошка ду цо амал. Цу хана цо даьхача сурташка хьежача, шийца эскаре баьхача тайп-тайпарча къамех болча кагийча нахаца хьоашал долаш а сакъердаме а цо из ха яьккха хилар, кхетаде хала дац. ХIаьта герзаш-м цо дика Iомадаь хургда, аьнна, хет сона; ший Даьхен лорбо хилар духьа.

Шераш дIаухе а, сурташ дехкарцара безам дег чура дIабоалаш бацар. Цу лостамагIа йола ший говзал лакхъе а, дIахо деша ваха а дага хул къона суртанча. Туркмене столице Ашхабаде художественни училище деша отт из. Бакъда чакхвалийтац. Цигарча культуран министра тIавода, цу гIулакхага хьажа аьле, вIашагIтох худсовет. Цар а хьаллацац вай мехкахочун оагIув. ТIадоагIача шера юхавола аьле, дукха теркал ца веш вут. Ха зехьа дIаяхийта лацар. Цудухьа Махачкалерча хьехархой институте деш дIаотт из. Цига воллашехь, школе болх бора черчени хьехаш, цул совгIа сурташ дехка, къахьега Iомадора бераш. Дукхача хана денз, дагалатта уйла-м йицлуш яцар, юха а деша отта безам хул, профессиональни художника цIи яккхар духьа. Цхьан шера ах шера дийшачул тIехьагIа, хьахархой институт йите а йите, из деша вода Буро тIарча А. Джанаева цIерагIча художественни училище. 1973 шера деша а этте, еррига пхиаш йолаш, ше карийцача гIулакхах дика лоархIавеш, чакхвоал из. Из училище цо йоаккх 1977-ча шера. МалагIа тайпара сурташ дехка Iемавар из, сево дукхагIа тIаозар цун теркам? Руслана яхачох, бусалба динга диллача, наьха сибаташ дехка мегаш дац. Цудухьа цо дукхагIа Iаламца а къаман истореца а дувзаденна балхаш дора. Иштта дахчах цхьацца хIамаш хьае а Iемавар из. Масала, цун сурташта юкъе да «ЦIай», «Мехка кхел», «Говр хьовзаяр», «Брестски крепоста тIеххьара лорбо», «Мехках баьха нах», кхыдараш. Цар дика гойт аттача а халача а ханашка мишта баьхаб вай дай; къонахчалах, эзделах, деналах ца бохаш.

Эггара хьалха художника цIи сона хезар 1995-ча шера Илдарха-ГIалий тIарча музее хиннача хьажаре (выставке). Дуккхача гIалгIай суртанчий балхашта юкъе белгала а кхычарех тара доацаш а, дар цига цо довзийта балхаш, хIана аьлча уж ингалех даь дар. Ши болх бар уж: «Аьрзи» яха шуша (1995), «ГIалай шахьар» (1995). ТIехьагIо хайра сона, цо басарашца сурташ дехкилга а, дахчах хIамаш хьаелга а.

Цун балхаш гойташ хиннад тайп-тайпарча доккхийча хьажарашка. Царга хьажа таро хиннай Москве, Дона-тIарча-Ростове, Уфе, Новороссийске, Майкопе, Къилбаседа Кавказе бахача наьха. Искусствон даькъе цхьацца тохкамаш а йоазош а деш йолча Хазбенаькъан Хьавас цун кхоллам бувцаш яздаьд: «Къаьгача, бе-беча басарашца кхеллача «ГIалгIай» яхача Элданаькъан Руслана композице хьагойтад тIехдаьккха хоздаь халкъа дIадаха вахар, цудухьа цунна чухьа вIашагIъийнад бокъонца хиннари автора шийгара дувцари. Элданаькъан Руслан наха вовз гIалгIай паччхьалкхен герб кхелла саг санна. Цул совгIа, цо сурташ дехк ше бувзам лелабеча «Заманхо» яхача кагирхой газета лаьрхIа».

Духхьал ший сурташ дийхка ца Iеш, тIехьа тIакхувш дола ноахалаш сурташ дехка Iомаде гIийртав из. Цу гIулакха МагIалбике художественни школа хьае из волавелча, дукха духьаленаш нийсъелар цунна. ХIаьта а парте Нохч-ГIалгIай обкома культуран отдела керте лаьттача Сайхановс гIо-новкъостал дарах, ший уйла йизза кхоачашъе вIаштIехьадоал Руслана. Хьаелл цо МагIалбике сурташ дехка бераш Iомадеш йола школа. Ялх шера, цун директор волаш, къа а хьег цо. Эггара хьалхара цун дешархой школа яьккха баьлар 1981-ча шера. Цига дийшарех 10 саг сурташ дехкарий лакхара дешар деша вода. Царна юкъе вар тахан вайна дика вовзаш вола Кхоартой Батыр а. БоккхагIболча вай художникашта нийса къахьегаш а, цу балха эшаш йола начIал йолаш а, саг ва Батыр. Из дика гуш да цо кхеллача «Халхар», «Тиркал дехьа» яхача а кхыча а суртех.

Элданаькъан Руслан духхьал художник хинна ца Iеш, журналист а ва. Цун йоазошта кепа йийттай республике арадувлача газеташ тIа. Цо язду цхьацца журналистий балхаца дувзаденна йоазош, дувцараш. Цкъаза газета болхлошта гIо ду тайп-тайпара чулоацам бола статьяш язъеча даькъе. Масала, 2019-ча шера «ГIалгIайче» яхача газета оагIонаш тIа кепа теха яр Терский Бориса цунгара ийца интервью. «Лоаман ГIалгIайче» яхача цу йоазон тIа дикка теркам тIабахийтабар Iохерцаш, йохаш, тIой дIакхухьаш латтача вай даьйх йисача гIалашта. Художника дукхагIа саготдер да, цу гIалашкара хьа а доахаш, тIой дохкаш а уж ийдеш а нах хилар. Фу дергда, во нах массахана хиннаб, вай деношка а болаш ба уж.

Руслан хIанз пенсе вахав. Iаьдала болх беш вац, амма цо салоI аьлча теша хала да. Телефонаца къамаьл деш:

-ХIанз фу деш ва хьо? — аьнна, хаьттар аз.

-Хьалвола хьо укхаза. Хьо хьалвоагIе, гударгаш бIаргагургья хьона, — аьлар художника. Дахчанца болх беш ва со ала гIертилга дар из. Кхоллама наха, пенсе бахабале а бахабеце а, цIаккха салаIац. МоллагIа дале а, цхьа хIама кхолла сагота хул уж, даим балхах боахкаш хул. Цул совгIа, цо хоза хеташ лелаю сомий беш. Цо дувцачох, цун беша вай мехка латаргйий-хьогI аьнна хеташ йола гаьнаш я. Масала, царех я хурма, кIаца, киви, кхор, шапша, гIамагIа, Iаж, кхыяраш. КъорIа тIа яздаьд, ялсмале мишта хургья. Лакхе сомий бешамаш а йолаш, кIалгIолла Iодолхаш хиш долаш, хургья аьннад из. Руслана коа я лакхе хьоахаяь сомий беш, юхе гIолла Iододаш ГIалми а долаш. Ялсмален хьал долаш, вах из, цу тIа дукха беза болх а ба син салоIам беш, беркате а хоза а дезал ба. Iалима Русланеи Кхоартой Илеза Радимханеи ши воI, йоI кхедаьд. Массанега дешийтад. ВоккхагIвола Ислам МВД болхлой мугIарашка къахьегаш ва. ЙоIа Луизас вай университета экономически факультет яьккхай. Зураба а из университет яьккхай.

-Сурташ дехкаш саг вий вежарашта, хьа хьай дезалхошта юкъе? — хаьттар аз дезала даьга.

-Тха дезале меттел, дерригача тайпан а хиннавац сурташ дехкаш саг, — аьлар цо. Цу дешаех аз кхетадир художника болх аттагIчарех боацилга а из Iомабара дикка говзал езилга а. Говзал хилар а пайдана дац, саг къахьега Iемавеце. Оалаш ма хиллара, моллагIча гIулакха тIа ах аьттув къахьега харца ба.

МагIалбикера хьа а вена, ший дезалца ТIой-Юрта из ваха 20 (ткъо) шу да. Цу юкъа юртахошта а лоалахошта а ше везавалийта кхийннад цун, хьаьнала саг, говза художник хиларах тарра. Царех цаI я «СелаIад» яхача берий журнала керттерча редактора заместитель Келиганаькъан Роза. Иштта дувц цо Русланах лаьца: «Тоъал ха я сона Руслан вовза. Вешта аьлча, ТIой-Юрта тха дезал баха Iохайшача хана денз. Из дар 1999-ча шера. Лоалахо суртанча волга сайна хайча, геттара безам хилар са из ше а цун дезал а бовза. «СелаIада» сурташ дахкар цунга деха аьнна яхар со Руслан волча эггара хьалха. Берашта лаьрхIа сурташ дехкадац ше цIаккха а, аьнна, дIатIаийцанзар цо аз дихьа гIулакх. ХIаьта а зехьа хиланзар лоалахошка са яхар. Руслана дезал байзар сона: цIен-нанеи, ши воIи, йоIи. Руслан ше санна Iимерза, бехктокхаме, безаме, хьаьнала къахьегаш боахкаш ба цун дезал. Русланах шийх-м дийца а варгвац. ЦIихеза суртанча хинна а ца Iеш, цох ала мегаргда: журналист, этнограф, гIалгIай Iаьдал дика довзаш вола саг. Из деррига дIадаьлча, цун санна сомий беш йолаш дукха нах хургбац вай мехка. Дукха гаьнаш дIаегIай оаха тхоай беша, Руслана енна. Наггахьа мара нийслуш йоаца а, вIалла сона ювцаш хеза йоаца а гаьнаш корайоагIа цунна. Гаьнаш лелаяра, кхеяра говзал дика караерзаяьй цо. Ше кхеяь комсий а, актинидияй а, цIе а Iаьржа а малинай а, кхыйола а гаьгаш еззачоа дIаяла кийча ва Руслан. Эшшача хана дагавала а, хьехам бала а дика лоалахо ва из».

МоллагIа дахчанца болх бе безаш, хIама хьае езаш моттиг нийслойя, царна ший низ дIакхоача гIулакх де кийча ва из. Укх деношка 70 шу дуз цун. Сона хеташ, из дукха ха яц, цун да 95 шера ваьхалга теркалдича. ХIаьта цхьабола цун овлан тIара нах 105, 110, 115 шера баьха а хиннаб. Иштта ваьхача бакъахьа хетар, ший кхолламца наха дегагIоз яхьаш вола Руслан а — ГIалгIай Республикан халкъа художник, Россе суртанчий а журналистий а цхьанкхетарий доакъашхо.

  Художника къона шераш   

Элданаькъан Асланбека Iалим — Руслана да

Руслана даь-да Акхтамара Асланбек (Аси)