Масала, дешархошта цу йоазонга гӀолла йовз Гарданаькъан Тоаркхо-Хьажий, Ӏарчакханаькъан Ӏарчакха, Налганаькъан Мандречун, Орцхананаькъан Хизара цӀераш. Цул совгӀа поэма тӀа бувцаш ба кхыча къамех бола, керда Ӏаьдал доаккхаш а чӀоагӀдеш а лийнна нах: гурже Орджоникидзе Серго, гӀазкхе Гикало Николай, нохчо ШериповгӀар Асланбек. Дешаргда вай цунцара хьалхара мугӀараш:

«Мух хьовш мо, лоам чухь нах хьалхьайна,

Никх хинна гӀетта, хьайзар мохк,

Гулделар адам, кхел е лайна,

Дой хехкаш, айдаь демий дохк.

Ӏоядар топаш, гӀапаш кача...

Аре дӀалаьца, эттар нах.

Чопаш баь говраш хьувзар коача,

ЦӀе беса лестар, лакхлуш, малх...»

Сона дагадоагӀаш, Наьсарерча берий библиотеке дар Махьмада яздаь байтий книжка, из цаӀ мара книжка арадаьнна а хиннадац цун. Цу тӀа дукхагӀа хиннараш патриотически чулоацам болаш дола йоазош дар. Духхьал ший мехка бала кхаьча ца Ӏеш, дерригача дуненах дог лазаш саг хиннав аьнна хет Овшанаькъан Махьмад. Цун байташта юкъе дар Анголанна, Испанена, кхыча мехкашта хетадаь мугӀараш. Бакъда из книжка мел тахкарах, безама хетабаь цхьа мугӀ корабанзар сона. Хьалхара вай йоазанхой лоамарой Ӏадаташ довзаш, эсала хӀама ца дезаш, хиннаб. Безамах дукхагӀа иллеш доахараш мехкарий хиннаб, хӀаьта маӀача нахага из ца товш санна хеташ хиннад царна. Тахан из деррига хувцаденнад, безам дукхагӀа хестабераш маӀа нах ба. Из харцахьа да-м оалалургдац сога, бакъда геттара маӀача сагага ца товча беса, доастамал, эсалал гойташ хила мегаргдац безама хетадаь йоазош. Из дезаш хиннавац аьнна хет сона Махьмад.

Из духхьал ший йоазош даь Ӏийнавац. Цо таржам даь, эрсий метталара гӀалгӀай меттала даьккха хиннад Социалистически Къахьегама Турпала, эрсий йоазанхочун Тихонов Николая «Серго лоамашка» яхача поэмацара дакъа. Из а йӀаьххача хана ишколашка дагӀача бераша Ӏомадеш хилар, хӀана аьлча цу тӀа дика дувцар гӀалгӀай мехка Орджоникидзе леларах а гӀалгӀаша цун оагӀув хьаллаьца хиларах а. Иштта цунна таржам даь хиннад МутаӀаланаькъан Хьажбикара а. Деш вай цунцара цхьадола мугӀараш:

«Цкъа, бус салоӀаш тхо дагӀаш,

ДоттагӀчо дир цхьа хаттар:

— Вий хьо Эса-ЧӀоже йовзаш?

— Йовзаш ва со, — жоп делар аз.

Башха никъ ба, бакъда цхьаькха:

Цунах гӀоргвац къонах воацар...

— Боккха никъ ба Ӏа чакхбаьккхар,-

Къоаночо-гӀалгӀачо аьлар.»

Цхьан хана (1928) Овшанаькъан Махьмад хержа хиннав ИнгАПП (гӀалгӀай пролетарски йоазанхой ассоциаци) кулгалхочун гӀулакха тӀа, цул тӀехьагӀа дукха а тайп-тайпара а балхаш даьд цо. Хиннав из «Сердало» газета керттерча редактора дарже а. Из 1927-1928 шерашка хиннад аьнна белгалдаьккхад «ГӀалгӀай 100 йоазанхо» яхача ший книжка тӀа Патанаькъан Султана Йоакъапа.

Укхаза дагайох сона цунца ювзаенна, сай вахаре хинна моттигаш. Эггара хьалха са белгалдаккха безам ба, 80-ча шерашка арадийннача гӀалгӀай литературах долча хрестоматеш тӀа цун даь цӀи кхыча беса язъеш хиннилга. Цар тӀа латтар «Овшанаькъан ХӀирета Махьмад» аьнна, цхьачар Фирета Махьмад а оалар цох. ХӀана хувцаеннай йоазанхочун даь цӀи, малав из хийцар, ше ва е дезал ба? Цу хаттарашта жоп дала цун ший цӀагӀара хьабаьннача наха мара могаргдац, аьнна, хет сона. Цу хьакъехьа дола бакъдар хайча дика-м хетаргдар.

Цхьаькха цхьа моттиг я, сона йиц ца луш. 90-гӀа шераш чакхдала гаргагӀертача хана, со болх беш вар Шолжа-ГӀалий тӀарча «Книжка» оалача цхьанкхетарца (хьалха хинна Нохч-ГӀалгӀай книжни издательство).

Сои Шаденаькъан Арсмака Султани цхьан редакце нийсделар. Султан вар дешара-методически литературан редакцен воккхагӀвола редактор, хӀаьта со вар редактор. Оаха арадаха кийчдеш хиннараш ишколашта лаьрхӀа дола книжкаш дар литературах, меттах. Уж дӀахьехача наха гӀо дергдола книжкаш а деша дезаш хулар цкъаза. ХӀара 4-5 шу мел доалача хана, кепа а техе, юха арадоахар дешара книжкаш. Цхьан шера оаха лаьрхӀар хрестомате тӀа мел болча йоазанхой сурташ ӀотӀадаха.

Цхьаболча йоазанхой сурташ долаш дар издательстве, цхьабарий сурташ лаха дезаш дар. Овшанаькъан Махьмада сурт кораданзар тхона. Цу хана из ше воацаш вар, Махьмад кхелха хиннав 1962-ча шера. Бовзача нахага, журналисташка хаьттача, тхона гучадаьлар цун дезал издательствон дукха гаьна боацаш бахилга. НаӀарга ваха лаьрхӀар аз. Тахан мо дагадоагӀа сона, шоай доалахьара цӀа а долаш, Партизански урам тӀа бахаш бар уж. Коа чувахача, хьаараяьлар къона кхалсаг. Дахар-денар хаьттачул тӀехьагӀа, из Махьмада фу хулаш я ха лайра сона.

— Махьмада йоӀ-м яц хьо? — хаьттар аз.

— Яц, даьра, нус я со, — аьлар кхалсага.

Айса дихьа гӀулакх дӀадийцача, цо аьлар:

— ЦӀен-да цӀагӀа вац, из чувеча, дӀааргда аз.

ВоӀа сурт хьал а дена, цу шера хрестомати Махьмада сурт тӀадолаш арадаьлар.

«Сердало» газета бӀаь шу дизарга долхаш, Овшанаькъан Махьмада цӀи дагайохар вай декхар да аьнна хет сона.