Боккхача дезале кхийнавар из. Меда Махьмад ше даь цаӀ мара хиннавеце а, цун ший бархӀ дезалхо хиннавар: ялх воӀи ши йоӀи. Доккха беркат дар из, бакъда вай къаман Ӏаьржа оагӀув хинна дӀаэттача 1944 шеро, мохк бохабаро, Сибре дахьаро йоккха сагото а гӀайгӀа а тӀаяхь Къоастой Меда Махьмадеи Хутенаькъан Дондий Хьавайи дезала. Цар бархӀ берах диъ Казахстанерча Акмолински областе ла: Осман, Маржан, Мадина, Израил. Юхевисараш вар виъ воӀ: Ювсап, Ӏийса, Муса, Джабраил.

Царех цхьабараш вай дохадале баь хиннаб Ювсап, Ӏийса, Муса, хӀаьта Джабраил ваь хиннав Ӏодихьачул тӀехьагӀа. Къаьстта Муса хьаэце, из ваь хиннав 1943 шера чиллан бетта 13-ча дийнахьа. Из ваь кхо бутт баьннача хана, бохабаьб вай мохк. Даькъаза ха дагалувцаш, Сибре Ӏобугача хана шийца нийсденна хӀама дийцад цо, «Мехкахдаьккха са берал» яхача йоазон тӀа. Мусас яздаьд: «...Къаьстта цу моттиге ше кхаьчача, гӀоарал дайна йолча са нанна дагадехад, адамал кӀезига доаллаш дале а, бакъда нийса хӀама. Маьраца, са даьца, дага а яьнна; йохаяь латтача Сталинградерча вокзале со вита лаьрхӀад цо. Из дикагӀа да аьнна хийттад цунна, шийна бӀарга а гуш, со моцал лечул. Перрона тӀара цхьан эрсечо хьаийца, моцал ца валийта мег, аьнна, хеташ хиннад цунна. Лайво къайлаяьккха латтача перрона тӀарча ехача киоска дӀатӀехьашка а яьнна, нанас ше дувцаш ма хиллара, вокзалера хьахьежача дукхагӀа гургволча, мух кӀезигагӀа кхетаргболча, Ӏовиллав цо со. Сихонца пахашкашта юкъе дӀахьоарчадаь бер е делха е хӀама даа низ болаш хиннадац. Хьайбай вагон йолча юхаена нана, дикка вехано волаш, тӀаийцай дас. Кхы сатоха ца мега:

– Мегаргдац из де, – аьннад цо елхача наьнага. – Со вовз вай юртарча наха. Аз уж тебу; АллахӀа ший къахетам боацаш дутаргдац вай, яхаш. ХӀаьта сай воӀ перрона тӀа дӀакхосс. Юхаяхе, хьава из. Вусе – вахаргва, ца вусе – иштта хиннай Даьла кхел. Новкъа лайя, дӀаволларгва вай лайла. Вай хьалхара хургдац, дезалера бер деннарех.

Гуча беса, дегӀа хиннадац сона ваха е вала, ше бахьан со перрона тӀа Ӏовиллачун цӀерах йолча шахьар тӀа. Ираза, эшалон дукха, ди-бийса доаккхаш, латташ хиннай сецача моттиге. Йола ца луш, лаьттай тхаяр а, наьна кхийнад, дийна а волаш, ше Ӏовиллачара со хьаэца. Иштта ца хулаш виса «сталинградхо» кхы а цхьа бутт ах бутт баьлча, тхоай дезалца цхьана, Центральни Казахстана Акмолински областе кхаьчав...»

ТӀалаьтта халонаш дукха яле а, деша гӀерташ, вахарера шоай моттиг лохаш хьабаьхкаб уж, зӀамига болча хана денз. Ювсап воккхагӀа хиларга хьежжа, даь оагӀув хьаллоацаш, 15 шу даьлча шахтера вагонаш хотташ болча балха вахав, барайтта шу даьлча бурувдеттар хиннав цох. Ӏийсас Алма-Атера С. М. Кирова цӀерагӀча университета юридически факультет яьккхай 1960-ча шера. Из вай мехка а цул арахьа дика вовзаш ва карарча хана. Махьмада Ӏийсас болх баьб Россе генеральни прокуратуре, Б. Н. Ельцина викал волаш ГӀалгӀай Республике, таханарча дийнахьа из ва вай Мехкадаь Келаматанаькъан Махьмуд-Ӏаьлий гӀонча, цунца дагавувлаш вола саг. Джабраила яьккхай Джамбулера технологически институт. Тахан аз деча укх йоазон керттерча турпала Мусас яьккхаяр КазГУ журналистий факультет.

Казахстанера цӀабаха мукъа белча цу сахьате цигара арабалац уж, кӀеззига кхы а ха йоаккх цар гаьнарча мехка. ЦӀа-ков де ахча дезаш моттиг хиларал совгӀа, цигарча вузашка деша багӀар къонгаш. Муса, цар дезал цӀабоагӀача хана, дешара дукха гаьнаваланза, шоллагӀча курсе дешаш хиннав. Бакъда цун хӀанзле даь дуккха йоазош, Казахстанерча газеташ тӀа кепа йийтта бе-беча жанрех дола кхоллама жӀовхьараш хиннад. МоллагӀча сага ше эггара хьалха кепа техарех жӀовхьараш хет. Иштта хетар из къонача журналиста а, цудухьа цо уж шийца леладора, лаьрххӀача папка чу а дехка.

Муса ший дезала юкъе

Мусас деш хинна йоазош эрсий меттала хиннад. Цо ше ма яздара, гӀалгӀай меттала даь йоазув а цу йоазонца арадаьнна цхьаккха книжка а бӀаргадайна хиннавац из, дай баьхача мехка воагӀача хана. Цудухьа цо лоархӀ ше дукхагӀа «Грозненский рабочий» яхача газета накъаваргва, аьнна. Из уйла йолаш вода из цу газета редактор волча. Из ха дагалувцаш, Мусас яздаьд: «...1967-ча шера чиллан бутт... КазГУ журналистий факультета шоллагӀча курса студент волаш, Казахстанера цӀавера со Шолжа-ГӀалий тӀа. Журналистий болх сона дукха безар, гӀана кхелахьа а духьалъухар из! Дог дика долаш, мехкахбаьхача гӀалгӀашта, нохчашта тӀера хиннача журналистика кафедра кулгалхочун Матвиенко Севрин Степановича хьехамах, аз лаьрхӀар Нохч-ГӀалгӀайче эрсий меттала арадувлача газете практика дӀаяхьа а, нийслойя дӀахо цига болх бе а. Наьна меттала арадувлача газете болх бе тоъаргболча боарме хацар сона гӀалгӀай мотт. Цул совгӀа, цу денга кхаччалца цу меттала арадаьнна книжка е газет дайнадацар сона.

Цу тайпара, бедоаллаш студентий билети шоллагӀча курсе деша вагӀачун зачётни книжкеи долаш, редактора, хетаргахьа аьлча, Корнилова кабинете чуваьлар со. Са зачётка, сона хийттача тайпара, дика Ӏаткъанзар редактора дега.

- Хьо гӀалгӀа ва,- дагадохийтар сона редактора, - цудухьа Ӏомавала декхарийла ва гӀалгӀай меттала язде. Тхо долча болх бе моттигаш яц...»

Цигара араваьнна, Ленина урама сехьаваьнна, вӀаштӀара даьча цӀен наӀарга хьалтеха йоахкача цу цӀагӀарча балха моттигашка хьежа эттав зӀамига саг. Цу цӀагӀа, сона дагадоагӀаш, со студент волча шерашка «Сердало» газета редакци яр, В. Маяковски урам тӀа кепайоазон цӀа хьалдилцца цу чу хилар гӀалгӀай газета журналисташ. Чуваьлча йӀаьха уйче а йолаш, аьрдехьа дӀахьайзача лохерча «нохчий гастронома» коа арайоалаш балкон, аьттехьарча кабинеташкара Ленина урам тӀа арайоалаш балконаш йолаш, моцагӀа вӀаьхийча нохчочун доалахьа хинна цӀенош дар уж. Хетаргахьа, цудухьа оалар цу цӀен кӀалхарча тиках «нохчий гастроном». «Сердало» дӀадахача, Нохч-ГӀалгӀай книжни издательство хилар цу чу, цун чухье сона дика йовз, цу издательстве айса 7 шера къахьийга хиларах.

Цу цӀен тӀа доахкача йоазошта юкъе хинннад «Сердало» газета редакци цу чу хилар белгалдеш дола, гома чу доалла моцагӀара, бесаздала доладенна йоазув. ХӀанз долаш да-кха из, цу хана ше хиннача тайпара, Наьсарерча редакцен цӀен тӀа доалл из тахан. Из бӀаргадайна Махьмада Муса урагӀволавеннав цу чурча лакхача лагӀаш тӀа гӀолла. Газет шоллагӀча этажа тӀа хинна хила деза, кхоалагӀча этажа тӀа, сона дагадоагӀача хана, республикан хьун боахам бар, цига къахьегаш вар министр, керттера болхло - Даьдий Бахьай воӀ Ахьмад. Газета керттерча редактора кабинет кора ца еш ер лелача хана (цу заман чухьа керттера редактор Лаьнанаькъан Мустафа хиннав), лагӀаш тӀа кхийттав цох, тӀахьежача хоза кийчвенна, цу хана хинна кубанка оалаш йола кий туллаш, баьде-сийна полтув ювхаш вола саг. Хетаргахьа, цунна тиллача кийно шекваьккха хинна хила веза Муса, из кхыча къамах саг ва мотташ, эрсий меттала йистхиннав цунга, моаршал-денал хоатташ. Вокхо шийна мишта жоп делар дагалувцаш, Мусас яздаьд:

«-Вайнаьха саг веций хьо? – хаьттар сога цу сага.

- Ва, гӀалгӀа ва со, - аьлар аз, бувца мотт во хацар сона.

- Вале, гӀалгӀай мотт хӀана бувцац Ӏа? – «Брежнев» цӀимхаро бӀарахьежар сона, цул тӀехьагӀа юхавийрза, шийна тӀехьа дӀавар дийхар...

Шерача, къаьнача наӀара юхе кхаьчача, из дӀа а тетта, приемни чудаьлар тхо. Е приемне наӀар тӀа а цу чура чуйоалача кабинета наӀар тӀа а даь цхьаккха йоазув дацар.

Ший цӀагӀа водаш мо, цу чу чуваьнна, баьццара кӀада тӀатессача истола тӀа хьатӀахайна, аьлар цо:

- ХӀаьта, аз ладувгӀ хьога, кхийтарий хьо...

- ?!

- ЛадувгӀ-кх аз. Редактора кабинет лехаш вецарий хьо? Со ва-кх из – редактор...»

Цу тайпара вайза хиннав Мусайна «Сердало» газета ворхӀлагӀвола редактор. Цхьайолча моттигашка яздаьд вай Сибрера цӀадаьхкачул тӀехьагӀа эггара хьалхара редактор а редакце болх бергбола журналисташ вӀашагӀтехар а Хаматхананаькъан Джабраил хиннав; хӀаьта Мусас яздаьчох, газета хьалхара номер араяьккхар а газете болх бергбола нах гулбаьр а Лаьнанаькъан Мустафа хиннав. Уж моттигаш хӀанзчул тӀехьагӀа кхы а тохкаргья, аьнна, хет сона. ХӀаьта вай цӀадаьхкача хинна хьалхара редактор цу газета ийслагӀа кулгалхо хиннав аьнна хеташ ба цхьабараш, хӀаьта Мусас из ворхӀлагӀа хиннав аьнна белгалдаьккхад, «Дог дика саг вар из!» яхача Лаьнанаькъан Мустафайх долча ший йоазон тӀа.

Къоастой Муса «Сердало» газета болхлошца

Мусас даьча йоазошка а цун каьхаташка а хьежа, балха дӀаийца хиннав студент-журналист, бакъда цхьа декхар тӀадиллад цунна керттерча редактора – наьна меттала язде Ӏомалулга. ХӀанзарчоа эрсий меттала цо деш долча йоазошта таржам деш хиннад Пхьилекъонгий Аьдалгире Ахьмада. Редактора Мусайга шийга а дайташ хиннад таржам, из ший къаман меттала язде Ӏомалургволаш. Бакъда, вайна ховча тайпара, гӀалгӀай йоазув цо Ӏомадаьдац. Ӏоамадаь-м хила а тарлу цо из, амма цу меттала цо ше даь йоазув дайнадац сона цхьаннахьа кепа теха. Эрсий меттала яздеш, чакхваьлар из. ХӀаьта эггара хьалха цо болх баьб газета юртбоахама отдела литературни болхло волаш.

Диъ шу хиллал ха йоаккх цо, Наьсарерча «Ленина никъ» яхача газета редакце балха валехь. Цига из воагӀа, цо ше яздаьчох, 1971-ча шера. ХӀанз а йизза чакхъяьккха хиннаяц цо КазГу. Хетаргахьа, цхьацца хӀама юкъеэккхаш, дӀадӀаьхденна хиннад цун дешар. Цу хана цунна гонахьа хул шоай болх дукха безаш а хьабе ховш а бола нах. Укхаза йоазон паргӀато хул цунга, хӀанз цун йоазошта таржам де дезацар, шоаш долчча тайпара арадаха мара. Газет дукхагӀча ший даькъе арадувлар эрсий меттала. Цу хана ши отдел мара хиннаяц Наьсарерча редакце: юртбоахамеи каьхатийи. Хьалаш кхыча тайпара хиннад. «Газета парте бӀарг тӀалоаттабора даим. Прессага хьожаш вар дукхагӀча даькъе ӀӀ секретарь е отделий кулгалхоех цаӀ. Из дикача оагӀорахьара а Ӏаткъар. Балхацара гӀулакх цӀенхашта, лакхача боарам тӀа хулар. Газет арадувлар 4 – 4, 5 эзар долаш. Кепа детта йоазош хетадаь дар къахьегама наха: механизаторашта, доаяркашта, мугӀарерча болхлошта. Газета ховш-довзаш дар кхалерча доазон тӀа мел хула хӀама; даьча йоазоний чулоацамга хьежжа, хьем ца беш, хьеже, техке, боаггӀаш бола соцам тӀаэцар. Газет, бӀарга а гуш, Ӏаткъаш дар вахара, тахан-м цун лоархӀам эсало хеталу...»

Из йоазув Мусас даьд ше пенсе вахачул тӀехьагӀа, Наьсарерча газета 58 шу дизарга, 1997 шера наджгоанцхой бетта 5-ча дийнахьа.

2000-гӀа шераш дӀадолалуш, «Сердало» газета оагӀонаш тӀа, юха гучайоал гӀорваьннача журналиста тайпан цӀи. Цо кепа етт къаман керттерча газета тӀа боккха лоархӀам а кӀоарга чулоацам а болча очеркашта, статьяшта. Цу хана арайоал аз лакхе хьоахаяь Лаьнанаькъан Мустафайна хетаяь очерк; цу сага деррига вахар чулоацаш, йоккха а дика а язъяь я «Сердало» газета бехктокхаме редактор хиннача Дахкилганаькъан Ахьмадах йола очерк (2006, №55); «Со цӀаккха кхоачам баь Ӏергвац айса даьчох» (2004, №30) яхаш да цо президента Заьзганаькъан М. боккхийча нахаца хинна вӀашагӀкхетар дувцаш даь йоазув, АПК дегӀайоалаяра къаман проектах дувцаш яр «Фермаш тоаяр чакхдаргда 2006 шера» яха Къоастой Мусаси Шакренаькъан Батарбикеи ийца интервью (2006, №149), кхыдараш.

Муса дикача цӀен тӀара саг йоалаяь вар. Наьсаре, тхона гаьна воацаш, Магистральни (хӀанз Кхоартой Дж.) урам тӀа вахар Орцханаькъан Джабраил яхаш вола саг, цун йиъ йоӀ цхьа воӀ дар. ГӀорваьннача революционера Орцханаькъан Хизара кхоачара саг вар дезала да. Цун йоккхагӀа йола йоӀ Тамара йигар Мусас, сона хеташ, шоаш цхьана мел бах, ираз долаш а баьхар уж. Из кхетаде хала дацар цунца аз даьча къамаьлах а. Тамарас ваь кхо дезалхо хиннав Махьмада Мусай: Муслим, Зарета, Танзила. Хала хете а, Муслим тахан воацаш ва. ШозлагӀа йоалаяьча Аькхенаькъан Мадинас ваь а ши дезалхо ва журналиста: ткъеста шу долаш воӀ Мухьмади дийтта шу долаш йоӀ Фаитимаи. Джабраила Тамарас ма аллара, уж шаккха дезал Эккажкъонгий-Юрта бах.

Таханарча дийнахьа Махьмада Муса воацаш ва, из кхелхав 2019 шера маьцхали бетта 20-ча дийнахьа.