Хьусен сона вовза дукха ха яр. Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен университета шоллагӀа курс яьккха а ваьнна, кхоалагӀча курсе из дӀачуваьннача хана хилар тха довзар. 1975-ча шера хилар хьалхара вӀашагӀкхетар. Со цу шера деша эттар из ваьгӀача университете а цо хержа хиннача филологически факультете а. Гуйре тӀаеча (сентябрь бетта) беррига студенташ Наурски районе комсаш чуэцача гӀо де бугар. Цига цхьан бетта къахьийгача мара, дӀадолалуцар дешар. Филологаша хӀара шера яхар санна къахьегаш хиннар яр цу района Ищёрская оалача станицера комсаш лелаю совхоз. Дукха доккха доацача цӀалга чу бувшар-гӀовттар долаш бар тайп-тайпарча курсашка дешаш бола беррига гӀалгӀай кагий нах. Вай къаман дукхача тайпаех хьабаьнна а бе-беча юрташка, шахьарашка кхийна а бар уж. Царна юкъе вар Пхьилекъонгий-Юртара Налганаькъан Руслан, из массарел воккхагӀа вар, цудухьа сийдолаш, зӀамагӀбараша ладувгӀаш вар. Шозза вӀаштӀаоттадаьча аьшка маьнгеш тӀа бувшар долаш бар Долакха-Юртара Далганаькъан НаӀиб, Наьсар-Кертера Чахкинаькъан Осман, Буро магӀара (Южнера) Котанаькъан Заьудин, Дошлакъий-Юртара Албохчанаькъан Мухьмад, кхыбараш. Царех цхьабарех тӀехьа тӀайоагӀача хана лакхара цӀераш йола халкъа боахама тайп-тайпарча доакъошка болх беш бола нах хилар. Хьусен кхувш вена дезал Шолжа-ГӀалий тӀа бахе а, массане а Оалкамара зӀамига саг оалар цох, хӀана аьлча из юрт; дай баьха, овла хьабаьнна моттиг санна; каст-каста хьехаеш хулар студент ше. Цига бертий нийслуш хиларах, уж цӀерах чӀоагӀа кхерарах, цига вахача хана шийна а ший новкъосташта а нийсденнача хӀамаех дувцар цо тхона. Дунен тӀа Оалкама ца хиннача къонабарашта, цхьа фаьлга тӀара хӀамаш санна, хеталора цун дувцараш.

Ӏуйре хьахинна яьлча, эггара хьалха гӀовттачарца хулар из. Хьалхьекха пхьошаш дола коч, Ӏаьржача кӀадах яь хачи, кедаш йийхе, тӀӀиргаца пхьарсах Ӏоэлла комсаш теда урс долаш, балха аравала кийчлора Хьусен. ДегӀа маьже сома йолаш, низ болаш, дегӀ диза дале а, кадай зӀамига саг вар филолог. Болх цо дика беш хиларах шеквала везаш дацар гӀулакх. Из гуш хулар делкъа ха тӀакхаьча яьлча. Хьалхашка латта декхараш (нормаш) кхоачашдаь баьннача студенташта лагере дӀабаха а салаӀа а мукъа лора. Царна юкъе даим хулар Хьусен а. Сомо оаз йолаш, лакхо зӀамига саг вар из, дегӀацарча низо санна, хьаькъало-кхетамо а везаволийташ.

Комсий кхашкара къахьегама денош чакхдаьлар. КӀеззига салеӀачул тӀехьагӀа, деша дӀаболабелар кагий нахи мехкарийи, бакъда Хьусен царна юкъе гуш вацар. ТӀехьагӀо тхона хезар, из Уралерча университете (Свердловске) журналиста дешар деша дӀахьожаваьв, аьнна, цига кхоалагӀча курсе хургволаш. Дикка ха яьлча, университет яьккхе, Сурхо тӀарча школе цхьан шера болх а бийя, дешара министерствос «Сердало» газете балха дӀахьожаву (перевод) со. Укхаза юха а хаза йоал цун цӀи. Ше гуш веце а, редакцерча болхлоша дувцар, эскаре гӀулакх даь ваьнна, цӀавенача Хьусенах. Из кастлуш балха юха араваргхилар хьехадора. Иштта хила а хилар-кха из. Къона журналист къахьега волавелар, каьхатий отдела керте латташ. МалагӀа декхараш дар цу отдело кхоачашдеш хиннараш? Редакце хьа мел доагӀа каьхат цунга гӀолла чакхдоалар. Уж лаьрххӀача журнала тӀа дӀа а яздийя, дувцаш долча хӀаманга хьежжа, бе-беча отделашка дӀалора. Юххьанца, сона дагадоагӀачох, Хьусен ше цаӀ вар цу отделе къахьегаш. ТӀехьагӀо цунца болх беш хилар Чахкинаькъан Ювсапа йоӀ Радимхан. Иштта цу отделе Хьусенаца болх бе вера цӀихеза Ӏилманхо, вай мохк тохкаш хинна Дахкилганаькъан Шукре, цу юкъа Россе журналистий Союзе дӀа а ийцар къоано. Цхьадолча каьхаташ тӀа дувцар тахка, цу хьакъехьа газета лаьрхӀа йоазош де водар отдела кулгалхо ше. Иштта цо кийчйора каьхатий обзор а. Масала, редакце малагӀа тайпа каьхаташ даьхкад, кхаь бетта е ах шера мел хиннад уж, цар тӀа дувца кхоачамбоацараш дӀадахара фу даьд хьехадеш, хулар уж обзораш.

1982-ча шера дикка къонъеннаяр редакце коллектив. Хьалха алхха боккхий нах мара ца хиннача, къахьега къона журналисташ баьхкабар. ХӀанз укхаза болх беш вар Шеденаькъан Хьусен, Вешкаранаькъан Мухьмад, Овшанаькъан Хьава, Угурчанаькъан Азмат-Гири, КӀориганаькъан Мадина, корректораш Хьоашаланаькъан Ӏаьла, Маскуранаькъан Диба, ГӀазданаькъан Фая, Цхьорой Марем, са а даьннадацар цу хана 24 шу мара. Дувцача шера цхьана Россе журналистий Союзе дӀаийцар Хьусен, Мухьмад, со. Цох боккха кхаъ хилар тхона, хӀанз мо доацаш, журналистий Союза доакъашхо хила хало дар цу заман чухь. Кхаь шера болх бир аз редакце, хӀара дийнахьа яхар санна Шеденаькъан Хьусенаца, тайп-тайпара балха гӀулакхаш леладеш. Духхьал цхьа къахьегама гӀулакхаш хинна Ӏацар тхо вӀаший дувзаш хиннараш. Балхара даьлча, цӀадахале цхьана дагӀа, дунен къамаьл де, салаӀа, сакъерда, бегаштадар дувца безам хулар. Кхыбараш санна кагий нах дар-кх тхо, парте обкома газете балха дале а. Дерригаш цхьана вӀашагӀ а кхийте, цхьаннахьа даа-мала долхаш а нийслора, цхьайолча хана тхьамадал вагӀаш къаьнагӀвола журналист а волаш. Цу тайпара хьалхале лелаеш, кагийча наьха тхьамадаш хиннараш бар, дкхагӀча даькъе, редактора заместитель хинна Хамхой Мусий Мустафа, промышленностеи транспортеи отдела керте лаьтта Къоастой Махьмада Башир. Саг йоагӀача-йодача цхьана вӀашагӀкхийте долхар. Царех цхьан моттигах лаьца дувцаргда аз.

Редактора заместитель волча Хамхой Мустафай воккхагӀволча виӀий саг йоагӀар. Шевар (къона а къаьна а) вӀашагӀкхийтта, цига дахар тхо. Редакце коллективах хьакхийтар парте обкома кепайоазон сектора инструктор Озанаькъан Къарамсолта Мурад а. Оалаш ма хиллара, дукха вагӀача хьашагара гӀалат доалаш хул. ДаьгӀа, диа, менна; фусам-даьшта ловца баьккха, арадаьлар тхо. Бакъда кагий нах вӀаший къаста лаьрхӀа бацар, кхы а сакъердам лохаш бар.

Цхьанне аьлар:

-Иштта жерахьа цӀа ца а долхаш, кӀеззига дагӀаргдар вай цхьаннахьа чудаха, салоӀа кӀиранди а ма дий ер.

-Мича гӀоргда вай? — яха дош дар къоастаде дезаш хиннар.

Саг йистхулаш вацар.

-Со волча фусаме ӀочугӀоргда вай, — аьлар Озанаькъан Мурада.

Берригаш раьза хилар цо яхачоа. Мурад волча хьоашалгӀа даха лаьрхӀар оаха. Цу хана, сона лерге а вена, Хьусена аьлар:

-Сали, вай цига даха йиш яц, ший эздел хиларах цо иштта аьннадале а. Цун фусам-нана дегӀа тӀа цхьалха яц. Нийса хургдий из ураоттаяь сакъердаш дагӀар?

Со кхийтар новкъоста яхачох. Цудухьа аз аьлар:

-Со вахача квартире тахан саг вац, дезал хьоашалгӀа бахаб, цудухьа вайна, саг новкъа воацаш, дагӀа моттиг я. Со волча гӀоргда вай.

Цу тӀа хоадам бир оаха цу деша. Дерригаш Пионерски урам тӀа хиннача со вахача фусамгахьа лестар тхо. Из яр цхьа цӀа дола квартира. Ерригаш 19 квадратни метр мара яцар хрущевка оалаш хиннача цу квартире хиннараш, хӀаьта тхо-м дукха ма дарий: Озанаькъан Мурад, Шеденаькъан Хьусен, Вешкаранаькъан Мухьмад, Ӏахилганаькъан Микаил, хетаргахьа, Хьоашалнаькъан Ӏаьла, Овшанаькъан Ӏазе Руслан вар тхоца, берригаш хӀанз дагабагӀац. Цхьа хӀама-м хов сона, улгаш хьал-Ӏо увзаш дола истол Ӏодаьхдича, Ӏоховша моттиг а йоацаш, магӀа лаьтта телевизор оахош кухне дӀачуйихьа хиннилга. Фусам-нанас Ӏалашдаь холодильник йизза тайп-тайпара даараш дар цӀагӀа, цунца эшаш дола кхыдар а вай цӀагӀа цу хана хулаш дар. Ах бийса яххалца дӀаьхделар цу дийнахьара тха той, холодильника чу хӀама а йолаш, дӀа-юха къастанзар тхо. Бакъда массарна а цу вӀашагӀкхетарах боккха салоӀам хилар мотташ ва со.

Цхьаькха цхьа моттиг а дагайоагӀа, цу мугӀаре дӀаоттае мегаргйолаш. Делкъа ха хулача хана, газета редакце вера гӀорваьнна поэт Гаьгенаькъан Гирихан. Журналисташ делкъар де (обед) бийхар цо дукха гаьна йоацаш хиннача «Терек» яхача ресторане. Редакци а ресторан а Шолжа-ГӀалан Заводской районе яр. Цхьан истола тӀа Ӏоховшшал (виъ саг) нах хилар тхох: Гирихан, Хьусен, Мухьмад (Вешкарнаькъан), со. Шу дикагӀдар оттадайтадар поэта, бакъда керттеръяр яр цу вӀашагӀкхетаре оаха безаме яьккха ха. Боккхача наха оалаш хезад сона, истола тӀа яьккха ха Ӏоажалца лаьрхӀаяц, яхаш. Хетаргахьа, оаха цу дийнахьа дӀайихьар санна йолча ханах аьннад уж дешаш.

Шолжа-ГӀалий тӀа Хьсена дезал бахар шахьара юккъегӀолла чакхдоалача Шолжа юхе, цхьан берда тӀа Нохч-ГӀалгӀай телевидени, С. М. Кирова цӀерагӀа парк уллар, вокх берда тӀа Шеденаькъан Сулумбика фусам яр. Сулумбик ше а наха вовзаш, автотранспортни боахама хьаким волаш къахьегаш вар. Тхона а (газета болхлошта) накъавоалар из. ДагадоагӀа газет хьакхеллача денца дувзаденна, тхоаш салаӀа даха. Доккха шу а оттадаь, редакце болх бу къаьна-къона мел вар цхьан истола гонахьа вӀашагӀкхийттавар цу дийнахьа. Цига хиннарех вар керттера редактор Тебой Тухан, редактора заместитель Хамхой Мустафа, бехктокхаме секретарь Котанаькъан Султангири, таржамхо Пхьилекъонгий Ахьмад, фотокорреспондент Пхьилекъонгий Идрис, газет арадаккха кийчдеш вола (выпускающи) Эгенаькъан Хьамид, отделашта керте латта Майсиганаькъан Саламхан (партотдел), Къоастой Башир (промышленноста а транспорта а отдел), Абаьданакъан Бек (культуран отдел), Шеденаькъан Хьусен (каьхатий отдел), корреспонденташ Хаматхананаькъан Мухьмад, Цисканаькъан Мухьмад-Башир, Вешкарнаькъан Мухьмад, Угурчанаькъан Азмат-Гири. Цу шун тӀа сеи Мухьмади вӀаший юххе даьгӀа дагадоагӀа. Из деррига адам салаӀа дига, бӀарчча дийнахьа тхоца а хургйолаш, толашагӀйола «Турист» оала автобус яйтаяр Хьусена дас Сулумбика. Дувцаш дола ди а, цӀаккха диц ца луш, журналистий боккхача дезале хинна цӀай санна, цига мел хиннача наьха дегашка дисар. Къаьстта а баркал оалаш бар уж из ди хоза дӀадахьа шоашта гӀо даьча транспортни предприяте кулгалхочоа.

Цу хана айса дукха теркал ца даь, Хьусена вахарера цхьа хӀама, цхьа моттиг дагаух сона. Ховш ма хиллара, гӀалат доацаш, цӀена хьабахьаш никъ бар цунбар: школа, университет, журналистий факультет, Афганистане эскаре хилар, цӀавеча юха а редакце балха вар. Цу хана мехка доал даьча коммунистически парте мугӀарашта юкъеваха ловш вар из, бакъда парте Ленински райкомо, дӀа ца эцаш, витар. Из каст-каста хьоахадора партотдела керте лаьттача Майсиганаькъан Саламхана. ХӀана динзар райкома болхлоша цун дехар кхоачаш? Цох кхета магац сона. Нагахьа санна уж мо бола нах юхатетташ хуле, дукха гаьнадаргдий-хьогӀ вай аьле хеталу. Вешта, цхьабола нах ба вайна, моз ца даа, шоашта ца везача сага гӀалаташ леха гӀерташ, цунна тӀехьабаьнна лелаш. ХӀанз а болаш ба уж, нийса дӀаводачоа мичахьа чоалког тохаргбар-теш, яхаш, бахараш-лелараш. Во нах ба уж. Цу хана а болаш бар уж. Хьусена харцлоткъамаш яздеш нийслора, герз детташ моттигаш хиннаяр. ХӀаьта а ший декхараш кхоачашдеш, чакхваьлар из ше мел вахача хана. Машен тӀакхийтта лозадаьдар цун аьтта кулг, хетаргахьа, цо чӀоагӀа саготдора цун. Дуккхача моттигашка ихар из цунна дарба дайта гӀерташ. Сулумбика Хьусен 56 шу мара даланза вар леча хана.

Хьусен наха тӀера саг вар, миччахьа, моллагӀча наха юкъе ше вале а, цига бувца мотт корабоагӀар цунна. Шийна могаш, нах вӀашагӀкхеташ йола цхьаь-цаӀ моттиг дӀаяхийтацар цо, дакъа ца лоацаш, мукъа ха шийга геттара кӀезига яле а. Берий журнал кхеллача, йоазонхой баь денош дездеча, Ӏилманхой вӀашагӀкхетарашка, культуран дешаш къестадеча — кхы а дуккхача моттигашка го йиш яр газета керттера редактор. ХӀаьта Хьусен духхьал цхьан «Сердало» яхача газета редактор хинна ца Ӏеш, «ГӀалгӀайче» («Ингушетия») яхача газета керттера редактор а хиннавар. Из газет хьадаьр а из вар. Цхьан юкъа из хилар кепайоазон ГӀалгӀай Республикан паччахьалкхен комитета председатель. Иштта хьехархой балха тӀа а хиннавар из вай университете. Цунна деннадар тайп-тайпара паччахьалкхен совгӀаташ: «ГӀалгӀай Республикан культуран гӀорваьнна болхло» яха цӀи, «Карахдаьннарех» яха орден, кхыдараш.

Вайцара къаьста дӀавахача сага вай дергдола гӀулакх да, виц ца веш, из дагавоагӀаш хилар.

Аьттехьарвар ва Сулумбика Хьусен, къона волаш