Тха классе цу хана дукхача тайпашта юкъера хьадаьнна бераш дагӀар. Царна юкъе бар ЦӀечой, Ӏарапханаькъан, Малсаганаькъан, Маценаькъан, Харсенаькъан, Цхьорой, Нагойнаькъан, кхыбараш.Тайп-тайпарча вирдех а бар дукхагӀбараш, бакъда цу хана тхона дагадохацар уж хӀамаш, цу лостамагӀа тхона массанена юкъе цхьатарра хоза гӀулакх латтаргдар де гӀерташ а вар класса доал даь саг. Из массахана кӀаьда, Ӏимерза вар оалалургдац сона; хӀана аьлча цхьайола моттигаш хулар дешархой харцахьа лелаш, ишколе йоаккхача хана лорае езаш йола бокъонаш телхаеш. Царга Джабраила Йоакъапа оалаш массазара дешаш дар: «Могаш вац мотт сона хьо. Сиха верзавергва. Цу гӀулакха эша «молха» сога йолаш я».

Цунна тхоца болх бе атта дар оале, из харц хургда, хӀана аьлча тхоца бар меттах хала кхеташ, деша безам боацаш, е ишколе а е цӀагӀа а книжкаш тӀа ӀотӀа ца хьожа дешархой, цунга хьежжа хулар цар дешара, йоазонна беш бола мах – оттаеш йола оценка. Цу хана, хӀанзчул дукхагӀа бар ишколе ди-юккъа мара хьа ца ухараш, ишколен цӀентӀехьашка латташ урокаш дӀакхухьараш, нийслора гӀаьле увза болабала гӀертараш. Цхьабараш гӀаьле увзаш а бар. Вешта аьлча, хуллаш санна ишколе а лийле, дешара доагӀа тхо, яхаш, цӀагӀарбараш Ӏехабе гӀертараш нийслора берашта юкъе. Бакъда Джабраила Йоакъапá цу тайпара хӀама гучадалар чӀоагӀа кхерар тхо, хӀана аьлча таӀазар хургдолга дика кхетадендаь.

ГӀалгӀай мотт дика ховш, берий безам тӀагӀоргболча тайпара из хьехаш саг вар Меданаькъанвар. Цун цхьа оамал дика дагайоагӀа сона, аз айса а лелаю из, берашта хьехаш классе воаллача хана. Кулгаш мело кӀайдийя, дом тӀабиже хулар улга тӀа болх беш ваьллача хьехархочун, бакъда даим хоза кийчвенна хиннача Йоакъапа уж барзкъанна кӀеззига хийро лоаттадора, цар из бӀехдергдоацаш. ХӀанз санна хий хьадоагӀаш йола кӀаллингаш яцар цу хана хӀара классе, кулгаш урок чакхъяьлча мара дила таро хилацар. ЦӀено чӀоагӀа езаш саг вар из. Цунга хьежжа тхо а Ӏомадора цӀена а хоза а лела. Каст-каста классе хулар Ӏиршингаш дувлаш, мераж Ӏоухаш дола лазар кхийтта бераш. Йовлакх доацаш багӀаш бола уж бӀаргабайча, раьза хилацар хьехамча. Даим киса йовлакх хила деза кӀаьнкашка; йиӀигаша а леладе деза из, аьнна, хетар цунна. Тахан а ишколе нийслу цу тайпара, цӀагӀарча боккхагӀчар бера киса йовлакх Ӏочу ца доллаш, йола моттигаш. Эзделца дац, эшача кисара хьалдаккха йовлакх цахилар. Цох лургдолча массехк тумах цхьаккха дезал къийлургбац. Цхьаькха хӀама а Ӏомадора наьна мотт хьехаш волчо. Нагахьа набаро дӀаозаваь хиларах е кхыча бахьанех баге елла езаш хуле, цу тӀа кулг хьатӀадилла Ӏомадир тхо, бага мел дола хӀама дӀа а ца хьокхаш. Кхы а дукха дар уж-м.

Духхьал берашта вийза ца Ӏеш, Джабраила Йоакъап дукха везар берий даьшта-ноаношта, царна ховра из ший гӀулакх дика довзаш а наьна мотти литературеи дика хьехаш а саг волга. Тхона цкъаза гора берий ноаноша Йоакъапа совгӀата йовлакх луш. Цу хана хинна наьха таронаш а хьалаш а кхыча тайпара дар, хӀанзарча цхьаболча хьехархошта санна доккхий совгӀаташ телацар. Саг лархӀар, цо хьегача къин сий дар санна хӀама дар йовлакх далар а.

Ше хьехаш йола тема бераша бокъонца кхетаяьйий хьожар хьехархо, вогӀ дешачарга хьалхагӀа а хоатташ. Даим цар тетрадашка бӀарглокхаш, цар тӀа тоадараш деш хулар. Вай къаман истори, цун цӀихеза нах бовзийта гӀертар берашта. Эггара хьалха цунгара хайра сона Ӏарчакханаькъан Чоалдар юкъе волаш бола нах, Наьсарерча базара гув тӀа Кавказа тӀом болча хана хьалъэхка хилар. Цо вовзийтар тхона духхьашха Ӏоахарганаькъан ЧхьагӀ, гойтар вай даьша еш хиннна гӀалаш. Цул совгӀа, цар (гӀалай) сурташ дехка Ӏомадир. ДагадоагӀа цо цӀагӀа дилла аьнна гӀалан сурт ма хулла хозагӀа а бокъонца йолча гӀалашта тара хургдолаш хилийта а гӀерташ, айса дукха къахьийга. Цох сайна эггара дикагӀа йола оценка оттаярах доккха дикахетар хиннадар сона.

Цхьаькха цхьа хӀама дицлуц сона, класса кулгалхочунца дувзаденна. Джабраила Йоакъап цамогаш хиннавар, цу заман чухьа Наьсарен кхале Буро чура цхьа больница мара кхы дарбанче яцар. Цига яр еррига отделенеш. Йоакъап хирурге кхаьчавар, эттӀаве везаш дар гӀулакх. Тхоаш цунна тӀехьадаха дагадоагӀа сона. ЙиӀигаша цхьацца хӀама а ийца, Буро чу дахар тхо. Цу хана хӀанз мо «газелаш» лелацар, маршрутни автобусаш кӀезига лелар. НонагӀа бола нах гӀаш лелар, гарга ядача юрташка ухаш, къаьстта Аьлтий-Юрта, Дошлакъий-Юрта, Наьсар-Керте, Эккажкъонгий-Юрта. Буро чу мишта гӀоргда яха хаттар эттача, аз аьлар; сайна бовзаш лоаца никъ ба, из Аьлтий-Юртара Дошлакъий-Юрта вугаш а сиха дӀакхоачавеш а ба, аьнна. Берригаш раьза хилар. Аьлтий-Юртарча атагӀара Наьсарал тӀех а даьнна, цхьа готта тӀий дар цох тилла, бердах урагӀбодача новкъа гӀолла Дошлакъий-Юрта кхаьчар тхо. ДӀахо больница йолча бахьа безар лоаца никъ бар. Тха хьехархо цу хана эттӀаваь, верзаш латтар. Бакъда цигара тхо цӀадаьхкачул тӀехьагӀа хезар тхона (из бокъонца бакъдарий хӀанз а хац сона); наьсархо шозлагӀа эттаве вийзав, аьнна. Дувцачох, лораша кӀод чухьнахьа а дита, дӀатийга хиннавар из. Нагахьа санна из иштта хиннадеце, лораша сох бехк ма боаккхалба. Мичча беса дале а, тха хьехархо вийрзар, ший балха араваьлар.

Меданаькъан Джабраила Йоакъап ваь хиннав 1937 шера. ДикагӀа йола ха хиннаяц из малхаваьннар, мохк цӀеша биза хиннаб Сталина наха деш хиннача низаша. Цар цӀенах хьокха ца луш дисадац цу заман хатараш, къизал. Йоакъапа цхьа шу даьннача хана, 1938 шера лаьца дӀавигача цун даьна топаш тох. ХӀаьта цун 6 шу даьннача хана мохк бохабу, деррига вай къам Сибре хьу. Цу хана вай мехкахо кхувш венав Казахстана Акмолински областа Новочеркасск яхача юрта, цул тӀехьагӀа уж Атбасаре кхоач. ХӀаьта 1947 шера Джамбуле баха болх. Цига вахав Йоакъап хьалхарча классе деша а. 1956 шера чакхйоаккх цо 10 класс. Кхы а цхьа шу даьлча, из деша отт ший Даьймехкарча, Нохч-ГӀалгӀай республикерча, хьехархой институте; вай цӀадаьхкачул тӀехаьагӀа эггара хьалха деша болхарашца. Цунца деша баьгӀа нах бувцаш хилча ала безам отт, «низ бола тоаба» хиннай из. Меданаькъан Йоакъапаца цхьан курсе хиннав Дахкилганаькъан ИбрахӀим (цох профессор, филологически Ӏилмай кандидат хул), Малсаганаькъан Або (литертаурни критик), Малсаганаькъан Ахьмад (Шолжа-ГӀалий тӀарча университета хьехархо, профессор), Шаденаькъан Султан (журналист), Къоастой Башир (журналист), Дударанаькъан Урусхан (ТӀой-Юртарча ийс шера дешача ишкола директор), иштта кхыбараш. ХӀаьта Йоакъап ше а, институт яьккха воаллашехь, Сурхо тӀарча юкъерча ишколан директоралла хьожаваь хиннав. Уж ханаш дагайоагӀаш хиннача наха дувцаш хезад сона, шийна караеннача моттига дика доал деш, наха сий деш, лоархӀаш саг хиннав, яхаш.

Вешта, из-м цун дай баьха юрт ма хиннайий, Сурхо тӀарча Меданаькъан вар директор. Воча наьха оамал я наха тийшаболх бар, хьагӀ лелаяр. Иштта саг кхийтта хиннав цох а, ший балха юхьиг дӀайолаеча хана. Цу хьакъехьа къаьнача журналиста Котанаькъан Султангире ший очерка тӀа яздаь хиннад: «... Цул тӀехьагӀа хилар вӀалла дага цахиннар, цунна фуд ца ховш, кхыча сага леладаьча харцахьарча ахчанцарча гӀулакхах балхара дӀаваьккхар из». ДӀахо цо тайп-тайпара балхаш даьд. Из хиннав Наьсарен райоНО методист. Цигара кхоач из со деша ваьгӀача, лакхе хьоахаяьча Наьсарерча №1 йолча юкъерча ишколе наьна мотти литературеи хьеха. Цо болх мишта бора, из нахаца мишта товш вар вайна ховш да. Цох аз дийцад, йоазув дӀадолалуча моттигашка. Юха а нийслу цун вахаре чоалхане моттиг - 1973 шу. Со цу хана 8-ча классе вар. Йоакъап тхона хьехаш вацар. Шийлача Ӏан бетта Шолжа-ГӀалий тӀа митинг йолча а ваха, цига къамаьл деш а митинге латтачар оагӀув хьалкхоабаш а хиларах, юха балхара дӀавоаккх вай мехкахо. Дувцача шерга кхаччалца Наьсаре шиъ мара ишкол яцар, уж яр №№ 1, 2 йола юкъера дешар деша моттигаш. Готта яр цар чу. Наьсар-Кертенна хьалтӀаотталцеи Алханчуртски каналага кхаччалцеи мел даха бераш цхьан ишколе ухар. Цу шера хьалйир, болх бе йолаелар №3 йола ишкол, цӀермашиннаькъал дехьагӀа мел даха бераш дӀадахар кердача ишколе, сехьагӀа мел дахараш дисар къаьнарча моттиге деша. Цига дӀавахавар Йоакъапа хьалха хинна директор Беркенхайнаькъан Шахмарзий Джабраил а. Цунна ховра дӀаваьккха лела хьехархо дика саг а дика болхло а волга, из дуккхаза зийнадар цо Йоакъапаца болх беш хиннача деношка. Цудухьа цо из ше волча къахьега дӀаэц, цун га даккха а оагӀув хьаллаца а кийча волаш. ДӀахо дӀа мел йодача хана, цу ишколе къахьегаш чакхваьлар из, ше пенсе ваххалца йолча хана. СалаӀа вахача а, цӀагӀа вагӀа сатем боацаш, юха а балха араваьнна къахьийгар цо тайп-тайпарча моттигашка. Цо болх бир цхьан юкъа кадетски корпусе, юрташкарча ишколашка. ЦӀаккха машина тӀа вагӀаш вайнавац сона из, айса мел яьккхача хана. Даим гӀаш лелаш вар хьехархо. Сона тамашийна хеташ дар цхьа хӀама, из вӀалла къа ца луш санна хетар сона. Со пхелагӀча классе волаши аз университет а яьккха Шолжа-ГӀалий тӀа итт шера болх баьчул тӀехьагӀеи ше хьалха хиннар вар-кх из. Хетаргахьа, из дувзаденна дар цо нийса леладаьча вахара хьисапаца. Каст-каста вӀашагӀдетталора тхо, Наьсаре долхаш-доагӀаш. Цу хана цо дувцар вай телевидене а газеташа-журналаша а харцахьа бувцача а лелабеча а меттах лаьца. Къаьстта а новкъа дар цунна цӀерметтдешай чаккхенаш харцахьа увттаеш хилар: тхоцане, соцане, цунцане, и. кх . дӀ. Цхьан юкъа Наьсарерча журналисташа дӀавехаш, цунга къамаьл дайтар дувлийтача гӀалатий хьакъехьа.

Йоакъапа царна ювцар меттацара дукхагӀа теркалъе еза моттигаш. Цу тайпара цхьа вӀашагӀкхетар хиннадар 2018-ча шера ардара бетта 23 дийнахьа «Сердало» газета редакце. Цу хана газето капа техадар хьехархочо даь къамаьл: «Вай кхойтта шера Казахстане дахаш, гонахьа вай мотт лебу нах боаццаше, цӀагӀа бувцарца шоай мотт лорабир гӀалгӀаша. Базар тӀа гӀалгӀай мотт бувцаш цхьа саг нийсвелча, цунна тӀехьаводар со, цунга ладувгӀа сакъердам болаш. Иштта вай меттах хьагаш ха ера вайга. 1957 шера пединституте тхо деша айттача хана, тхона хьехаш вар Малсаганаькъан Дахий Дошлакъа. Цо аьлар тхога, кхо кхоачам боацар да вай метта юкъе, аьнна. «Во», «мо» яхача шин дешах цхьа дош хулаш латт, аьлар цо. Тахан тексташ язъеш болчар а ду цу тайпара гӀалаташ. Цхьа дош дайча, доккха зе да вай метта. «Во» яхачун маӀан дика цахилар да, хӀаьта «мо», «санна» яхача дешай цхьа маӀан да. ШоллагӀдола кхоачамбоацар лоаца «а» вай метта графика юкъе цахилар да, аьлар Дошлакъас.... КхоалагӀдар да грамматика цахар...»

Меданаькъан Йоакъапа дакъа лаьцад бе-беча Ӏилман кхетаченашка. Масала, 2020 шера саькура бетта Ӏилма-тохкама институто дӀайихьача Ӏилман семинаре керттера доклад йир цо. Дуккхача меттах йолча комиссешка дакъа лаьцад Йоакъапа, къахьийгад дешара а метта а книжкаш тоадеча; мотт дӀахьехара наькъаш дикагӀа хургдолча тайпара эргадоахаш, балха юкъекхувлаш. Дикка пайда баргболаш бар цо язбаь технически гӀирсех пайда а эцаш, мотт хьехарах дувца болх. Кхы а массагӀа да уж говзача хьехархочоа карагӀдийннараш. Паччахьалкхено лакхара мах баьб цо хьийгача къин. Цунна еннай «Халкъа дешара тӀехдика болхло», «СССР сердалон тӀехдика болхло», «Российски Федераце гӀорваьнна хьехархо» яха а кхыйола а еза-йоккха цӀераш, вай республике телаш йола «КарагӀдаьннарех» яха орден, из ва къахьегама ветеран.

Джабраил (хьехархочун да);

Хьехархочун нана, йоӀ йолча хана