НаӀарга сецар милице болхлой боалабеш ена «Победа». Эггара хьалха, фусам-даьна тӀа а вена, кулг хьакховдадир, кӀайбенна корта а болаш, лохорча дегӀара, теннача сага:

- Следователь Саварби. Фуд хиннар? Мишта нийсденнад ер?

- Ах бийса яьлча, лелхача машина кизгаша сомадаьхар тхо, - аьлар Хамберда.

- Новкъост следователь, хьажал, - йовлакхаца цхьан йистера хьа а лаьца, кӀалах я бидон яхьаш воагӀар берашха зӀамига саг.

- Мичара яхь Ӏа из?

- Уккхаза, яьгача машина юххе, латтар. Бензин да чурдар. ХӀанзалца укх коа хиннайий хаьттадар аз…

- ПӀелгий лар йисайий хьажа. Карт даккха, - лоацца амар делар полковника. Лай тӀа йисача ларашка хьажалаш. Когий ларашка ях шоана аз.

Дукха баьгӀар Хамберди Саварбии цхьацца дувцаш. Юкъ-юкъе хатарца дувзаденна хаттараш телар следователа.

- Дов долаш нах барий шун?

- Сел доккха, чӀир леха дов долаш нах-м бацар. Цхьацца лоадам боаца хӀама бахьане нийсъенна хийрал ца йийцача.

Цар къамаьл мел ду, ков тохкаш лийлар къона следователаш. Дукха сурташ даьхар, маьчей лараш зийра, шедар дӀаяздир. Хьаж йоаха жӀали доаладаьдар зуламхой лаха. Пайда хиланзар. ЦӀи йоаеш баьхкарий а зуламхой а лараш вӀашагӀъийнаяр, фу мичад ховргдоацаш.

Ваха дагахьа гӀеттар Саварби:

- Кастта е «хӀаа» е «ак», аьнна, хоам бергба хьога, - аьлар цо Хамбердага. – ХӀанз хьога ала ер ма дий аьнна хӀама дац са. Шо даьннадий? – дӀавийрзар из ший новкъосташкахьа.

- Даьннад, - аьлар шинне а цхьан ашарах.

- Беша хьежадий шо?

Шоайла бӀарахьежар кагий нах. Саварбе цу миноте кхетадир цун маӀан.

- Беша-м фу хургдар? – аьлар цхьанне. Вож баламаш увзаш латтар.

- Ма къамаьл дар из, «беша фу хургда?»! – Лай тӀагӀолла карча лай бурилг санна, бешара ниӀ йолчахьа тӀавахар эпсар. Хьа а ца еллаш, лохача цунна тӀагӀолла тӀеххьежар из.

- ЦаӀ… Кхы-м яц. Сийсара укх беша цхьа саг мара хиннавац. Хамберд, маршкиш, хьажал уж лараш йита саг шоай вий. Цар тӀа ког ма тохалахь.

НиӀ дӀайийлла, лоралуш дӀабеша ваьлар ковна да. Ӏо а хайна, дикка ваьгӀачул тӀехьагӀа, дезденнача дегӀаца, халла ураэттар из. Йистхила сиха вацар. КӀалхара борд Ӏоолладеннадар. Юха а ӀотӀахьежаш а лаьтта, аьлар:

- Сона дагада, тха коа хиннабац укх тайпа когагӀирс. Ай мичара! Укх коара саг вац.

ХӀанз дӀабеша ваьлар полковник ше а.

- Дагадохал. Оарцанха баьхкарех саг ваьларий укхазахьа хьа.

КӀеззига уйла еш а лаьтта, дӀаяха бийса юха дага а лаьца, Хамберда аьлар:

- Нахага хьежа дукха паргӀата вацар со сийсара, бакъда сона белггала дагадоагӀа, бешагахьа саг дӀа ца ваха хилар. Цу наӀара юхе лаьтта лай гув бар аз цӀер тӀа тийсар.

Нийса йоахар Хамберда. ЦӀи яьлча эггара хьалха араийккхар а, из яйна, нах дӀа-юха боххалца, беша Ӏочуводача латта лай гув цӀи йоае дагахьа цу машина кабинка чу тийсар а, из вар. Цхьан юкъа, саг йист ца хулаш, ха эттар. Шевар доккхийча когаша тоӀадаьча лай зем беш вар.

- Новкъост полковник, нишка йолхаш ма йий уж лараш. Зуламхо иштта паргӀата хургварий-те?

- Сабар, сабар. Иштта ма ала Ӏа. Цунна дола жоп хӀанз а кийча дац. Ха еза цу гӀулакха.

Кога лараш яьха, Хамбердага Ӏадика а йийца, дӀабахар милице болхлой.

ШоллагӀча дийнахьа ларий сурташка хьожаш, уж беша хӀана нийсъеннай уйла еш вар Саварби. Делкъа ха хила йоаллар, из гӀулакх мишта тохкаргда ца ховш из вагӀа. ЦӀаьхха, цхьан хӀамо къоагадича санна, сийрдадаьлар цун бӀаргаш. Ураэттар:

- Цамогаш хинначох тара ва из зуламхо. Ахкарга барч… Сатоха могаш хиннавац, ара ца вахача.

ДӀахо дагахьа из деррига сурт духьалдера цунна. Цу тайпара зулам де вода саг, цхьа уйла вокх уйлах хоттар цо, шеддола хӀама эза, диста мара водаш хилац. Кхыметтел нишка ваха а хургва, аравалалехь. ХӀаьта а цу къемата юкъегӀолла ара вахав. ХӀана? Цу хаттара дала цаӀ мара жоп кораданзар Саварбена. Из саг ахкарга барча шелал кхийтта а, каст-каста ара ца вахача Ӏелуш а хиннавац. Цох хӀанз бокъонца тийша вар из.

Сихха зӀы дӀа а теха, шийца хинна ши новкъост чувийхар цо.

- Ӏоховшал. Сога дикка ладувгӀалаш. Вай дӀадоладаьча гӀулакха бух нийса гучабала тарлуш ба. Де дезар фуд? Республикан кхаь районе кхоъ поликлиника я. Шо шиъ МагӀалбика, Шолжа районашка гӀоргва, хӀаьта со – Наьсаре. Цига учёте латта ахкарга барча лазар мел долча маӀача наьха тайпан цӀераш, балха бола моттигаш, адресаш…Из да вайна эггара хьалха дезар.

Ше къамаьл даь ваьлча, новкъостий районашка дӀа а бахийта, ше Наьсарерча поликлинике вахар Саварби. Цигарча лораца Сайпудинаца къамаьл дича, гучадаьлар, цу тайпара унахой дукха боацилга. Верригаш – иттех саг. Цар лазараш дӀаяздаь карташ следователа хьалхашка Ӏо а даьхка, ший балхага хьажа вахар лор. Цхьацца хьаэцаш, чӀоагӀа зем беш, хьежар из царга. Бакъда цар тӀа дӀаязбаьраш е геттара къаьна нах бар е кхалнах хулар. Юххера а, царех цхьа карта хьакъоастадир Саварбе. Вожаш дӀахотетта, чувийхар лор.

- Ер малав? Фу саг ва? Дукха ха йий цамогаш вола?

Карта массехказа тӀакӀалтӀадоаккхаш хьежа ваьлча, Сайпудина аьлар:

- Шовзткъа иттех шу долаш саг ва. Хала да цун лазар. ЗаӀапхо ва. Болх беш вац.

- Каста аха везаш вий ара?

- Дукха ха йоацаш эттӀаваьчул тӀехьагӀа, шуша эллай цунна. Дийнахьа цкъа…

ХӀанз ше гӀалатваьннилга кхетадир Саварбе. Из вацар цо леха саг. Ерригача районе вацар ишта унахо – зуламхо. Сайпудина баркал аьнна, бехк ца баккхар дийха, шортта араваьлар из. КӀалха хьежаш латта машин дӀа а яхийта; гӀаш, корта чу а белла, воагӀар Саварби. Наькъ тӀара лоа тоӀадеш лийннача итташ болча наьха лараш зувра цо, цар тӀара цхьа хӀама деша воаллаш санна. ХӀаранеца сага оамал, кхел зувра. Гой, ер. Цхьан кога лар кӀоаргагӀа я, вокханъяр – тӀехигагӀа. Из ког лазаш, Ӏо ца отталуш хиннаб лерттӀа. Укхун маьчеш кӀалхара ийттӀа хиннай. Дукха ба таро йоацаш. Ер – гурахьа лелабу когагӀирс. Иштта уж уйлаш ешше, балха дӀакхаьчар из. Корашка йоага лампаш бӀаргаяйча, гӀадвахар дедар юхь тӀагӀолла. Новкъостий цӀакхаьчаб-кх хӀаьта, аьнна, хийтар. ЛагӀаш тӀагӀолла дайгача боларца урагӀведар полковник. НиӀ дӀа а йийлла, ер чуваьлча, шаккха укханга хьежаш Ӏара. Шийна тӀера полтув дӀайоаккхаше:

- ТӀаккха, дувцал аргӀ-аргӀагӀа, - аьлар цо.

- Са-м дувца а хӀама дац, - йистхилар аьрдехьа латтача гӀандаш тӀа дӀанийсвенна воккхагӀвола лейтенант. – Цига, унахой меттел, цу лазара дарба ду лор а вац.

- Ой! Мича ух цу тайпара цамагар кхийтта района бахархой?

- Кхыча районашка дӀахьежабу.

Юха а дижар Саварбе гӀадвахар. Корадаь хинна зулама дух, юха а довш, карардоалаш латтар.

- Ӏа фу аргда? – дӀавийрзар вокх новкъостагахьа.

- Ши саг ва из лазар долаш. ЦаӀ пенсе ваха, болх беш вац. ШоллагӀвар района хьун боахаме къахьегаш ва, хьу хьокхаш.

ХьалмагӀаваьнна, дӀадийхар цо шоллагӀчох дола йоазош. Борд-бордагӀа деша волавелар:

- Гоалхороев Ахьмад-Гири. 40 шу. Цамогаш вола - пхелагӀа шу. ХӀара 10-15 минута, ара ца вахача ца Ӏелуш, ха йоагӀа. Къаьстта Ӏай, шийлача хана…

Цигга кхоачалора йоазув. Доккха са даьккхар Саварбе. Цар из кхетадир, ер ва из, яхаш санна.

Ӏуйрийна шоаш МагӀалбике гӀорболга дӀахайтар цо зӀамагӀболча следователашта. Шоашца герз хилийта а аьлар. ШоллагӀча дийнахьа районни центре бодача новкъа гӀолла йодар пхе сага лаьрхӀа йола машин. Шофёр а волаш, виъ хӀанззе а цу чу вагӀар. Цхьаькха цаӀ чухоаве моттиг яр. Бакъда царна хӀанз а хацар из цаӀ тахан короргва е вац. Хьун боахама наӀарга сецар машин. Директора кабинете массехк саг вар. Хьаьший чубаьлча, уж дӀа а баха, кулгалхочунца цхьаь висар Саварби а цун новкъостий а. Шоашта везача сага цӀи яьккхача, из хьун юкъе херх хьокхаш ва, аьлар хьакима. Хьун юкъе чубаха безаш дар гӀулакх. Цу тайпарча наькъашка баьнна боаца кагий нах хала лелар къаьнарча попашта, нажашта, хьехашта юкъе. Цкъаза, чӀоагӀа ткъамаш теха, гӀеттача хьаргӀо е хенахзӀокьеттарго бӀарчча лай токхам ӀотӀахоарцабора. Каст-каста нийслора лай тӀа, кхаьчача эстенна ког тӀалайзача санна йола цӀел. Уж цогало ший пхьор е марта диа моттигаш яр. Бувхьаш, хьоцар дувлаш, этта болаш, дӀакхаьчар уж шоаш белгалъяьча моттиге. Ӏохийца лергаш дола кий а туллаш, акхаргахьа букъ болаш, херх хьокхаш воаллар телогрейка ювха саг. Цу сахьате цун когаш тӀа бӀарг тӀаэттар Саварбе. Йиткъа, гурахьа ювхаю ботинкаш яр тӀайийхараш, чухьа тхан пазаташ а йийха. Цецваьлар Саварби. Укх шелалах, аьнна, хийтар цунна.

Юххера хьавийрзача, Ахьмад-Гири вар, герга юхь а йолаш, мерий дукъ долчча пхорагӀа муа боаллаш, шера белаж а низ бола пхьарсаш а долаш саг.

- Шийла еций когашта? – пӀелг тӀахьекхар Саварбе.

- ХӀа, - вехано велакъежар Ахьмад-Гири. – Цхьаькхаш я са. ЙӀайхагӀа. Тоаяйта дӀаеннай.

ТӀаккха мара зензар директора а ший болхлочун когагӀирс.

- Бутт-м бац цӀена, йӀайха иккаш акхарна дӀайийкъа.

- Ма яхий аз, тоаяйта дӀаеннай… Сабарделаш, со хьавоагӀа шоана, - аьлар, кхы лоатта ца веннача болхлочо. ДӀаюстарваьнна, цхьа юкъ яьлча, юха гучаваьлар из. ХӀанз а белггала кхетадеш вацар из, ше волча баьхкараш малашб, цар фу леладу.

- Укхазара вай къамаьл шийла хургда. Дукха га йиш яц тхога, - аьлар Саварбе. - Дукха ха йий Ӏа иккаш тоае дӀаенна?

- Цхьа-ши ди.

- Цул хьалха Ӏа болх баь, хьу хьекха моттиг малагӀа я, из гойтал тхога.

- Цхьа километр дӀадаха деза, - дегазо бат эзар Ахьмад-Гире.

- ГӀоргда-кх тӀаккха.

Ахьмад-Гири хьалха а волаш, цо никъ хьехаш, хьу хьекха мукъаяьннача лаьттан йоккхача кӀаьд тӀа дӀатӀаайттар милице болхлой.

- Ер я-кх.

Лаьтта Ӏохьежар Саварби. Белггала гуш яр кхыча маьчей лараш. ВӀалла шеко яцар, Хамберда бешеи уккхаза хьун юкъеи хиннараш цхьан сага лараш хиларах. Шоайла бӀарахьежар хьаьший. Дегабуам бир Ахьмад-Гире а.

- Новкъостий, - аьлар полковника, - дӀахора къамаьл милице районни отделене дергда вай. Хьо тхоца дӀава веза, Ахьмад-Гири. Новкъа Ӏа тоаяйта дӀаенна маьчеш а хьаэцаргья вай.

МаьркӀажа боад къовлалуча хана, цӀакхаьчар милиционераш. Чуваьккха Ӏохоаваьча Ахьмад-Гирена хьалхашка, истола тӀа, Ӏоовттайир тоаяйта иккаш. Бакъда цар айраш хьалха хиннарех тара дацар. Керда лардаш техаяр царна. Шортта дӀатӀаваха, оззадаь, ший низ болча пӀелгашца керда теха айраш Ӏо а даьха, лаьтта Ӏокхайсар Саварбе. ТӀаккха иккашта юххе Ӏодаьхкар, Хамберда беша даьха сурташ. Цар тӀа ӀотӀахьежача, Ахьмад-Гире бӀаргашта хьалхагӀолла чакхдаьлар массехк бийса хьалха ше мел леладаьр.

Массайтта шу хьалха, Сибре волаш, колхоза ши бежан дигадар цо лочкъадаь. Бус урс а хьекха, дулх гаргарча наха дӀа-юха а дийкъа, чураш тхов тӀа дӀаоттаяьяр. ЦӀагӀа чу а хьежа, дӀайодача милиценна бӀарга а гуш, тхов тӀара дамагӀа дахьаш доагӀача жӀале гучаваьккхавар къу. Из жӀали хиннадар лоалахочун Хамберда. Лаьца вихьача Ахьмад-Гирена ворхӀ шу ха техар. Цу тӀагӀолла этта дов дар царна юкъе хиннар. Ше лаьцачара цӀавеча денз, чӀир леха никъ лийхабар цо. Юххера, цун ка яьлар довхочун машинах цӀи тоха…

- Кхо-йиъ бийса хьалха мичахьа вар хьо? – хаьттар Саварбе.

- Дага-м дагӀац.

- Уж маьчеш хьа йий?

- Я.

- ДӀавига из, - аьлар следователа. Ахьмад-Гири набахта соцавир.

Кхы массехк ди даьлча, гучадаьлар кӀалах яьча бидона тӀа хинна кулга пӀелгаш а хьун болхлочун долга. ГӀулакх техка а, зуламхо гучаваьккха а ваьннавар. Доккха са даьккхар Саварбе. Дика хетар, ше гӀалат ца ваьнна, къаьстта а къонача болхлошта хьалхашка.