Цу хана республике мел хинна эрсий а, нохчий а, гIалгIай а газеташ цхьан Кепайоазон цIагIа дар, В. Маяковске цIерагIча урам тIа «Медучилище» оалача остановканна юххе. Цу цIен 4-5 гIаташ «Грозненский рабочий» оалача газетага дар, 6-гIча гIата тIа дар «Сердало», нохчий газетага («Ленинан некъ») 7-гIа гIат дар, бархIлагIчун тIа «Комсомольское племя» оалача кагирхой газета редакци яр. Эггара хьалха сона байзача а бIаргабайнача а вай къаман журналистех вар Ювназа Або. Из къахьегаш вар кагирхой газета редакце. Эрсий меттала яздеш болча дукха боацача гIалгIаех вар цу хана шовзткъа шу диза хинна Або. Юххьанца довзаш хиннадеце а, тхо каст-каста вIашагIдетталора лифта чу, столове, хьалхарча гIата тIа хиннача типографе. ВIаший юхе яле а тха шин газета редакцеш, дIачу-хьачу дахар дукха нийслуцар, хIана аьлча цхьа гIулакх нийсденна ца вахача, саготалла хьоашалгIа аха ха хилацар. Газета хьашташта дIаяла езаш хулар дукхагIйола ха. Юкъерча дегIара зIамига саг белгала вар, дегI геттара нийса леладеш хиларца. Цу моттиго къаьстта теркам тIаозар из вовзача а ца вовзача а наьха.

Цун балха говзал малагIа я ца ховча наха хетадала тарлора, из цIихеза спортсмен е балетмейстер ва, аьнна. Дукха ца говш хайра сона, из спортаца дувзаденна йоазош деш хилар. Царна кепа теха хилча, уж ца дешаш дитацар аз. Вай къамах бола дукха нах хиннабацар эрсий меттала арадувлача кагирхой газете болх беш. Цхьан хана цун редакце къахьегаш хиннавар Марзенаькъан Висан-Гири, иштта цига болх баьрех вар Iарчакханаькъан Iалаудин, Майсиганаькъан Руслан. Цу мугIара юкъе ший белггала моттиг йолаш вар Гадаборшанаькъан Або. ДукхагIа цо деш хинна йоазош дувзаденна дар футболацеи жIакашцеи (шахматашца). ГIоръяьнна яр цу хана вай республикан керттера футбольни команда «Терек». Мехка чемпионата юкъе цун хулаш долча ловзарашка ладувгIаш, хьожаш бар республикан бе-беча къамех бола бахархой. ЧIоагIа сатувсар цар турнирни таблица хьалхарча мугIарашка а нийсъенна, из лакхагIарча лиге хьалчуяларга. Бакъда из аьттув цун кIезига боалар. Цу хьакъехьа а, команде ловзаш хулача гIалгIачоа Къуренаькъан Тимура а, цун новкъосташта а хетадаь хулар Абой йоазош. Цар яьккхача хIара коталоно чIоагIа гIадбугар мехкахой. Къаьстта кагийча наха лаьрхIа «Терека» аьттув баларах а цабаларах яздора журналиста, ше а гIайгIане вугар е гIадвугар газета лархIа деча йоазоша. Мичча беса дале а, даим ловзара бакъдола сурт кхоллаш хулар цо деш дола хоамаш, репортажаш, статьяш. Иштта йоккха моттиг дIалоацар цун кхолламе а газета оагIонаш тIа а жIакех долча йоазоша. Шолжа-ГIалий тIа цу хана болх беш яр жIакай клуб. Цига вIашагIбетталора из ловзар кIоаргга довзаш, дезаш, цох ловза ховш бола нах. Яхьаш хулар, толашагIвар гучаваккхар духьа. Духхьал деккъа йоазув даь ца Iеш, Абос сурташца а гойтар цар ловзара куц, хьан малагIча тайпара ловзар чакхдаьккхад хьоахадора. Из деррига, цун болх хинна ца Iеш, вахар а хинна дIаэттадар.

Барт болаш а къахьега ховш а нах бар къоначар газета редакце цу хана Абойца болх беш хиннараш. Царех вар къаьнагIчарех цаI хинна фотокорреспондент Елизаров Виктор, газета керттера редактор Литвиненко Валерий, цун заместитель Рубцов Виктор, Гортикова Малика, Козырева Лариса, Гириханов Хьамзат, Юнусова Тамара, кхыбараш. Духхьал ший газета яздаь ца Iеш, кхыча газеташта а гIо дора цо, нагахьа санна ше деш дола йоазув царна эшаш долга хайча. Журналисташта юкъе сий долаш вар вай мехкахо, дош говза ала ховш хилар бахьан долаш.

Гадаборшакъонгий Або ваь хиннав 1942-ча шера, бакъда цун ший фусам-нанас яхачох из 1940-ча шера ваь хиннав шоай тайпан цIи лелаеча (Гадаборшакъонгий-Юрта) Пригородни района чуйоагIача юрта Сипсой Ювназеи Бузуртананаькъан Iисакха Губатеи дезале. Бокъонца сакхетарг хилале, диъ шу даьннача хана, из мехкахвоаккх. Цар дезал вай Сибре дихьача хана Кокчетавски областе баьхаб. Пхи бер хиннад цар дезале кхувш: виъ воIи цхьа йоIи — эггара воккхагIа Або а волаш. Хьалха сардам боаккхаш хиннаб йоах, воккхагIал тIадоагIалда хьона, аьле. Из ца дезаш, гоама долаш баьхабац из. ВоккхагIал хала доландаь, массадолча хIамах жоп дала дезар из воландаь яьхад. Цул зIамагIа хиннаб вежарий Илез, Мухьмад, Ахьмад. Уж берригаш таханарча дийнахьа боацаш ба. Эггара зIамагIвола Iамархан ваь хиннав 1952-ча шера, из вахаш ва Бельге. Иштта йиша Марет а йолаш я, из ях Шолжа районе, Хьоашаланаькъан Шамсудинага маьре а йолаш.

Казахстане школе деша а ваха, цига тайп-тайпара Iилмаш карадерзаде вIаштIехьадоал цун. Школа дика дешаш чакхъяьккхача, цунна ловш хул йоазонца бувзабенна болх бе. Цудухьа деша вода из Ростоверча университета журналистий факультете. Профессиональни журналисташ кIезига хиннаб вай къаман, цIенхашта даь а тIехьале беркате хургйолаш а гIулакх хиннад цунна карахдаьннар. Цу хана уж бахар республикан столице Шолжа-ГIалий тIа. Ювназа Або балха отт вай лакхе хьоахадаьча кагирхой газета редакце. Цунна эггара дукхагIа дезача гIулакхех хиннад бе-бе чулоацам бола йоазош дар. Бакъда цул совгIа кхы а хиннад цунна дукха дезаш, цо ший хьинар дIалуш дола хIамаш. Цу хьакъехьа дувц Карца яхача юрта кхийна а яьха а йолча цун фусам-нана хиннача Хамхой Махьмад-Гире Розас: «Футбол чIоагIа дукха езаш вар из. Цох яз а дора цо, бийса яххалца цунга хьежаш а вагIаргвар. Шахматаш а дукха езар. Книжкашцара къастацар, кхыметтел хIама даа Iохайча а. Марта дуаш а, пхьор дуаш а, вижа уллаш а книжка бедоаллаш хулар».

Ховш ма хиллара, журналиста балха гIирс ба, оалаш дола е яздеш дола дош. Из гIирс даим а дика болх беш хилийтара дукха деша деза аьнна хет сона, хетаргахьа, цудухьа къасташ хиннавац из книжкацара. Цудухьа хулар цун йоазош метта шаьра, дешачунна салоIам беш а деша безам боагIаш а. Эрсий къамах болча нахá нийсса цар мотт ховш, говза йоазув кхолла низ кхоачаш хиннав Або. Цудухьа, цхьа грамм царел эсалагIа доацаш, йоазош даьд цо. ХIаьта цо болх баь моттигаш вай хьоахайойя, гучадаргда из йоккха начIал йолаш а моллагIча газета редакце болх булургболаш а вола журналист хилар. Цун юртхо волча политолога, поэта, журналиста Патанаькъан Йоакъапа цох лаьца яздаьд: «ТIехдика журналист а тешаме новкъост а волча цо, ший деррига вахар хетадаьд кепайоазон прессанна. Къахьийгад дукхагIа къердача а кертерча а газеташка: «Грозненский рабочий», «Комсомольское племя», «Социалистически Осети», «Независими газете», «Сердало»... Цо яхачох, Ювназа Або духхьал спортах, жIакех яздаь ца Iеш, моллагIча темах язде ховш, саг хиннав. Из бакъда. Цунна тешал деш да тайп-тайпарча шерашка цо даь йоазош. Дагалоацаргда вай царех цхьадараш. Духхьал ший тайпан цIи (автоним) язъяь ца Iеш, ше кхелла, дагайийха тайпан цIи (псевдоним) язйора цо дукхагIйолча хана царна кIалха. Ший цIера хьалхара алап «А» дитадар Абос, хIаьта тайпан цIи йовзаргйоацаш эргаяьккхаяр, «А. Инсаров» яздора цо, газета оагIонаш тIа царна кепа еттача заман чухьа. ХIаьта а цар чулоацамах, йоазон меттах (стилах) ха йиш яр уж даьр малав. ХIара журналиста мотт ше-ший белгалонаш йолаш хул, поэта мотт санна. Аз хоза хеташ йийшар Малсаганаькъан Арсмака «Завод меттаоттае еза» яха монолог. Цун «Хиннари къахьегамхочун вахари» яха книжка арадаьннача хана, из дийша а дийша, Арсмакаца вIашагIкхета, книжка дешача хана кхолладеннача хаттарашта цунга жоп далийта безам эттаб журналиста. Книжкаш тIара деша йиш йоаца а цу тIа доаца а хIамаш довза ловш хиннав из цун авторга гIолла. Малсаганаькъан Арсмака 82 шу дузача 2015 шера цунгара интервью эца лоархI Абос. Бакъда вокхо зIамига низ бола токаца лела мотораш хьадеча завода кхелах мара хIама дувца тигадац. Цудухьа, цох интервью а ца еш, ший тайпара жанр-монолог яьяр деша говзанчас. Из кепа теха яр дувцача шера март бетта 19 дийнахьа арадаьннача «Сердало» яхача газета тIа. Вешта аьлча, вIалла хаттар а доацаш, кердача завода кхелах цун директора хьадийцар дIаяздаьдар Ювназа Абос. Цу монологага гIолла хайра сона а бIаьш болча вай мехкахошта а, бокъонца хьаяьялале, ювцаш йола завод кIалйисара бахьанаш малагIаш да. Цкъа-дале, цунна приватизаци яьй, иштта юс из паччахьалкхенгара а президентагара а эшаш дола гIо доацаш; шозлагIа-дале, цо хьае йолаяь «Ручеёк» яхараш санна йола хин насосаш, маьха яйгIа йолаш арахеца йолаяьй китайцаша. Из бахьан наьсархой продукци маьхалйоалаш хиннаяц. Болх эргабаккха безаш хиннаб, насосий мах лохлургболаш а уж дукхагIа арахецаргйолаш а, бакъда цу гIулакха эшаш дола ахча заводага хиннадац. Кредиташ ийде, китайций насосел маьха чухьнахьа йола насосаш хьае болабеннаб завода болхлой. Амма кредиташта хьаденна ахча юхадала а дIахо заводага болх байта а таро хиннаяц. Цудухьа сецаб дIахора цун болх. Дувцаш долча бахьанашца дувзаденна Малсаганаькъан Арсмака завода диретора болх бут 2009 шера апрель бетта 7 дийнахьа. ДIахо а къа-м хьийгад цо, из дийнъе гIерташ, цу гIулакха эша ахча хьожадайта гIерташ...

Хьан аргда, из йоазув кийчдаьр спортах яздеш хинна саг ва, аьнна? Кхыча дешашца аьлча, Або моллагIча жанрах а тайп-тайпарча чулоацамех а дола кепайоазош кхолла ховш саг вар. Цул совгIа, жанрови лехамашта а дикка терко йора цо, дешаш волча сага из сакъердамегIа хургдолаш. Ше язде хоржаш дола хIама, цхьа лоадам боацаш дола хIама хилацар цун. Къаманна а мехка а эшаш долча, хиланза даргдоацача хIамах яздора, цо язде хержача хIаман лоархIам боккха а хулар. 20I6 шера ноябрь бетта 3 дийнахьа «Сердало» газета оагIонаш тIа арадаьлар дукха доккха доаца «Цецвоаккхаш дола кердадар. Овшанаькъан Т. РАН доакъашхолла хержав» яха йоазув. Дерригача вай къамо боккха кхаъ хинна тIаийцар из хоам. Цун тIеххьара дешаш укхаза доаладе безам ба са, мел гIадвига хиннав журналист шийна хезача, дайзача хIамо, бокъонца къамах дог лазача, яхь йолча сага дешаш да уж: «Сердало» газета редакце дег тIара даькъалавувц Овшанаькъан Iаддал-Хьамида ТIахьир а деррига гIалгIай къам а вай исторен чухь эггара хьалхара РАН член-корреспондент харжарца! Каста акдемикий мугIарашка из хулийтаргвола Iилманца дувзаденна толамаш цо лоаццача хана дахар а лов!«

Из йоазув Iо мел деш, дукхагIа хоалу, мел дог айденна, гIозваьнна хиннав йоккха балха поалхам йола журналист, цун хIара мугI ше кхоллача хана. Цу тайпара нах вай къаманна юкъе хиларах, культуран а, дешара а, Iилман а кердача доазонашка ухаш, хьаденад вай къам. Дагахьа хьагIах хIама доацаш, оалача дешаца кердача, воккхача Iилманхочун оагIув хьаллоац цо. Иштта хул догцIена саг. Юха а гуш да, Ювназа Або моллагIча темах кайоалаш вола йоазон болхло хиннилга.

Сона каст-каста гора Гадаборшанаькъан Або Наьсаре ваха веначул тIехьагIа. Даим гIаш лелар из, цхьа хIама лехаш санна. ЛоархIаме хIама, газета эшаш дола бакъдар из лехаш лелаш мо хеталора сона, из бIарга мел гуча хана. Цкъаза Магасе йодача автобуса чу вIашагIкхетар тхо шиъ, из Камазцентре Iовоалар, хIаьта со дIаховаха везаш хулар. Цкъаза новкъа хулар сона, из миссел къаман гIулакха лийнна саг, цу чу багIача пассажирашта вовзаш цахилар, из хьачуваьлча е автобуса тIара Iовоалш, уж хьалцагIовттар. Иштта я гIорбаьннача журналистий кхел. Артисташ, иллиалархой санна юхь тIара бовзаш хилац уж дуккхача наха, цар бер кIезигагIа лоархIам болаш болх беце а.

Нохч-ГIалгIай республика ехачул тIехьагIа, Ювназа Або а цун дезал а баха боагIа Шолжа районе, нийсагIа аьлча Сипсой-ГIалий тIа. Цо къахьег «Социалистически ХIирийче» яхача газете. Цигара болх мел хала хиннаб дувца а дезац, аьнна, хет сона, хIана аьлча даим кхохкаденна латтача шин къаман юкъера хьал ла, цох язде, наха юкъе машар бувца атта хиннадац. Из цига балха вахар цадезараш а дукха хиннаб, цо къаман яхь ехкай аьнна хеташ. ХIаьта а Або цу тайпара саг вацар. Из вовзарашта дика ховра, из мишта дог-уйла долаш ва. Къам, мохк бахьан леладаьча 1973-ча а 1992-ча а шерашка хиннача боламашта юкъе дакъа лоацаш а, ГIалгIай мохк меттаоттабара гIулакха ший доккха дакъа юкъедихьа а саг вар из. Кхоачам ба, из кхелхача хана, кодам бувцаш, кулгаш яздаьча наьха тайпан цIераш Iойийшача. ТIаккха ховргда вайна из мишта ваьха саг хиннав. Цун кIал кулгаш яздаьд ГIалгIайчен Халкъа Совета доакъашхоша Сейнарой Бексолтас, ГIоандалой Баматгире, Говрой Ювсапа, Элжаркъанаькъан Iаддал-Керама, Зурабанаькъан Мусас.

Цхьан юкъа из болх беш хул «Независимая газета» яхача редакце.

— Ше Москве хьалвахавр из, дезал бигабарий цо? — хетт аз Розайга.

— Ше укхаза вайцига болх беш вар из, деш дола йоазош самолётаца хьалкхухьийтар столице. Цу хана хIанз мо телефонаш, кхыдола гIирсаш дацар, — аьлар цо.

Сипсой-ГIалий тIа цун дезал нийслу Iаьржа хий денача хана, из дикка Iаткъарашта юкъе бар уж. Цига вахаш машен лелайора цо ше. ТIехьагIа даь-веший кIаьнка лелавора из. «ГIалгIайче» яха газет цига долча хана (Сипсой-ГIалий тIа), редакце доалахьа машен яцар, цудухьа из ший транспортаца лелар. Машен лалла ховш, Iомавенна вар из. Вошас ийцаяр цунна машен. Тиша цIенош дар цар цига хиннараш, казакашкара ийца. Iаьржа денача хиво а дикка катехаяр царех. Хьаенача комиссе оалар, цIенош Iолийга ца хилча, шоана гIо де бокъо яц. Iо-м лийга хиннадац уж, бакъда дIахо цар чу баха пайдана-м хиннадац. Цу хана президент хиннача Заьзганаькъан Мурада оал Абойга, хьо сона укхаза эшаш ва, хьалва веза хьо. Иштта хьалбоагIа цар дезал Камазцентр оалача моттиге, коттедж эца гIо ду царна, цхьа миллион ши эзар а денна. Цу тайпара хьахул Абой керда фусам, паччахьа а вошас а гIо дар бахьан долаш.

Ювназа Абойца цхьацца вIашагIкхетараш хиннадар са тайп-тайпарча ханашка а моттигашка а. Царех массехк дувца лов сона. Из дар 2008-ча шера. «ГIалгIайче» яхача газета редакци яр, «Фабрика» оалача базара дукха гаьна йоацаш. Керттера редактор волча чу а ваха, цунца къамаьл деш вагIаш, кастта сай 50 шу дузаш хилар хьоахадир аз. Цу денга эрсий меттала яьхача байташта кепа техача бакъахьа хеташ, цунца дагаваьлар со.

— Хьая мегаргйий? —хаьттар аз цунга, цар а кхыча газеташа а байташта кIезига кепа еттилга ховш.

— Мегаргья, хьая Iа? —аьлар газета кулгалхочо.

Цу шера октябрь бетта 11-ча дийнахьа, ломма 50 шу дуз яхаш, газета 5-гIа оагIув дIалоацаш дола йоазув арадаьлар сох а са ах бIаь шу дизарах а. «СихагIа дегаш сомадаргдолаш... Поэта Iарчакханаькъан С. 50 шу дизад» аьнна корта а болаш, яр из еррига оагIув. Москверча Кузовлёва Татьянас даь таржамаш а цхьайола байташ аз айса эрсий меттала язъяь а яр царца. Цул совгIа са биографецара керт-кертера моттигаш а белгалъяьхаяр. Кертерча редактора из кийчъяр тIадилладар редакце болхлочоа А. Дариевайна. Из псевдоним лелаеш яр газета болхло Дударова Iайшет.

ШоллагIдола тха вIашагIкхетар хилар Наьсарерча Оздой Абукара цIерагIча урам тIа. Кхоартой Жабраила цIерагIча улица тIа кхаьча IовоагIар журналист, бебоаллаш ше массаза лелабу тIормиг а болаш. Дахар-денар хаьттача:

— Болх булой? — аьнна хаьттар аз.

— Пенсе вахав со-м, редактора болх битар аз, — аьлар цо.

— Або, бакъдар алалахь, пенси фу доагIа хьона?- аьнна, ишттал дукха къахьийгача журналиста фу доагIа ха лайра сона. Со цун пенси дика хургда мотташ вар, вIалла шеко йоацаш.

— Даьра, аргда бакъдар-м, — аьлар Ювназа Абос, — ийс бIаь тума доагIа-кх.

— Ма кIезига да из, дуккхача шерашка болх баьча хьона а из мара ца доагIе, кхычарна фу лургда-хьогI?! — цецваьлар со.

— Из мара-м дац, — аьлар цо, ше дувцар чIоагIдеш.

ТIеххьара тха вIашагIкхетар хилар Наьсарерча ГТРК председатель хинна БIарахой Салангире Мухьмад сецача кодаме долхаш. Таьзета шоллагIа ди дар мотт сона из. Сога телефон техар, кодаме воагIе, «СелаIад» яхача журнала редакце Iовола, аьнна. «Сердало» газета болхлой а, йоазанхой а, журналисташ а вIашагIкхийтта, кодаме дахар тхо. Цу хана тхоца хиннарех вар Патанаькъан Йоакъап, Гадаборшакъонгий Або, Султиганаькъан Руслан, кхыбараш. Кодаме даьгIа, БIарахой Асхьаб-моллаца къамаьл деш а Iийна, цIадаха лаьрхIар оаха. Хьалха коара хьалъараваьлар Йоакъап, Руслан, царна тIехьа со воагIар, хIаьта сона тIехьа хьаволавелар Або а. Ковна доазув хоададаь, со хьаараваьлча, тIехьа воагIача Абой когий тата дайра. Дагахьа: «Мича вахар сона тIехьа венар?» -аьнна, со юхахьежача, йоккха тамаш йир аз сайна бIаргадайнача суртах. Дукхача таьзеташка хиннавар со, бакъда из санна дола хIама зе дийзадацар. Нийсса ковнагахьа юхавийрза, цхьа ший тайпара уйлане ваха, кIирвенна коа Iочухьежаш латтар Ювназа Або. Цунга йистхила лоархIаванзар со, бакъда дег чу ессар шеко, цо даьча хIамах цакхеташ хилар. Фу хетаделар сона цох?.. Из аз цу хана а, цул тIехьагIа а сагага хьоахадаьдац. Дукха ха ялале, Або кхелхав аьнна хезар сона, юха дагаера лакхе хьоахаяь моттиг. «ХIанз аргIа хьанга я-теш?» — из уйла дага йолаш, таьзет латтача коа из Iочухьийжача санна хетаделар сона. Вешта, Даьла воацачоа ха йиш яц цун дагахьа цу хана фу хиннад.

Цун фусам-нанас Махьмад-Гире Розас яхачох: «Тромб этта, цIаьхха, дагадоацаш велар из. Хьалха а когашта латкъаш хиннавар из, лазадувл ший, яхаш. ТIехьарча хана машенаца ца лелаш, гIаш лелар. Цох шийна гIойле хулаш санна хеташ. Кхыметтел ше леча дийнахьа а, водителга гIаш гIоргва со, аьнна, из дIавахийта хиннав цо. Лорашка гIо аьлча, дукха раьза хилацар ший когашта дарба лаха, лорашта тIаваха. Ма хулла уж болча ца ваха бахьан лохаш вар».

Гадаборшакъонгий Або вайцара къаьстар 1918 шера июль бетта 16-ча дийнахьа. Цо эггара тIехьа кийчъяь Дунен халкъашта юкъерча жIакай (шахматий) денна хетадаь йоазуви из кхалхарах бола хоами арабаьлар «Сердало» газета цхьан номер тIа. Мехкахошта цох хайра 19 июле арадаьннача газета № 106 (12042) йолча номер тIара. ДIавеллав Ювназа Або дай баьхача а ше ваьча а Гадаборшакъонгий-Юрта.

Цои цун фусам-нанас Розаси воI-йоI кхедаьд. Илеза 32 шу даьннад. Из Москвера Российски социальни университет яьккха ва. Информатикаца, хьисаб деча техникаца ювзаенна я цун балха говзал. Азас вай университет яьккхай, из экономист я.

Ювназа Або вар республикан культуран гIорваьнна болхло, цунна еннаяр дукха сийлен грамоташ, «Карахдаьннарех» яха орден, ерригроссийски юртбоахама перепись еча хьинаре дакъалацарах йола мейдилг.

(аьрдехьара аьттехьа) журналисташ Гадаборшакъонгий Або, Iарчакханаькъан Тухан, Пхьилекъонгий Махьмад-Рашид