Цкъа-дале, вай къам Сибрера цӀадеча денз моттигерча кепайоазонца вувзавенна хиннавар из; шозлагӀа-дале, моллагӀа лоархӀаме моттиг наьсархой вахаре йолча хулаш, яздеш, сурташ доахаш вар журналист. Цхьаькха цхьа бахьан а дар из наха юкъе шерра вовзара, цу заман чухьа хӀанз санна дукха бацар журналисташ, бараш а йоккха говзал йолаш, доккхий дешараш дийша е геттара йоккха деша говзал йолаш хулар. ТӀаккха мишта Ӏергвар уж ца бовзаш, ца лоархӀаш? Тахан мо дагадоагӀа, газета керттера редактора болх беш мохк меттаоттабаьчул тӀехьагӀа Доврбиканаькъан Закре хинна. Цу заман чухьа Микаил болх беш вар юртбоахама отдела заведующи волаш. Къаьстта цу отдела болх аттагӀчарех бацар, хӀана аьлча лела везар кхашка, хьайбай фермашка, колхозий е совхозий хьатташка, тракторий а комбайний а станцешка. Уж дукхагӀъяраш шахьарал е юртал арахьа ядаш, тӀакхача хала долаш хулар. Цига вода саг, кӀай коч тӀайийха водаш хилацар, цкъаза иккаш ювха езаш моттигаш а нийслора.

Укхаза дагадох сона, парте Наьсарен кхалерча комитета хьалхара секретарь хиннача Беканаькъан Мажита Сергейца (Сераждинаца) хиннад яхаш, дукха ха йоацаш, сайна дийца хӀама. Хьалхара секретарь юртбоахама институт яьккха, ахархой болх дика бовзаш вар. Из болх лелабеш Наьсаре кхы а болхлой боллаше, цхьан дийнахьа кхашка гӀолла чакхваьнна, чахра (бурак) чуэцара гӀулакх дӀа мишта дода хьажа лаьрхӀад цо. Кхай тӀагӀолла комбайн лийннай, чахра херцаеш, тӀехьайоагӀача машина тӀайотташ. АргӀанара машин етта дӀаяхача, хьатӀая еза машин кха йисте сеца лаьттай, хьатӀа ца йоагӀаш. Иккаш ювхаш, ахархой хьисапе кийчвенна волча Мажите Сергейс, машин хьатӀалалла, комбайна тӀехьа дӀаотта, аьнна, гаьнаро кулг лостадаьд.

Водитела, лаллац аз яхача хьисапе кулг юхалостадаьд. Хьалхарча секретара цӀаькха а кулга оамалах, машин хьатӀалалла аьннад, вокхо юха а тӀаийцадац хьалхарча секретара дехар, кулг лостадаь, ше лаьттача латта висав. Юххе хьатӀавена Наьсаренна доал деш вола саг бӀаргавайча, чӀоагӀа бехказвувлаш хиннав йоах, аьннар дара дукха тӀера воаца водитель. Цу масалах хов вайна, мишта хила везаш хиннав ахархой фу деш ба, цар болх дӀа мишта бода хьажа ловш вола саг. Микаил а хийла иштта лийннав аргӀешка. Дом, хотта, тхир, баӀаш шортта дахьар кхай тӀара цӀавоагӀача сага. Фу дергдар?.. Цхьанне бе безаш бар-кх из болх. ХӀаьта Микаила из лакхарча бехктокхамца беш хиннаб, аьнна, хет сона; цун оамал, балхацара гӀулакх сайна дуккхаза бӀаргадайнадаь. Цул совгӀа, дукхача дикача нахаца вӀашагӀветтавеннав из цу хана. Царна юкъе хиннаб вай Социалистически Къахьегама Турпалаш БӀарахой Лемка (доярка), Албохчанаькъан АртагӀа (коартолаш лелаер), Коазой Бахьаудин ( хьажкӀаш лелаер), иштта геттара цӀихеза юртбоахамхой бар Саганаькъан Марем, ГӀазданаькъан Бек-хан, кхыбараш. Цу заман чухьа вайза хиннав Микаила Сурхо тӀара ахархо-комбайн лелаер Овшанаькъан ЗаӀамий Махьмад. ТӀехьагӀо цун вахарах а цо хьабенача атта боацача наькъах а «Сурхо тӀара гуманист» яха бӀарчча повесть язъергья Хасолта Микаила. Цун беттагарга тӀа латт Махьмада сурт, из йоккха шалта уллаш ва. Хетаргахьа, цудухьа йоалаяьй повеста хьалха М. Ю. Лермонтова «Шалта» яха стихотворени:

«Болата са шалта, хьо еза сона,

Са новкъост сийрда, ша санна шийла.

Гуржечо, уйла еш, яьй хьо пхьена,

Черсечо тӀема иръяьй хьо хийла.

Хьо я наькъахо, меттаза новкъост,

Масал мо сец хьо леларий хьаьшка:

Со хувцалургвац, хьахинна йост,

Хургва хьо санна, волаш мо аьшка».

ДӀахо Микаила яздаьд: «ГӀалгӀайчен Наьсарен кхален Сурхо тӀа вахаш вола Овшанаькъан ЗаӀамий Махьмад-Хьажа сона вовза дукха ха я, нийсагӀа аьлча 1958 шера денз. Цун комбайна тӀара, деррига ялат чуийца даллалца, Ӏоялацар цу хана лелаеш хинна социалистически яхье хьалхале лелаечун байракх. Со ше волча (цу хана кхалерча газета отдела кулгалхо вар со) репортаж е кхай тӀа веча, кӀа чуэцаш йодача яькхача комбайна тӀара, сабар делахь яхача кепе, кулг лостадора цо. Цу хана ший пхьарсах доаллача сахьата тӀа хьокха пӀелг беттар, мук де ха хьатӀакхача кхы а ха йисай, яхаш...» Ший комбайн Махьмада соцаеш хиннаяц, делкъар де даа хӀама дахьаш йола мухь кхухьа машини цу тӀа кӀай халат дувхаш ягӀа повари гучаяьлча мара.

Ювцаш йолча повеста тӀа дика дувц гӀалгӀай зӀамигача сага юртарча вахарах, мехкахваьккхача эза халонех, цигара цӀавеча даьхача къахьегама толамех, зама кегаеннача 90-ча шерашка наьха синош лорадеш цо хьийгача къих, цунна еннача ДоттагӀала орденах, иштта кхыдарех.

Доврбиканаькъан Закре кхыча балха тӀа хьожавича, газета керте отт Хасолта Микаил. Болх вӀаштӀехьабаккха, гонахьара нах кхотабе, дика къахьегара тӀаберзабе, доккхийча толамашта уж оарцагӀбаха ховрех вар журналист. ЦӀогӀанца, гӀараца дицар цо из, къамаьл деча хана, цун оаз лерга хаззал мара хилацар. Амма цунга дикка теркам тӀабахийта ладувгӀа догдоагӀар, хӀана аьлча нахаца чӀоагӀа Ӏимерза а кӀаьда а саг вар из. Цудухьа боккхий журналисташ бар цунна гонахьа хиннараш. Цунца болх беш вар Москвера М. Горьке цӀерагӀа литературни институт яьккха йоазонхо а журналист а Албохчанаькъан Муса, МГУ журналистий факультет яьккха Саганаькъан Ӏалихан, КазГУ журналистий факультет яьккха Къоастой Муса, журналисташ Албохчанаькъан Мухьмад, поэт МутаӀаланаькъан Мухьмад, Муцолганаькъан Рая, кхыбараш. Наьсарен кхален вахар ма хулла дизза чулаца гӀерташ, къахьегар редакце викалаша. Газета оагӀонаш тӀара деша йиш яр доаркаша яьккхача шурах дола хоамаш, царех хьалха малагӀа я; кхашкара ялаташ чуэцара балхаш дӀа мишта долх; ялаташ чуийца лаьтташ мишта оах; бӀаьстен балхашка техника мишта кийчъю; культболхлой вахаре кердадар фуд; бокъонаш лораераша мишта кхоачашду шоай декхараш; литературе къахьегараша фу кхеллад. Къаьстта а еша безам боагӀаш хулар журналисташа кхоллаш йола цӀихезача е дикача наха хетаяь очеркаш, царгара ийца интервьюш.

Лоацца белгалдоахаргда вай Хасолта Микаила вахарера керттера денош, даь балхаш. Микаил ваь хиннав 1936-ча шера маьтсела бетта 10-ча дийнахьа. Казахстане волаш, ишколе дийшачул тӀехьагӀа, цо чакхъяьккха хиннай мах барца ювзаенна техникум. Вай цӀадаьхкачул тӀехьагӀа, Шолжа-ГӀалий тӀарча Нохч-ГӀалгӀай хьехархой институте дийшад цо, толамца чакхъяьккхай эрсий меттеи литартурани хьехархочун факультет. Дукха баьбеце а, болх баьб ше ваьча а дай баьхача а Наьсар-Кертерча 8 шера дешача ишколе. Цу заман чухьа къаьстта дика гучайоал цун журналиста говзал, каст-каста Наьсарен газета оагӀонаш тӀа кепа еттар цо даьча йоазошта. Уж зийнача «Сердало» газета кулгалхоша лоархӀ, Микаил газете балха дӀаэца. Къаман керттерча газете а цул тӀехьагӀа Наьсарерча газете а къахьег цо. Духхьал керттера редактор волаш доаккх цо 12 шу. Цу хана сай вахаре нийсденна хӀама дувца безам ба са укхаза.

Университет яьккха, 1980 шера Сурхо тӀарча №2 йолча ишколе балха дӀахьожавайтар аз се. Къона волча хана, Микаила санна цхьацца йоазош деш, байташ язъеш, царна кхалерча газета тӀа кепа етташ вар со. Эггара хьалхарча са байташта цу газета оагӀонаш тӀа кепа техар 1976 шера. Цхьан дийнахьа чувахар со, газета керттера редактор волча. Дахар-денар хаьттачул тӀехьагӀа:

- Ишколера хьа а ваьнна, газета редакце Ӏочува безам бар са. Балха дӀаэцавалара Ӏа со, - аьлар аз Хасолта Микаилага.

- Хов сона хьо яздеш волга. Бакъда Маькенаькъан Асхьаба пурам доацаш, хьо хьаэца йиш яц са. Хьал а вахе райкоме, со духьала вац, аргда Ӏа. Цо пурам лойя, аз хьаэцаргва хьо, - аьлар наьсархочо. Вахар со, Маькенаькъан Асхьаб а духьала хиланзар. Бакъда цу деношка «Сердало» дӀавийха, Шолжа-ГӀалий тӀа дӀавахар со. Гуча беса, къоначарна гӀо де гӀерташ, тӀехьагӀа эшаргбола журналисташ кхебеш, хьавоагӀар Хасолта Микаил. Цунца болх беш хилар къонача ноахалах бола, начӀал дола нах: Вешкаранаькъан Мухьмад, Гасаранаькъан Бахьаудин, Колой Халат, кхыбараш. Ше болх баьча ханара газета таронаш, хьалаш вай заман чухьа кхолладеннарех вӀалла тара хетацар цунна. Из редактор волаш, дукхагӀа а халагӀа а къахьега дезаш хулар. Цу хьакъехьа керттера редактор хиннача сага яздаьд: «...ХӀанзара кхален газет цхьаккха тайпара а нийсде йиш яц «ший цӀех хиннача вежарашца». Из вӀалла тара дац дуккхача хана американски «таташдергаш тӀа» кепа дийттачох, уж яр революци а ялалехь хинна кепайоазон машинаш. Таханарча типографе болхлой гуш бац бӀеха, Ӏаьржача басараша доадаь кулгаш, йовхьамаш йолаш...» ДӀахо цо язду, газета хӀама тоадеш хьабаьхкача нахах.

Наьсарен кхален газетера дӀавахачул тӀехьагӀа, тайп-тайпара балхаш деш хилар из. Цо болх баьб сайранарча ишкола (ШРМ) директор волаш, «Сердало», «ГӀалгӀайче» яхача газетий доалахьара корреспондент волаш. Уж яр вай къаманна а ерригача Россена а хала ханаш. Бакъда Микаила ший болх боккхача бехктокхамца кхоачашбора. Кепайоазонца болх беш цо даьха деррига шераш дӀалаьрхӀача, уж ах бӀаь шу да. Журналистабар хала болх ба. Дунен Ӏилманхоша яхачох, из болх беш бола нах дукха бахац, 45-50 шера мара. ХӀаьта Микаила духхьал газеташка къахьегаш даьккхад 50 шу. Низ болаш а болх хьаькъалца бе ховш а из хиннилга хьагойт цу масало.

Микаила фусам-нана яр Къоастой Мадина. Юххьанца маьраца цхьана редакце къахьийга яр из, цул тӀехьагӀа Наьсарерча музее дӀачуяхаяр, Ӏилман болхло йолаш. Цига дикка пайда бир цо, вай музей дегӀайоалаеча даькъе.

Микаилеи Мадинайи кхоъ дезалхо вар: ши воӀи йоӀи. Царех цхьабараш шерра бовзаш бар вай республике. Масала, воккхагӀвола Мухьмад ший даьца къахьега дӀаволавеннавар Наьсарен кхален газете, цига дуккхача шерашка болх бир цо корреспондент волаш. Из дийша вар Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен университета филологически факультете. Цо 90-ча шерашка даь йоазош дешаш хилча, шаьра гуш да, эггара керттерчунна мара бӀарг тӀаотташ хиннавац журналист. Масала, царех да аэропорт хьаеллар, ашарий ишкол еха а яйха а латтар, къонача республике хулаш дола кхыдола хувцамаш. Мухьмад балха тӀа дикка лакхлуш дӀаводаш вар. Республика хьаяьчул техьагӀа, МагӀалбике хьадийллар кагирхой «Заманхо» яха газет. Из цига керттера редактор хилар. Цул тӀехьагӀа из балха вахар «ГӀалгӀайче» яхача газета редакце, цига а дуккхача шерашка къахьийгар цо, керттерча редактора заместитель волаш. Ший да санна хьаькъал а сабар а долаш саг вар Мухьмад. Хала хете а, дика журналист а эздий саг а вайцара къаьстар массехк шу хьалха.

Микаила шоллагӀвола воӀ а иштта вовзаш ва республике. Цо чакхъяьккхай театральни институт, болх баьб вай театрашка. Дуккхача спектаклашка йовхьамаш ловзаеш хьавенав Руслан, царех я «ЦӀий кхайк» («Беке къонгаш»), «Ханума», «Ворда хаьрцача хана», «Асхьаб Бендер», царех тарра кхыяраш. Укхаза белгалдаккха лов, вай республикан паччахьалкхен гимн эггара дикагӀа дӀааьнна саг Руслан хилар. Из ва республикан гӀорваьнна артист.

ЦаӀ мара йоаца Микаила йоӀ Аза яхаш я. Сога хаьттача, кхалсага эггара хозагӀа йола, моллагӀча кхалсагага товш, ийрчаяр хозъеш, хозаяр кхы а хозъеш, цӀи я из. Наха дувцачох а цо ше телепередаче аьнначох а, Аза эггара дукхагӀа езаш хиннай Микаила. Ше балха е кхыча моттиге водаш хилча, из югаш хиннай цо шийца, боча йоландаь.

Зангенаькъан Хасолта Микаила хьинарера къахьегам белагалбаьккхабар «ГӀалгӀай республикан культуран гӀарваьнна болхло» яхача езача цӀерца, иштта цунна еннаяр вай республикан керттера «КарагӀдаьннарех» яха орден.

Хасолта Микаил кхелхав 2009-ча шера. Карарча хана йоацаш я цун фусам-нана Мадина а.