МоцагӀа Шолжа-ГӀалий тӀа газета редакце балха хиннача цхьан кхалсага аьнна дешаш дицлуц сона. «Со маӀа саг валаре, рузкъа лохаш, дунен чугӀолла леларгьяр со», - аьлар цо. Сона хеташ, цу тайпара уйла йолаш хиннав вай Сибре дигале Пригородни кхален Гадаборшакъонгий-Юрта ваьхача ТӀоаршхой Ахьмада воӀ Мухьмад а. Бакъда цу сахьате дуккха ахча а Ӏоадаь, дунен хозалах бӀаргтохаш, сакъердаш лела лаьрхӀа хиннавац из. Къа а хьегаш, хьоцарца даьккхача рузкъах сискал яа дага волаш ваьхав, къона волча хана денз.

Мухьмад ваь хиннав 1952 шера ТӀоаршхой Ахьмадеи Патанаькъан СаӀад-молла Хьалиматеи дезале. Вай мохк бохабале, дунен дешар дийша саг хиннав дезала да Ахьмад. Из, цун тӀехьенаша яхачох, мехкдаьтта институт яьккха хиннав. Цу хана из яккха а цига деша отта а мел хьаькъал долаш, дукха хӀама ховш, дика дешаш хинна хила вийзав вайна массанена ховш да. Каьхата мотт ховш а дукха нах хиннабац вай къаман юкъе, институт яккха меттел. Мохк бохабаьчул тӀехьагӀа из а цун дезал а кхоач Казахстана Акмолински областа Бестюбе яхача шахьар тӀа. КӀор боахача шахташка болх беш хиннав из цу гаьнарча мехка. Укхаза дӀадолалу Ахьмада фу. Эггара хьалха цар дезале хиннав воӀ Мухьмад. Цул тӀехьагӀа кхы а кхо йоӀ: Лида, Лиза, Лема; виъ воӀ: Муса, Борис, Батарбик, Джабраил баьхкаб дунен чу. Кхыча дешашца аьлча, боккха дезал хиннаб Ахьмадеи Хьалиматеи, бархӀ берах латташ. Карарча хана, хала хете а, къонгех цхьа Муса мара висавац, мехкарий берригаш болаш ба. Хетаргахьа, цар дезале керттера лоархӀаш хиннараш доккхий боахамаш, говрий-доахана Ӏулаш, рузкъан ганзаш хиннаяц; хьакъале хилар, дийша хилар хиннад цар дукхагӀа къердаш хинна хӀама. Цудухьа цу дезале мел кхийна кхал а маӀа а саг лакхара дешар дийша хиннав. Из деррига даьгара хьадоагӀаш хиннад аьнна хет сона, ше санна дийша хилар ловш хинначох тара ва Ахьмад шийна тӀехьадоагӀа ноахал а. МаӀача наха тайп-тайпарча халкъа боахама доакъошка къахьийгад шоай хана; хӀаьта цу цӀагӀара кхалнах, шоаш дийша бале а, дукхагӀча даькъе шоай хьинар дезал кхебара дӀалуш баьхаб, юкъ-юкъе цхьацца балхаш леладаьдале а. 

Вай Сибрера цӀадаьхкачул тӀехьагӀа, Буронна дукха гаьна йоацаш иллача Южни яхача моттиге баха совц цар дезал. Ишкол а цига яьккхай цар. ХӀаьта из яьккхачул тӀехьагӀа, воккхагӀа вола Мухьмад, цхьан хана ший дас санна, мехкадаьтта институт яккха ловш хиннав. Бакъда цига деша отта дикка гаьна ваха везаш нийсденнадар. Шолжа-ГӀала из вахача моттигера 110-115 километр гаьна уллар. Эггара юхегӀа йола мехкдаьттан институт цига мара яцар. Из ваьхача ХӀирий республике цу тайпара дешар дешаш йола моттиг хиннаяцар цӀаккха а. Бакъда Мухьмад уйла кхоачашйилцца дӀагӀертача нахах саг хиннав, цудухьа вӀалла бӀа ца къожабеш, вода из цу хана ший къаман столица хиннача Шолжа-ГӀалий тӀа. Сона а дагадоагӀаш, цу институте баха ловраш дукха бар вай мехка, цига чакхвала геттара хала а дар, хӀана аьлча дикагӀа йола ишколаш чакхъяьха, дай боккхий хьакимаш бола кагий нахи мехкарийи хулар, цигарча факультеташка дӀаовтта безам болаш. Цудухьа мугӀарерча гӀалгӀай зӀамигача сага дуккха халонаш нийслора, цига деша отта дагадохарах. ХӀаьта а Мухьмада аьттув боал М. Д. Миллионщикова цӀерагӀча, къаьнарча а мехка дика лоархӀаш йолча а института промыслови оалача факультете деша отта. Атта дарий даьна, ворхӀ дезалхо кхаба а воӀага дешийта а. Из атта дар яхар чӀоагӀа саг хила веза. Тахан дунен пада баьржача хана а, доккхий алапеш, тӀабагӀаш толашагӀа йола машинаш, чубахаш гӀалаш санна доккхий цӀенош долча хана а, дикка хало озаргья бархӀ бер кхедеш воаллача сага, къаьстта а царга дешийтача заман чухьа. Цу тайпара дукъ тӀалаьттад аьнна хет сона бувцача дезала даьна. Арахьара хьатӀабаьхка дукха студенташ хулар Шолжа-ГӀалий тӀа, къаьстта гаьнара хьаухаш бар гӀалгӀай кхаленашкара а нохчий лоаман юрташкара а кагий нах, мехкарий. ХӀара дийнахьа цӀааха вӀаштӀехьадалацар; е Ӏуйрийна Ӏокхачале дешара тӀехьавусар, е геттара кӀаьдвора цу гӀулакхо, е ахчан кхоачам дика хилацар. Бахьанаш дукха дар. Къаьстта цӀа а лаьца Ӏохайча, дикка зе хулаш хӀама дар из. Цудухьа дукхагӀа бола студенташ общежите бахар. Мехкадаьтта института общежити шахьара юккъе, эггара хозагӀча моттиге яр. Революцен баьччан В.И. Ленина цӀерагӀча урам тӀа, «Родина» яхача кинотеатра хьалхашка яр из. Гаьна йоацаш, «Нохчий гастроном» яр, наькъал дехьавала мара ца везаш, кафе яр, деша дӀаваха массехк тайпара транспорт лелар: автобус, троллейбус, трамвай, и. кх. дӀ. Цу чу чуваха вийзавар са, цхьан сагах кхета дагахьа. Сатийна а дукхагӀбараш кагий нах бахаш а моттиг яр из. Цу чу ваьхав ТӀоаршхой Мухьмад, ше дешаш яьккхача хана. Саготделча общежите наӀарга дӀааравала мара везацар, цига гургдар шахьар тӀара деррига вахар: кино болхараш, сарахьа балхара цӀабоагӀараш, шурий кхабилг яхьаш воагӀа къоано, проекташ чуйоахка ботт бебоалла зӀамига саг е йоӀ, ашарий училищера боагӀа дахчан пандараш, чӀондаргаш, гатараш дола кхувш боагӀараш. КӀеззига ӀоэгӀаваьлча, милице поликлиника а, милици чуйола опорни пункт оала моттиг а яр. Бийсан милицен гӀончий бола дружинникаш гуллора цига, бокъонаш телхаеш нах бий хьожаш лелар уж тоаба йийя. Хийла иштта лела вийзар са а, айса цига дешаш яьккхача хана. Мехкдаьтта институте мел багӀа тайп-тайпарча кхаленашкара кагий нах бовзар сона цу заман чухьа. Мухьмад а вовзаргвар, нагахьа санна цхьа хӀама нийсденнадецаре. Из дийша ваьнна, балха дӀавахача шера, эттар со шахьар тӀа деша. Цудухьа вӀашагӀкхета, довза таро хиланзар тха цу ханарча вай столице Шолжа-ГӀалий тӀа. 

1975-ча шера, институт яьккха ваьлча, гаьнарча Камчатке къахьега дӀахьожавайт цо ше. Уж ханаш дагалувцаш, цунца деша ваьгӀача, из дика вовзаш хиннача вай республике цӀихезача гӀишлонхочо Чахкенаькъан Ӏаддал-Керма Билана йоах: «Дувца безам ба са тхоай новкъостах, тхоца цхьан курсе дешаш хиннача ТӀоаршхой Мухьмадах. Из вар 1952 шера Кустанайски областа Рудни (?) яхача гӀалий тӀа ваь. Аз мо 1975 шера мехкдаьтта института промыслови факультет яьккха вар из. ХӀирий мехкарча Пригородни кхалера вар из. Цун тайпан цӀи ТӀоаршхой яр, бакъда цун варах дола тешал хьалуча хана, гӀалат даьчох тара дар, эрсий меттала Торшкоев аьнна дӀаязваь вар из. Цун доттагӀал дар Пхьилекъонгий Махьмад-Салеца. Уж шаккха а мехкдаьтта института общежите вахар. Лакхарча дегӀара волаш, куц долаш, сакъердаме хӀама дезаш, дегӀаца низ болаш, унахцӀена саг вар из. Цо, хьалхарча курсе дешаш волаш, каст-каста оалар, дийша ваьлча Камчатке ваха безам ба ший. «Цига, «Волга» яха машен эца ахча а даьккха, тӀаккха лакхача берда тӀара ахка йохийтаргья аз из», - яхаш, бегаш бора цо. Институт яьккхача, балха дӀахьежабу ха тӀакхоач, ерригача Союзе гӀолла дӀаболхар уж шо-шоай балха говзалга хьежжа. Дешара оценкаш толашагӀа яраша, болх бе дикагӀа йола моттигаш хоржар. Мухьмада оценкаш тӀехъяьнна дика яцар, цудухьа Камчатке ца кхача мегаш вар из. Цига баха ловраш дукха бар, алапеш доккхий хилар бахьан долаш. Мухьмада цхьа киловзал юкъеяьккхар цу гӀулакхаца ювзаенна. ТӀеххьара лекци чакхъяьлча, хьехархо чура дӀааравоаллаше, массанега шо-шоай моттигашка Ӏе, аьлар цо. «Нагахьа санна Камчатке болх бе шух саг дӀаязлойя (моттигаш кӀезига яр цига), гӀулакх соца хургда шун», - аьлар Мухьмада. Спортсмен веце а, дегӀаца низ болаш вар зӀамига саг. Цо тесса кхерам бахьан долаш, цу моттиге балха ваха саг дӀаязвеннавацар. 

Промыслови факультете дешаш хиннараш, дукхагӀча даькъе, эрсий кагий нах бар. ГӀалгӀай вӀалла бацар цига. Вайнаха дика лоархӀаш факультет яцар из, бакъда гӀишлонхой факультете деша отта ловраш дукха хулар, хӀана аьлча беррига вай къамах бола нах цига деша баха гӀертар. Цу хана къаьстар тха наькъаш. Со балха дӀахьожавир Пскове, цигара эскаре гӀулакх де вахар. ХӀаьта Мухьмад, ше лийрхӀача беса, Камчатке кхаьчар. Цул тӀехьагӀа кхы бӀаргадовнзар тхо. 2022 шера «Вай йовхьамаш» яхача журнала тӀа Севрюкова Еленас даь «ГӀалгӀай - дунен йисте» яха йоазув дайра сона. Цу тӀа дувцар Камчатке ТӀоаршхой Мухьмада хиннача вахарах лаьца. Цига из болх бе дӀаволавенна хиннав бурувдеттачун гӀонча волаш, тӀаккха бурувдеттар хиннав цох, дӀахо цхьан балха даькъа кулгалде оттаваьв, цигара мехкдаьтта а газ а лохача Камчаткерча экспедицена керте лаьттав. Йоккхача, тохкам беча геологий компане директор а хиннав из. 2006 шера «Стройгаз» яхача ООО хьакимал даьд, хӀаьта 2011 шера из доал де хьожаву «Камчатбургеотерми» яхача ГУПа. Цун толамех лаьца дика дувц паччахьалкхен совгӀаташа, царна юкъе да: «Россе лаьттан кӀоаргений сийдола тохкамхо», «Камчаткан геологически гӀулакха ветеран», Камчатски областа кулгалхой сийлен грамота, «Меценат» яха орден. Цо болх баьча Елизоверча моттиге, цох болча дагалоаттама улг хьалтехад». Иштта да новкъостах лаьца Чахкенаькъан Билана даь йоазув, дӀадахача шерех йола уйлаш. Укхаза цхьаькха цхьа хӀама тӀатоха лов Мухьмада вахарцара: цо дакъа лоацаш, эггара хьалхара Камчаткера промышленни газ йола моттиг гучаяьккха а хьайийлла а хиннай. 

Мел гаьна ше вале а, ший овлаш мичахьа да дицлуш хиннавац Мухьмад. Ший гаргара нах лоархӀаш а да-нана долча воагӀаш а хиннав из, шийга мукъа ха йолча хана. Бакъда боккхий нах, оалаш ма хиллара, массаза бахаш хилац. ХӀаьта а цхьа ираз хиннад Мухьмада, из бокъонца воккха хинна, дезал а боккха хинна, мехка вовзаш вола къахьегамхо а хинна дӀаотталца баьхаб Ахьмад а Хьалимат а. Да дӀаваьннача хана, вай мехкахочун 47 шу даьнна хиннад (1997), нана йоацаш висача хана – 59 шу (2009).

Вайна ховш ма хиллара, 1992 шера гӀалгӀаштеи хӀираштеи юкъе тӀом хилар, дукха нах боабеш, юрташ йохаеш, йоагаеш. Цу хана Буро тӀа баьха Мухьмада йиший Лидай дезал цигарча вахарах боха безаш хул. Мар Ӏазит вув, хӀаьта дезал: Махьмуд, Адам, Роза, Амина, Мадина, Лида ше - Наьсаре Ӏобахка безаш хул. Цу хьакъехьа «Вай йовхьамаш» яхача журнала тӀа яздаь хиннад журналиста Севрюкова Еленас. Ший йиша иштта сагото тӀакхаьча йоаллилга хайча, цӀа а вайя, шийца Камчатке Ӏоюг цо Лида а цун пхиъэ бер а. Шийна могаш дола гӀо ду цо йишийна, цун дезал когаш тӀа оттабе гӀерташ, царга дешийта а вахаре дӀанийсбе а гӀерташ. Масала, юххьанца уж берригаш ах шера баьхаб Мухьмадаца цун коттедже. Цул тӀехьагӀа вошас квартира а ийце, къаьстта баха ховшабу уж. Лида ше берий беша балха отт, Махьмуда юриста дешар деш, тӀехьагӀа цох хул прокурора гӀонча, Адам гӀишлошъярца вувзавенна, бизнес лелаеш хиннав.

Из ха дагалувцаш, Лидай йоӀа Мейренаькъан Розас дийцар сона:

- Со цу хана деша эттаяр Камчаткерча медйижарий училище. Деша ягӀа моттиг дикка гаьна яр, цудухьа юххьанца наьна-вошас ше дӀакхувлар со; ше мукъа воацача хана, ший водитель вайтар. Ӏуйрийна дӀайига ца Ӏеш, сарахьа цӀа а йоалайора. Цкъа дӀаӀемача, тӀаккха се дӀаихар со автобусаца, дешар моттиг йолча а цигара юха цӀа а.

Мухьмад цу хана дезал болаш вар. Цун фусам-нана яр Озанаькъан Руслана Роза. Ашарий дешар дийшача цо ваь воӀ Руслан, йоӀ Аза дар цар. Карарча хана воӀ юридически, гӀишлонхой дешараш дийша ва. Из Америке вах. Азас нанас санна ашарашца дувзаденна дешар дийшад, из а ший воша вахача доазол арахьарча мехка ях.

Кхаь шера бах Лидай дезал Камчатке, цул тӀехьагӀа цӀабоагӀа, баха совц Наьсарерча Камазцентр оалача моттиге. Бакъда Махьмуд шийца вут наьна-вошас. Из цига болх беш вар цу хана. Йиший-воӀ даим юхе вар цӀихезача вай мехкахочоа. Могаш воацача хана цунна юхе хиннар а, из дӀавугаш-чувоалавеш, цунга хьожаш хиннар а из вар. Геолога шекар лакха дар, цул совгӀа кхыдола ченца дувзаденна а лазараш дар. Реанимаце цхьа ха яьккхачул тӀехьагӀа, 2013 шера Мухьмад кхалх. Из дӀавеллав Мочкхий-Юртарча ТӀоаршхой тайпан кашамашка.

Мейренаькъан Роза, медйижарий училище яьккхачул тӀехьагӀа, Махачкалерча мединституте деша яьгӀай, аьнна, яздаьдар Севрюковас, карарча хана Наьсаре берий отделене балха я, кулгалхочун заместитель йолаш. Бакъда цо белгалдаьккхадацар больнице я из е поликлинике я. Кхаь дийнахьа лела вийзар са, из лехаш. Эггара хьалха со вахар Наьсарерча берий больницан инфекционни отделене. Цигара со хьожавир берий республикан, Магасе бодача новкъа йоаллача больнице. Юха а никъ хиланзар са. Каналал дехьарча берий поликлинике хиннаяр Ӏазита Роза. Из бӀаргаяйча, «харт», аьнна, дагаехар сона сайца болх беш йола, ишколан завхоз волча Овшанаькъан Мухьмада фусам-нана, ингалсий мотт хьехаш, йӀаьххача хана сайца Сурхо тӀарча ийс шера дешача ишколе къахьегаш йола Ӏазита Амина. Из а ма ярий Мейренаькъан. ТӀаккха сона вӀалла дагадоацар нийсделар. Роза бӀаргаяйча, яйзача, дахар денар хаьттача, аз аьлар:

- Тхоца балха йолча Аминайх ма тара я хьо.

- Са йиша я Амина, - аьлар цо, со цецвоаккхаш.

Ер ма дий хоза, аьнна хийтар сона, цхьаккха саг леха а ца везаш, итташ шерашка сайца цхьана балха йолча Ӏазита Аминайга гӀолла сайна мел эша хӀама довза йиш йолаш вар-кх со. нагахьа санна Амина мичара, хьан цӀен тӀара саг я хьалххе хайнадаларе. ЧӀоагӀа сабаре, нахаца Ӏимерза, безаме саг я хьехархо. ХӀаьта а сай къамаьл Розайца тоссаденна долаш, из дӀачакхдаккха лаьрхӀар аз. Розайга хетт аз:

- Сага оамалца Мухьмада эггара чӀоагӀагӀа лоархӀаш хиннар фу дар?

- Майрал, денал, - аьлар цо ший наьна-вешех. - Из ше а вар иштта. Цхьаккха тайпа харцо езаш вацар из.

Мухьмад ше воацаш ва, бакъда из дагавохийташ дуккха хӀамаш да Камчатке а Кавказе а, къаьстта дика хет из ший новкъосташта дагавоагӀаш, гаргарча наха везаш, царна каст-каста дагавохаш хилар. Цул совгӀа, Розас яхачох, Камчатке бӀарчча урам ба цун цӀи лелаеш. Росси вай юкъара мохк, вай Даьхе я. Из низ болаш, йӀаьхий, хоза хилийта гӀерта веза хӀара саг, моллагӀча балха тӀа вале а. Цу хьакъехьа вай кагирхошта дика масал да аьнна хет сона ТӀоаршхой Ахьмада Мухьмада вахар.