Ишколе деша а Казахстане дIаволавеннав Мухьмад, бакъда йизза из чакхъяккхале 1970 шера уж цIабаьхкаб Даькъасте. Цу хана Хьасанбик а Тамарий а шаккхе дийна а дезала юкъе а хиннаб. Юххьанца уж баха болх Шолжа районе, цул тIехьагIа 1980-ча шера, Наьсарера лаьтта а ийце, цу тIа цIенош ду.

Цу хана денз, цар дезал баьхаб Наьсарерча №3 йолч юкъерча ишколанна юххе шоай доалахьарча коа а цIагIа а. Цу гонахьа бахараш дукхагIбараш Хоаной тайпан нах ба.

Эггара хьалха Мухьмад деша вода Новокузнецке гIишлонхой институте, бакъда из чакхъяккхац цо, цигара хьа а ваьле, цIавоагIа. Цул тIехьагIа деша отт журналиста курсашка, уж чакхъяьхача, йоазонца ювзаю цо ший кхел а дIахора вахар а. Юххьанца цо болх бу дукха ха йоацаш хьаяьча гIалгIай телевидене. Из цу хана ший фусам йолаш яцар, Наьсарен района суда подвалашка а цун коа а Iеш яр. Цига, дукхагIча даькъе, спортаца ювзаенна передачаш ю цо, из болх дIахо дIахьу Наьсаре ГТРК хьайича а. Наха дагайоагIаш хила еза цу хана цо еш хинна «Ангушт» яхача футбольни тоабан ловзарашкара репортажаш, кхыйола цу лостамагIа йола передачаш. Цхьан юкъа из хул вай футболистий зарбан болх дIахьош болча наьха кулгалхо. Цу балха тIа волаш, дукха хулар де дезаш дола хIамаш. Футболисташ аргIанарча чемпионатага мишта, мича, малагIча хьалашка кийчлу дувца дезар. Цул совгIа, команда фу уйлаш йолаш я, ахка чакхдалале мичахьа кхача нигат долаш я, цунна юкъе малагIа хувцамаш хиннад, кхы а массагIа дар уж. ХIара ловзар мишта чакхдаьннад, геттара белгалбаьнна футболисташ малагIаш ба, малагIа гIалаташ дувлийтар ловзара юкъе, малагIча таьрахьашца чакхдаьлар ловзар...

Юххера «Сердало» яхача газете кхоач из.

Укхаза спортанна дукхагIйола ший ха дIалой а, кхыбола чулоацам бола йоазош а кийчдора цо. ХIаьта а керттера лоархIар цо ший вахаре спорт. Цу юкъа цхьацца хатараш а доагIа цунга, 1990 шера дIавоал да Хьасанбик, 2014 шера нана йоацаш а вус.

Хала хIамаш уж дале а, де хIама дацар, дийна бисараш баха безаш бар.

Лакхе белгал ма даккхара, бе-бе чулоацам болаш хулар Мухьмада кепа етташ дола йоазош. Цкъа къамаьл деш, Дошлакъий-Юрта яхача Дибаранаькъан (ше Лаьнанаькъан я из) Азас дийцар сона, Хоаной Мухьмада Сийлахь-боккхача Даьймехка тIем тIа хиннача ший вешех газета тIа йоазув даьд, яхаш. Из яр онколог хиннача Дибаранаькъан Султана фусам-нана. Цо дувцаш дола газет лаха а леха, дийшар аз Мухмьада даь йоазув. Цу тIа вувцаш хинна Лаьнанаькъан зIамига саг советски эскаре гIулакх деш, моастагIчох латаш, мохк мукъабоаккхаш хиннавар.

Шоашцара новкъостий лийцача, фашистий барзкъа тIадийха, гIаьрхой штабе чувода из, ший новкъостий кIалхарбаха дагахьа, цига ший вахар дIа а лу. Аза чIоагIа раьза яр, ший вешех цо даьча йоазонна. Дикка ха яьнначул тIехьагIа, Мухьмад воацилга, из вайцара къаьсталга аз шийна дийцача, чIоагIа бохам баьлар Азайна.

Дика вIаштIехьадоалар цун патриотически чулоацам бола йоазош де. Масала, 2005 шера лайчилла бетта 29 дийнахьа арадаьннача «Сердало» газета тIа дар «Даьймехка гIулакх» ду яха йоазув. Из дувзаденна дар 2005 шера эскаре гIулакх де кагирхой тIахьехарца. Цу тIа журналиста дувцар ший гаргарча сагах Боканаькъан Русланах лаьца.

Из цу хана, шин шера эскаре амал даь, цIавенавар. ВIалла эскаре ца водаш Iе а йиш йолаш хиннав из зIамига саг, хIана аьлча из дезале цаI мара хиннавац наьна, да дIаваьнна дикка ха а хиннай. Бакъда Руслана лайнад эскаре ваха, ший декхар Даьхенна дIадала. Цу хана Мухьмада дийцад цунна, эскаре цунга хьежаш фуд: цига мотт хьалбаккха безилга, казармера улгаш дила дезилга, коартол чIормаяккха езилга.

Руслана нийса кхетадаьд шийна деш дола хьехамаш. Мотострелкови тIема даькъе а кхаьча, эскаре гIулакх даьд цо. Эскаре деррига сакъердаме хеташ хиннад зIамигача сага. Руслан пулемётчик хиннав.

Мухьмада даь йоазув Iодийшача, цо вувца Руслан вайзача, къавеннача са а тIехьа эскаре ваха безам эттар. Ишттал саг ше дувцачох тешаве ховра журналиста. ХIата а Мухьмада дега гаргагIа яр спорт. 2005 шера бекарга бетта (апрель) 14-ча дийнахьа арадаьннача газета тIа яр «ГIалгIай спорт дегIайоагIаш латт» яха, къоначар политикани, спортани, туризмани волча министра хьалхарча заместителгара Батайнаькъан Мухьмадагара цо ийца интервью. Олимпийцаш хила тарлуш болча кагирхой цIераш йоахаш, цо хьоахабаьб Тимарзанаькъан Ислам, Зангенаькъан Абукар, Чахкенаькъан Рахьим, Патанаькъан Ислам — бокса даькъе; Къоастой Асхьаб — дзюдо, Могушканаькъан Чингиз — езача атлетике.

Духхьал вай мехкара спортсменаш бийза ца Iеш, дерригача дунен спортсменаш безаш а бовзаш а вар Мухьмад. Цунна тешал деш ба дукха боккха боаца «Майк Тайсон юхавоагIа ринга тIа» яха спортивни хоам: «Цхьа шу хиллал ха яьнначул тIехьагIа, ший аргIанара латар цун дIадахьа дезаргда, шийна вайнавеце а, вовзаш волча Кевин Мак-Брайдаца. Боксёрашца хиннай пресс-конференци, цига цар тешал дир, шоаш бокъонца латаргхилара...» Къаьстта дукха яздора журналиста футболах, «Ангушта» толамех, кхоачамбоацарех лаьца. Цо чIоагIа сатувсар вай футболисташ лакхарча лигашка а лакхарча мугIарашка а латтарга. Цу гIулакха говза, хьинар, низ бола футболисташ эшар. «Бургац юккъе Iооттае» яхача ший йоазонга гIолла, цо хьагойтар шоллагIйола «Ангушта» команда хьаяь хиларах ше чIоаггIа гIадваха хилар.

Наьсарерча лицея стадиона тIа, ший Iомалуш дола ловзараш дIахьош яр из команда. Из хьаяро дикка дегIайоалаергья аьнна хетар цунна вайцигара берий-ондаргий футбол, цул совгIа йоккхагIйолча команданна лаьрхIа бакъбола футболисташ кийчбергба аьнна а хетар: «ШоллагIча команда керттерча тренералла хьожаваьв Ужахьанаькъан Казбек, — язду цо, — «Ангуште» массехк шера лайза а МагIалбикерча футболах йолча РДЮШ болх баь а ва из. Ужахьанаькъан Казбека вай футбол дегIакхувлача даькъе аьттув балар лов вайна. ХIаьта цун юкъера футболисташ ловзача хана, царга хьажа долхаш а цар оагIув хьаллоацаш а хила деза вай, уж ловзаргбола денош диц ца деш...»

Кхы а дукха дийцадар журналиста ший йоазошка футбола хьакъехьа. Масала, цу тайпарча йоазонех яр 2016 шера тушола бетта (март) 19 дийнахьа арадаьннача «Сердало» газета тIа хинна «Шолже котало яхьаргьяраш кхебу» яха интервью. Цу тIа дувцар да Оздой Мухьмада футбола ишколаца дувзаденна. Из хьаярга чIоагIа сатувсаш хиннав карарча хана вайна массарна вовзаш вола Оздой тайпан юкъера хьаваьнна, мехка цIихезача командашка толамца лайза Мухьмад. Цун дагалаттар кхоачашдеш, гIо даьрех ва цун ший да Ювсапа Мустафа, къонабарий тренералла болх бе волавенна «Ангуштаца» лайза Зангенаькъан Тимур, футбол дика йовзаш бола вай мехкахой Iалбаканаькъан Мухьмад, Хазанаькъан Аслан, бераш Шолжерча Дьякова цIерагIча стадиона тIа «Газелаца» хьакхувлаш а цIакхувлаш а вола Iахилганаькъан Муса. Ала деза, уж бераш цхьан меттера хьакхувлаш доацилга, ерригача республике гIолла го баьккха, гулду цо уж. Масала, царех цхьабараш Илдарха-ГIалий тIа, Наьсаре бах, вожаш — Магасе, Эккажкъонгий-Юрта, ТIой-Юрта. Цу йоазон тIа ше «Ангушта» зарбан болхло хиларах доккхал деш дола дешаш а кораду вайна. Вай къаман керттерча командан толамех ший а, кIеззига даьлла а, дакъа доалл аьнна хеташ хиннав Хоаной Мухьмад.

Сона чIоагIа дукха езаш цхьа оамал яр Хьасанбика Мухьмада, курал-сонтал ший дегIаца йоацаш, нах дукха безаш, царца леладе гIулакх долаш а бувца мотт болаш а саг вар из. Иштта хилац цIена дог-уйла дола саг мара. Цу тайпара вар аьнна хет сона Мухьмад а. Цудухьа цунца гIулакх леладе догдоагIар дикача наьха. Мухьмадаца хьоашал долаш хиннарех цаI вар Албохчанаькъан Зархмата Муса. Газет дешарашта из вицвеннавале, дагадохийтаргда аз, мишта ваьха, фу леладаь саг вар Муса.

Из ваь хиннавар 1939 шера Iаьлий-Юрта. Хоаной Мухьмадал 16 шу воккхагIа вар из.

Цудухьа Мухьмада массахана магIавоаккхар новкъост. 1957 шера Казахтанерча Тоболе юкъера школа а яьккха, из деша этта хиннав Нохч-ГIалгIай паччахьалкхен хьехархой институте Шолжа-ГIалий тIа. Цул тIехьагIа, из дешар дита а дите, байташ дика язъеш вола Муса М. Горьке цIерагIча литературни институте деша вода. Цига дешаш волаш, эскаре амал де а вахе, кхаь шера Сатийнача океана тIа гIулакх деш хул.

ЦIавеначул тIехьагIа, цо балхаш даьд «Ленина никъ» яхача Наьсарен района газета редакце, «За рулём» яхача журнале. Байтий а дувцарий-повестий а книжкаш дар цун арадаьнна. «Садови гIоз» яха цун книжка Россе литературни преми яккха оттадаьдар.

Мусас, со Магасе ваха хьалвахачул тIехьагIа, сарахьо каст-каста телефон тохар сога. Цхьан дийнахьа, иштта телефон техача, Мусас аьлар, «хьа вахар миштад хьажа, хьо цIагIа чуваьннача воагIаргва со». Сел доккха цIенош дацар аз даьраш, се цхьаь воландаь, сайна тоъал фусам яь Iийнавар. «Вола», — аьлар аз цунга. Цо воагIаргва а яхаш, вена ца воалаш, цхьа бутт гаргга ха яьлар. Сайрангахьа леста ха яр из, ахка дар ара лаьттар. Гургал бийкар телефона:

— Сали, — аьлар Мусас, — хIанзчул тIехьагIа цхьа сахьат доаллаш, хьо волча хургва-кх сои Хоаной Мухьмади. Вовзий хьона Мухьмад?

— МалагIа ва из? Телевиденервар вий из?— хаьттар аз. — Шиъ ма вий уж.

Бакъдар аьлча, уж-м шиъ хинна а Iацар. Сона вовзаш, къамаьл доагIаш вар Хоаной виъ зIамига саг, виъэ а Мухьмад яхаш а вар. ЦаI «СелаIад» журнала водитель вар, шоллагIвар Наьсарерча АТП автобуса тIа болх беш вар, из Буро тIара Iобаьхкарех вар. КхоалагIвар телевидене вар, цох кIай Мухьмад оалар, виълагIвар «Сердало» газете къахьегаш вар.

— Вац, даьра, газетервар ва. Вовзий хьона?

— Вовз, — аьлар аз, — шаккхе вовз.

Хьалдувла шо. Со цIагIа ва шоана. Машен йий шуга?

— Мухьмада машенаца доагIаргда тхо, — аьлар Мусас.

Са цIагIа, беррига беце а, хьаьша тIаэцаш хила беза кхоачам болаш бар. Цатоъар эца дагахьа, сихха тика тIа а ваха, ах сахьат далале юхакхаьчар со, еррига тикаш сона гаьна йоацаш хиларо аьттув баьккхар са. Сайна ховчох царна шу оттадаь, цIагIарча «доккхача кинотеатра» хьалхашка уж Iоховшабе кийчвелар со. Дукха ца говш, хьакхаьчар хьаьший. Чубаьхача, Мухьмада пакет хьакховдайир сога.

— Фуй из? — аьлар аз.

— Хьо цхьаь вахилга хов тхона. Котам а шун тIа оттае хIама а йоалл хьона цу чу, — аьлар хьаьшо.

Велавелар со:

— Мухьмад, — аьлар аз, — гIалгIаша, хьоашалгIа болхаш, шоашта яа хIама шоашца дIакхухьаш мичахьа дайнад хьона? Цох хIама хургдац. Шоай тIормиг юхахьоргба оаш, — аьнна, цхьаннахьа юстаро Iооттабир аз.

Муса магIа волаш уж Iохайшача, телевизор хьалсегар аз, гIар лаьгIъяь. Тамаш йолаш хIама а дар из-м, чIоагIа хоза бесаш дола стадиони футболисташи хьаайттар экрана тIа. Футболах ловзаш яр дунен цIихеза ши тоаба. Тхоца къамаьл дойя а, Мухьмада уйла футболагахьа йолга зувра аз, цул совгIа телевизора геттара хоза хьахьокхар из ловзар, моллагIчун а безам тIагIоргболаш.

Ши-кхо сахьат яхар мо, со волча ха а яьккха, дикка баьдъеннача хана цIабаха тохабелар хьаьший. Са фусама ловца а баьккха, уж машена чу чухайшача, тIехьашкахьа дIачуоттабир аз Мухьмада хьабена тIормиг. Раьза-м вацар из аз леладечун, из со волча бисабаларе дика хетар цунна. Къаман Iадат дохаде лацар сона, хьаьша хьаша хила веза, фусам-да фусам-да хила веза. Ер дуне Iодиллача гIоне, иштта хьадоагIаш да из вай къаманна юкъе. Дика дезал а фусам-нана а яр Мухьмада. Маккийца а воIаца Хьамзатаца а лоацца къамаьл хилар са, ер йоазув кийчдеча хана. Фусам-нана Лоалахой яр цун (Алиева язъяйт цо тайпан цIи), цо ваь виъ дезалхо ва Мухьмада: кхо воIи цхьа йоIи.

Эггара воккхагIа Хьамзат ва, шоллагIвар — Илез, кхоалагIвар — Анзор, хIаьта йиIий цIи Хади я. ВоккхагIволча Хьамзатá спорт езаялийтар да ва аьнна хет сона, цо чакхъяьккхай ГIалгIай паччахьалкхен университета физически культуран факультет. Вокх шин кIаьнка информатикани инновационни технологейи факультет яьккхай. Хади, берий беша балха а йолаш, экономически факультет йоаккхаш йоалл.

Валале хьалха Мухьмад сона вайра Москвера хьалвенача Россе журналистий Союза председателца Богдановца вIашагIкхетар долаш, цул тIехьагIа йоазонхой съезд йолаш а. Цига из могаш воацаш ва ала цхьаккха бахьан дацар. ВоккхагIволча воIа Хьамзата яхачох: «Ер ма дий ала лазар дацар цунна, цIаьхха сецар из. Ший машенаца дIа а хьа а водаш, лелаш вар. Латкъаш хIама а дацар цун».

Хоаной Хьасанбика Мухьмад кхелхав 2020 шера тушола бетта 14-ча дийнахьа.