Царна меттел, цхьа 30-40 шу хьалха сона а дагадацар, гIалий тIара из моттиг иштта эргаяргья аьнна. Наьсарера вокзал хьалъяь хиннай 1893 шера. ГIалгIай мехка бахача наха керттерча моттигех цаI хиннай из, цунга хьажа нах а ухаш. Цига даь хинна цIа а, таханарча гIишлошка диллача, отарах е кхийнах тара хетаргдале а, хIаьта а наьха теркам тIаозаш, шийна гонахьа дуккха лоархIаме хIамаш хулаш хиннай из моттиг. Масала, керда советий Iаьдал доалача хана, цу новкъа гIолла ихаб большевикаш, цунна тIахьожам лоаттабаьча нахах хиннав большевик Чабенаькъан Эгало, цу вокзале Iобессаб Калуге кхелхачул тIехьагIа Белхарой БатIал-Хьажа цIавахьаш боагIа нах, цига гIолла чакхбийннаб Сийлахь-боккхача Даьймехка тIем тIа котало яккха болха вай бIухой, хIаьта цун эггара саготах йола оагIув я, цига хьатIакхувлаш, гIалгIай Сибре Iокхахьийта хилар. Юххьанца цигара цIермашена никъ Россеца ГIалгIайче йийза ца Iеш, нохчий мехкаца а из ювзаш хиннаб. Паччахьа заман чухьа наьха са цига тIалатташ хиннилга го йиш я цхьаццадолча йоазанхой кхолламашка.

Масала, МутаIаланаькъан Хьажбикара яздаьча «Большевикаш боагIа» яхача дувцар тIа йоккха моттиг дIалоацаш я Наьсарера вокзал. Йоазанхочо, дувцар а ца оалаш, «Леладаьр дагалацар» аьннад цох. Кхыча дешашца аьлча, бокъонца хинна хIама да цо ший йоазонга гIолла вайна довзийтар. Цу юкъера цхьа дакъа шоана дагадохийта безам бар са: «...ХIанз шозлагIа е кхозлагIа мара цIера машин бIаргагуш саг вацар тхоца хьалха а тIехьа а, цхьан Анзорагара дIийккхача. Цудухьа тхона къаьстта сакъердам болаш дар, «болшекаш» цунца ца хилча а, моллагIа машин бIаргайовр а.

Бакъда станце цхьаккха а машен яцар. Цига а тхоашта салоIам бир оаха, цунна дола бахьан шийтта сахьат даланза хилар а лаьрхIа. Машинага хьежа хайшар тхо. Дукха хьежа дезанзар: цхьа ах сахьат яхар мо ха ялалехь, Баку оагIонгахьара, уст мо гIерташ, ена хьаэттар товараш кхухьа йIаьха машин. Тхо, йоагIача машина Iахар ма хезза, тхоашта толашагIа хетача моттиге дIаэтта латташ дар...

Ийрчача, бос байнача, тишъеннача товарни яьссача вагоний наIараш йийлла латт, хIаьта наг-нагахьарча вагона чу юкъ-юкъе саг вагIа. ГIийла, маьлхара, тха дегашка сагото тоссаш сурт дар духьалъэттар. Оаха, селхан денз хьа кийчо еш, лаьрххIа вIашагIбелла е хала никъ, хIанз эггара тIехьа а даьхкка тхо хьаэттачул тIехьагIа, дунен тIа мел дарел толашагIа барзкъаш а дувхаш, сибатах-кепах тоабенна хила безача «болшекашта» меттел, тхона бIаргагу ийттIа, тиша, мIаде барзкъаш дувхаш, маьлхара юхьмаражи мIаде, Iаьржа фоартамаши йолаш укх вагонашка багIа вIалла малаш ба ца хов нах. Вагонаш тIа багIа герга кийнаш йола, Пхьилекъонгий-Юрта, Карабулаке, Сипсой-ГIалий тIа е кхы эгIахьарча станцешка тIахайша хила тоам бола вайнах а. ХIаьта укхаза, Вогзале а шоай цIагIа мо дIачубувл вагонашка, машин кхачалехь цхьа ткъаьх минот хьалха, тхо санна, уккхаза тхоца лийннараш а...» Цу ханарча Наьсарен цIермашена станце сурт дикагIа гойта йиш яц, аьнна, хет сона.

Бакъда тIехьагIо, дукха даьннадеце а, эргадоал станце куц. Сона дагадоагIача хана иштта дар из: йоккхача хьайрани (мельзавод) районерча базараи (хIанз Малсаганаькъан базар) юкъе дар шахьар тIарча кхыча цIеноех тара доаца, эрсий кеп йола, кIай-цIе беса кIир теха еттача кирпишках даь цхьа гIат дола цIенош. Хоза а лоастам болаш а дар уж. Хьалхашка гIолла тIехбоалар шолха цIермашина никъ, цун маьженаш хинна уллар товараш дахьача вагонашта совца баь массехк никъ. Вокзалан хьалха гIолла асфальт билла перрон яр.

Вокзала цIагIа чуваьлча, IажагIча беса вIашагIдоахкаш дахчан букъ бетта гIандаш латтар. Цу чура чувоалаш кхо ниI яр.

Цхьанне тIа яздаьдар «Станце начальник», шоллагIчу тIа «Милици», кхоалагIъяр кассирий ниI яр. Буржуйка оалаш йола пешк йоаллар пенах, иштта билеташ эца даь корг а дар. Нах дукхагIа тIалатташ йола ха яр бIаьсти, хIана аьлча дукхагIа мел бола маIа нах «доагорах» ухаш, цунца шоай дезал кхоабаш бар. Эрсий мехка дIаболхача цар сезон йолалора бIаьсти яьлча. Укхаза гIолла тIехъювлар «Баку-Москва», «Грозный — Москва» оала цIермашенаш. Цунца Минводе кхаччалца дIа а бахе, кхыча цIермашенаш тIа хувшар гIалгIай гIишлонхой. Болха моттигаш бе-бе хулар: Новосибирск, Тюмень, Воронеж, Казахстан, кхы а массагIа яр уж.

Иштта укхаза гIолла тIехйоалар Шолжа-ГIала — Берса-Юрт яха цIермашен. «Болхлой цIермашен оалар цох («Рабочий поезд»).

Оаха-м «студентий поезд» оалар цох, хIана аьлча Наьсарера Iоволавенна Шолжа-ГIалий тIа Iочукхаччалца мел ядача гIалгIай, нохчий юрташка мел баха студенташ цу цIермашенаца ухар деша дIаболхаш а дешара цIабоагIаш а. Из маьха дуккха дарегIа яр, таксех кхо сом доаккхаш хиннадале, цунца ах сомах ваха йиш яр республикан столице.

Цу чу го йиш яр тайп-тайпара ханаш йола нах. Масала, цунца дукхаза лийннарех бар поэташ Гаьгенаькъан Гирихан, Вешкаранаькъан Мухьмад, футболист, «Ангушта» тренер хинна КIуренаькъан Тимур, журналисташ, хьехархой, гIишлонхой, цу тIа цаховш-м саг виса а варий-хьогI вай мехка. Со-се пхе шера лийннав цунца, университет яьккха валлалца.

ЦIермашена станце яр мухь кхухьа (багажни) отделени. Из цIаккха дIаялац са дег чура, бера ханара дагалоацам цунца бувзабенна хиларах. Казахстане болх беш волча тха даь-дас велосипед яйтаяр тхона. Цу хана, хIанз мо паргIата эца йиш яцар вайцига велосипед, цо тхона яйтар морг-м сона вIалла а яйнаяцар. ЦIаста санна цIе бос болаш, «Школьник» аьнна яздаьдар цун рама тIа. Вайцига дукхагIа хулаш хиннараш «ПВЗ» оала боккхийчар, «Орлёнок» оала ондаргий велосипедаш яр. «Школьник» цIаккха яйнаяцар сона. Из велосипед хьаэца цигарча мовхьаш хьателача отделени йолча тхоаш нанас дига шаьра дагадоагIа сона.

Иштта товарни станци а яр вокзале. Укхаза дукхагIа тIакхухьаш хиннараш гIишлош еча эша гIирсаш дар. Масала, шифер, ардакх, жагIа, сарпалаш, цемент. ТIехьарчун вагонаш йоассаеш боахкаш хулар каст-каста болхлой. Цу хана маскаш наха юкъе яьржа а атта эца йиш йолаш а яцар, хIаьта а, мерех хьекха йовлакх дийхке, къахьегар цар.

Бакъда цо кIезига новкъостал дора, мераIургаш, лергий Iургаш дизза цемент йоаллаш хулар царех хийла саг.

Цхьаццадолча берий ловзараш а дувзаденна дар цIермашена станцеца. Цкъаза бераша рельсаш тIа дото е цIаста ахча дуллар, чархаша из мIаьддой хьажа, е рельсашта тIагIолла лела хьожар, Iо ца легаш, е сеца латтача вагонашта кIалгIолла чакхдувлар.

ЦIермашена тамбур чу хьалчу а ваьнна, цIермашен йолаелча Iокхоссавала мегачох, «турпал» лоархIар. Цу тайпара моттиг гу вайна Гойганаькъан Сипсой Iаддал-Хьамида «Сомавалар» яхача повеста тIа. ЗIамига волча хана, цIермашинаца хохкавала ухаш хиннав йоазанхо. Цхьабараш цун тхов тIа баьле, удаш хулар, из-м геттара майрабарашта мара де магацар. БоккхагIчар царех зулама араяьнна лела уркаш лоархIар. Иштта дар вокзала гонахьара вахар.

ГIалгIай республика хьаяьчул тIехьагIа дикка эргаяьлар из моттиг. Цига хьалъе йолайир йоккха цIермашиннаькъа вокзал.

1996 шера 5 сентябре арадаьннача «Наьсарен оаз» яхача газета тIа кепа теха дар аз даь дукха доккха доаца «Вокзал укх шера дIалургья» яха йоазув. Цу тIа яздора: «Наьсаре хьалъеш я керда цIермашиннаькъа вокзал. Из хоам урагIа а пхорагIа а чакхбаьннаб вай мехка гIолла, из бокъонца мишта хургья ховш саг веце а. ХIаьта а белгалдаккха деза Словакерча Нитра яхача шахьарера проект оттаяьраш, вайцигарча наха тоам хургболча тайпара из оттаяь ца Iеш, укхаза гIолла тIехбоаларашта хоза хетаргйолча беса из оттае хьежаб, аьнна.

Вокзал латташ я вIаший уйченашца дувзаш долча массехк гIовнах. Цар тхов кIалха хургда наькъа ваха араваьннача сага эшаш мел дола хьалаш. Цу даькъе ден-бус болх беш йола йиъ касса, мовхьий отделени, почтамт, шахьарашта юкъера бувзам лоаттабу станци, лора цIа, кхыметтел самукъадоаккха моттиг. Бицбеннабац укхаза эггара зIамагIбола наькъахой а. Царна лаьрхIа хьадаьд наьнеи береи цIа. Ший тайпара хоза а теркам тIаозаш а да вокзала архитектурни куц: герга тховнаш, арахьа — сурт кхоллаш йола штукатурка, ингале плитка, дуккха кхыдар. Вешта, бокъонца керда гIишло мишта хургья вайна кастта гургда. Доазол арахьара говзанчаш дага ба укх шера декабрь бетта из дIаяла».

ЛийрхIар иштта дар. Бакъда, оалаш да, «ЛийрхIар хиннадац, дегIар мара». Цу тайпара корта болаш дар Наьсарерча вокзалах лаьца аз тIеххьара даь йоазув. Из юха а шоана дагадохийта лов сона. Из дар 2021 шера. «Укх шера нийсса 25 шу дуз, вай республике дуне миссел йоккха цIермашиний вокзал хьалъяь. Керда хьахиннача республике эггара хьалха хьалъяьча гIишлонех цаI я из. Из еш латташ, цига хинна а шедар сай бIаргашца бIаргадайна а ва со. Дукха томаш йола сома книжка санна яр, Словакерча Нитра яхача шахьар тIарча архитектораша оттаяь хинна цун проект. Из Iомае, кхетае сахьаташ а доахаш вагIа везар. Из еррига чоалх вIашагIйоллаш хиннараш а цу гIалий тIара гIишлонхой бар. Чура чувоалаш массийтта блок яр вокзала чуйоагIаш. Цар тхов кIалха хила дезаш дар наькъа арабаьннача наьха хьашташ кхоачашдергдола шедола хIама.

Масала, ден-бус болх беш йола йиъ касса, мухь дIачутела отделени, почтамт, шахьарашта юкъе бувзам лоаттабу телефонни станци, ресторан, лорий кабинет, наьнеи береи цIа, кIаьдвалар (психически Iоткъам) дIадоаккхаш, син сатем бахьаш йола кабинет, кхыдараш.

Оалаш ма хиллара, лийрхIар хиннадац дегIар мара. Ший ткъаь пхе шерга вокзал кхаьчача хана, лакхе дийцарех дуккхадараш укхаза доацаш да. Хетаргахьа, из дувзаденна да дуккха нах тIа ца латтандаь. ХIанзарчоа укх новкъа лелар Наьсаре-Москва оала цхьа цIермашин мара яц. Из лела йолаеннай, 2014 шера денз. Бакъда сентябрь бетта Наьсаре-Минводы яха сиха лела цIермашин а хургья яхаш да, укхаза хозаш дола къамаьл. Из «ЧIагарг» аьнна цIи йола цIермашин Москве ухар санна Россе столицан цIерагIа лелаш хургья.

2019 шера кхаччалца, цIермашена вокзал ювцача гIишлон чу арендах Iеш яр, Росимуществонна мах телаш. Цу шера 1100 квадратни метр нах Iеш йола зал, мах тела безаргбоацаш, вокзала доалахьа хьаеннай.

Цига денз дIа мел ийккха хIама цIермашина вокзала кулгалхой доалахьа дац укхаза. Ала деза цун тайп-тайпарча блокашка 19 организаци Iеш я аьнна. Масала, царех я Росимущество, Наьсарен райсовет, КПРФ вай республикера отделени, кхыяраш.

— Из зал тхоай доалахьа хьаенначул тIехьагIа, — йоах вокзала кулгалхочо КIаценаькъан Мурада ИбрахIима, — оаха тоадайтад наьнеи береи цIа, хIанз цу чу мебель оттае еза тха. Лифт тоаяьй, кулг-юхь дилара, аравахара эша моттигаш меттайоалаяьй, 70 процент пандусаш яь яьннай. Иштта дийнахьа болх беш ши касса я, дукха ха йоацаш хьайийллай къаман даараш кийчдеш йола кафе. ХIанз перронаш тоае лаьрхIа да тхо.

ИбрахIима укхаза болх бу дукха ха я, къаьнара вокзал йолча хана денз (1995).

ХIанз ялхлагIа шу да из укхаза хьаким вола. Верригаш цун карара болхлой 15 саг ва. Москве уха цIермашен кхыча организацена чуйоагIаш я. Укхаза я АО ФПК — федеральни пассажирий компани оала акционерий юкъарло, цун даьй Москве багIа, хIаьта вайцигарча филиала керте латт Оздой Асхьаба Лом-Iаьла. Ди юккъа ухаш йолча цу цIермашенаца болх беш 54 саг ва.

Кулгалхочо яхачох, уж берригаш цхьатарра дика къахьегаш, шоаех гIалат ца доаккхийташ хьабоагIа. Царех я Котаганаькъан Ахьмада Хьава, Боканаькъан Мухьмада Рукъет, Бабхой Башира Танзила, Мираненко Галина Викторовна, кхыбараш.

— ЦIермашин ди юккъа цаI мара ца леле, Наьсарера переезд каст-кастта къайла хIана хул? — хаьттар аз Мурада ИбрахIимга.

— Мухь кхухьа цIермашинаш лел укхаза, уж Прохладнера, Берса-Юртара йоагIаш хул е Сипсой-ГIалий тIа е Илдарха-ГIалий тIа кхача дагахьа. Ден-бус бархI пара хила тарлу уж. Цудухьа къувлаш я переезд.

Иштта да таханарча дийнахьа цIермашений керттерча вокзала вахар. Ткъаь пхиъ шу дукха ха я ала йиш яц, бакъда кIезига ха а яц из. Вокзала хьалаш кхы а дикагIа хиларга сатувса лов. ЦIермашенаш дукхагIа лела яьлча, адамаш дукхагIа тIалатташ хилча, тоадала мегаш хIамаш да уж а«.

Цул тIехьагIа сона хезачох, сиха цIермашен «ЧIагарг» лела йолаенна хиннай, цхьабакъда, дувцачох, из дукха лийнаяц, сецай. Из хьалйиза, дIа-юха кхувла нах боацандаь хиннад йоах из. Из мел бакъда хатта деза вокзала кулгалхошка.

Юххера а, са ала безам бар, дукха сийдолаш бола нах хиннаб Нана-Наьсарерча цIермашена станце къахьегаш. Тахан мо дагавоагIа, цига каст-каста фонарь, байракхилгаш, вагонашта кIал увттабу «кIоажув» бебоаллаш лийнна Атиганаькъан Муса. Из воккха саг, Сийлахь-боккхача Даьймехка тIема доакъашхо вар, дуккхача шерашка вайцигарча цIермашиннаькъа кхерамзле лораеш болх бир цо. Иштта дика болхло, къахьегама ветеран вар Албохчанаькъан Шимоаха, станце начальник Албохчанаькъан Ювсап, кассираш хинна Чемарзанаькъан Рамзан, Албохчанаькъан Аминат, товарни станце къахьийга Iарчакханаькъан Ахьмад, кхыбараш. Берригаш бийца а варгвац. Царех цхьабараш вокзала юххе цигарча болхлошта даьча цIеношка бахаш бар. Iаьдало, цар йоакхо еш, лаьрххIа царна хьалдаь цIенош дар уж.

Вокзала 130 шу дузача шера, цIермашиннаьхой ираз, аьттув хилар лов. Царна хеттача тайпара тоалулба цар болх а балха хьалаш а.

Къахьегама ветеран Албохчанаькъан Шимоаха

ТIема, къахьегама ветеран Атиганаькъан Муса