Нохч-ГӀалгӀай республика йолча хана, Шолжа-ГӀалий тӀарча телевидене гӀалгӀай передачаш еча халкъа боахама редакце къахьегаш вар из. Цун болх хало бар аьнна хет сона, кхыча редакцешкарча журналистий къахьегамца нийсбича. Ашарий редакцерча редактора санна, артисташка фонотекера илли алийтача, халхар дайтача; доалаш дацар цун гӀулакх. Гаьнна дӀа а ухаш, йӀайха яле, шийла яле, догӀа-хотта дале, репортаж Ӏойилла езаш вар журналист воккхагӀволча редактора истола тӀа, хӀана аьлча цох латташ бар цун беррига болх. Цун новкъа тайп-тайпара хьовзамаш нийсдала а тарлора. Сайна бӀаргадайна хӀамаш да аз дувцараш. Масала, командировках вода машен новкъа йоха тарлора, оператора камеро е микрофоно болх ца бе тарлора. ХӀанз цхьабола нах тайп-тайпарча вирусех кхераш цӀагӀа багӀа ловш хул, бакъда иштта Ӏе йиш йолаш вацар журналист. Телевидени дӀа а къайла, карантин да аьнна цӀагӀа Ӏоха бокъо яцар цун. Карантинаш-м тахан хьахиннадац. ХьалхагӀа а хулар уж. ДагадоагӀа 80-гӀа шераш долалуш тхоаш Шолжа районе цхьан совхозе командировке даха, ГӀажарий-Юрта дар мотташ ва со из. Хьайбай фермашта тӀадолхача наькъашта сунт теха латташ шлагбаум яр, молхаш теха, когашта кӀал хьаьрцача херх хьокхаш дахчах хьаяьннача чиллан тӀа когаш Ӏохьекха мара чакхвала, тӀаваха йиш яцар хьайбаш леладеча болхлошта. Карантин дале а, цамогаш хиларах ца къахкаш, лела безаш бар журналисташ. Цу заман чухь телевидене къахьегаш вар Муса а. БӀухочун гӀулакхах тара ба журналиста къахьегам, декхар кхоачашде деза хьа, хье лергвале а. Со цига ваха лоархӀавац, цига воде сох лазар кхетаргда ала йиш яц укхаза. Цудухьа каст-каста тӀемашта юкъе боабу уж, герз техе е мина, дӀандарг ийккхе. Машарерча хана а бац цар болх аттагӀчарех, из а цу тайпара хьаькъалца ду кхыдола балхаш а деш бола нах юкъера дӀалаьрхӀача 55-60 шера мара бахац. Из техкад, гучадаьккхад дунен тайп-тайпарча мехкашкарча Ӏилманхоша. Е инфаркт хул, е инсульт хул царна дукхагӀйолча хана. Из ца ховш хержабацар Ахьмада Мусас ше хержа къахьегама никъ; дего хьехаш, цу балхаца чам а безам а болаш хержабар.

Овшанаькъан Муса ваь хиннав 1939-ча шера Наьсарен района Эккажкъонгий-Юрта Идига Ахьмадеи Тоачанаькъан Ювсапа Забратеи дезале. Муса а волаш, виъ воӀ хиннав Ахьмада: Аюп, Бахьаудин, Муса, Ӏалаудин. Дезала да а воккхагӀвола ши воӀ а ахархой, болхлой мугӀарашка къахьегаш хьабаьхка нах ба. Цхьаболча наха хеталу, болхлочун е ахархочун дезале интеллигент кхе йиш йоацаш санна. Болхло вале, цун воӀ болхло хила веза; инженер вале, цун воӀ инженер хила веза; молла вале, цун воӀ а молла хила веза аьнна хет царна. Из нийса дац. Дуккха хьакимаш хиннаб вай мехка, мугӀарерча наьха дезалашка кхийна. Дукха ха йоацаш, Россе паччахьа даь йоазув дийшад аз. Дийнахьа шийга, ший дешарга хьожаш хулар нана; цудухьа бийсан ха тӀа йолаш болх бора цо, аьнна, яздаьд В. В. Путина. Наьсар-Керте ваьхача Ӏарчакханаькъан ИбрахӀим-молла шаккха воӀ хьакимаш бар; Йовлой Сулумбик-молла воӀ Улан министра гӀулакха тӀа хилар, дукха да цу тайпара масалаш. Иштта моттиг гу вайна укхаза а. Мусайх тележурналист хул, цул зӀамагӀволча Ӏалаудинах республикан радио диктор хул. Мохк бохабеча хана Муса, пхи-ялх шу даьнна хиннав. Вешта аьлча, школе деша ваха ха яьнна хиннав кӀаьнк. Ший хьамсарча юрта, ший къамах долча берашта юкъе деша вӀаштӀехьадалац цун. 1944-ча шера арабаьха цар дезал Акмолински областа Новочеркасски района 13-ча посёлке кхоач. Эрсаша оалаш да 13 яхар шайтӀаца дувзаденна таьрахь да, цох зе мара, пайда бала йиш яц. ХӀаьта а Мусай вахаре сел геттара во лар йитаяц цо. Цу юрта бахача юкъа, школера дешар дика дӀадоладу цо; цул тӀехьагӀа Есильск яхача юрта дӀаболх цар дезал, школа чакхъяккхар цига нийсденнад вай мехкахочун. Миччахьа ше вале а, ший къаманцара дог-безам сага хьахайта тарлу, цун мотт, биц ца беш, бувцарга а дагакхабарга а гӀолла. Цар дезале массаза сий долаш хиннад наьна меттала оала дош. Из хьадоагӀар боккхагӀчаргара — даьгара-наьнагара. Цудухьа гӀалгӀай мотт шаьра ховш, Ӏимерза болаш кхийна хиннаб цу дезалера кӀаьнкаш а йиӀигаш а. Йоазув, бакъдар аьлча, цигарча школе царна Ӏомадеш хиннад оале харц хургда. Вайна цӀадахка мукъа беннача заман чухь, Ахьмада Муса 18 шу даьнна зӀамига саг хиннав. Дай баьхача Эккажкъонгий-Юрта бахаш цхьа ха йоаккх цар. Тахан каст-каста хозаш хул, хьаде хӀама-м дац укхаза, яха дешаш. Юрта бахача наха юкъе къаьстта а даьржа да из къамаьл. Муса къона волаш, совхозе балха ца воде, кхы ер ма йий ала болх бе моттиг хннаяц, хӀанз а лакхара дешар дешанза волча вай мехкахочоа. Деша, хьаькъалца къахьега ловш волча сагá толаш да, республикан столице хилча. «Капитан Фракасс» яхача йоазон тӀарча цхьан турпалхочоа а дайна, паччахьа гаргагӀа мел хул, аьттув а дикагӀа боалаш моттигаш нийслу. Идига Ахьмада дезал Шолжа-ГӀалий тӀа баха дӀаболх. Цига хьехархой институте деша отта а, заочно гӀалгӀай меттаца ювзаенна факультет яккха а вӀаштӀехьадоал Мусай. 1975-ча шера хьахул цун ший дезал. Ӏаьлий-Юртарча Бацайнаькъан (Налгнаькъан) Ӏаьлий йоӀ Лемка йоалаю цо. Цул совгӀа, Нохч-ГӀалгӀай телевидене халкъа боахама отделе къахьега а волалу из, корреспондент волаш. Дукха хӀама чудоагӀаш болх бар цунга кхаьчар.

-Духхьала хьажкӀа, коартол мишта кхею дийца ца Ӏеш, — йоах Ӏаьлий Лемкас, — из каст-каста вахе хулар вай заводашка, фабрикашка, гӀишлош еча организацешка, мехкдаьтта доахараш болча, мах беча моттигашка... Вешта аьлча, халкъа боахама чу мел доагӀа хӀама цун теркам тӀаозаш а, беча балха чудоагӀаш а дар.

ХӀаьта а белгалдаккха доагӀа, юртбоахамá Мусас къаьстта терко еш хиннилга. Со дуккхаза хьийжав цо еш хиннача тайп-тайпарча боахамашкарча репортажашка. Цу хана къаьстта цӀихеза бар вай республике хьажкӀаш лелаю ТӀой-Юртара Коазой Бахьаудин, Наьсарера хьаьлий детташ хинна БӀарахой Лемка, Саганаькъан Марем; Эккажкъонгий-Юртара коартолаш кхею Албохчанаькъан АртагӀа, Угурчанаькъан Ӏамархан, кхы а дукха бар уж. Иштта дагайоагӀа, «Назрановский» совхоза хьажкӀаш лелаеча ГӀазднаькъан Бекхана, коартолаш лелаяьча Беканаькъан Махьмад-Гире, кхычар къамаьл деш яьха репортажаш.

Цар а кхычар а болх дӀа мишта бода хьожар, цох дола бакъдар республикерча бахархошта довзийтар цо. Ер йоазув деш воаллаш, аз телефон техар ГӀалгӀай республикан юртбоахаме 40 шера къахьийгача, министерствон керттера специалист, правительствон председатела заместитель хиннача Цхьорой Хьажбикара Къурейшага. Массехк хаттар дир аз цунга:

-Нохч-ГӀалгӀай телевидене болх беш хинна Овшанаькъан Муса вовзарий хьона?

-Даьра, вовзар, — аьлар Къурейша. — Дукха къоалам хьекха саг ма вар из. Цу тайпарча наьха лерхӀам бе беза. Со цу хана агронома болх беш вар «Экажевский» оалача совхозе. Боахама кхашка а, хьатта а воагӀаш хулар из, ялат чу мишта эц хьажа. Дика репортажаш а ма йора. Бакъахьара, безаме саг вар Муса. Вай районашкара ахархой дика болх беш бар цу заман чухь лаьттанца. Ерригача республикера 33 процент юртбоахама продукци лоаттаяьраш гӀалгӀай районаш яр.

-Цхьабола журналисташ хул, цӀаболхача хана шоашта багажника чу хӀама чуйиллача дика хеташ. Мусай ярий цу тайпара оамал? — хетт аз дӀахо.

-Фу дувц Ӏа? Цу хана, хӀанз санна доацаш, ший хьашташ дицдийя, къахьегаш хулар саг. Паччахьалкхен гӀулакх хьалхадаьккхе мара, ший гӀулакха уйла еш хилацар.

Мусас болх баьр гӀалгӀай мехка промышленность, балхлой класс хьахулаш лаьтта ха яр. Наьсаре гӀоръяьнна яр Ӏоахаргнаькъан ГӀ. цӀерагӀа «Электроинструмент» оала завод, доазол арахьарча 33 мехка дӀакхухьар цига хьадеш хинна токаца лела бурош. Цига къахьегаш хинна Котанаькъан Ахьмад, Хьулахой ТӀахьир, Дзармотанаькъан Муса, Султыгнаькъан Насапхан го йиш яр телевидене гӀолла. Трикотажни фабрике а бар хьинаре къахьегаш бола дукха нах. Уж а бицбацар журналиста. Кхы а массагӀа репортаж йир цо ше къахьийгача шерашка МагӀалбикерча мехкдаьттахоех, транспорт лелаеча нахах, кхычарех, ерригаш йийца варгвац.

Балха лоархӀаш а вар Муса. Цунна Шолжа-ГӀалий тӀарча 3-ча микрорайоне квартира еннаяр. ТӀехьагӀо Старопрмысловски районерча Катаяма оалача моттиге цӀенош даьдар цо. Къаьстта а цун сакъердалуча моттигех цаӀ яр, яхаш дагалувц Лемкас, оахош дӀаегӀа сомий беш. Цунца бар боал, Ӏаж, кхор, хьач, кхыбола сомаш.

Ховш ма хиллара, 90-гӀа шераш долалуш, Нохч-ГӀалгӀай республика ехар. Цу хана Муса а цун дезал а керда хьадаьча цӀеношка бахар. Бакъда цар чу дукха ваха ираз хиланзар цун. 1994 шера журналист кхалх. Из дӀавеллав ше ваьча Эккажкъонгий-Юрта. Ӏаьлий Лемка ше Черкесск яхача гӀалий тӀа яьха, цига школа яьккха, кхийна я. Шолжа-ГӀалий тӀара мах беча наьха техникум а яьккха, кхача бохкача тикашка къехьегаш хиннай из. Нохчашкахьа тӀом чухьайзачул тӀехьагӀа, Черкесске дӀайода из ший дезалца, цигара цӀа а ягӀац, 1999-ча шерага кхаччалца. Карарча хана из ях Эккажкъонгий-Юрта ший маьрцӀаьшта юкъе. Цуни Мусайи воӀ-йоӀ да. ВоӀ Ваха наьнаца вах, болх бе Крыме дӀаухаш. Автомеханика говзал йолаш ва из. Цун ший а дезал ондабаьннаб. Кхыча дешашца аьлча, Мусай виӀий-воӀ Ӏумар, школа яьккха ваьнна, да балха волча ГӀирмерча (Крымерча) инженерно-педагогически университете деша эттав. Компьютерашца бувзабенна болх бе ховш хургва из, университет яьккха ваьлча. Мусай йоӀ Заминат, ший дезал кхебеш, Магасе ях. Лемка ше, виӀий-йоӀага а хьожаш, Шолжа-ГӀалий тӀа шоай хиннар санна сомий беш а кхееш, хьайоагӀа.

Цо сона хьадайтача сурташта юкъе нийслу Муса каст-каста велаш дола сурташ.

-Сакъердам, бегаш безаш варий Муса? — хетт аз Лемкайга. Лемка ше а елалу:

-Сакъерадаме хӀама чӀоагӀа хоза дувца ховш хиннай цар нана, ладувгӀарашта зокх баргболча тайпара. Хетаргахьа, цунгара хьайоагӀаш оамал яр Мусай а.

Дуккхача наха вовзаш а везаш а саг вар Ахьмада Муса. Цо телевидене баьр санна, радио болх беш вар Шакренаькъан Батарбик. Укх тӀехьарча хана, инсульт хиларах, хӀама дика дагадоагӀаш вац из, могаш воацаш ва. ХӀаьта а цун ший фусам-нанас Гаьгенаькъан Соняс:

-Овшанаькъан Муса дагавоагӀий хьона? — аьнна хаьттадар цунга.

Дуккха хӀама дицденнадале а, из вицваланза вар йоах журналист.

-Хьаькъал долаш, болх ховш саг вар из, — аьлар йоах Батарбика.

ДогцӀена саг санна вувц из журналиста ЦӀолой Руслана а:

-Ший болх дика беш, из сагах тийша ца буташ, кӀал ца буташ, хьавера из, къахьегама дезалера ма варий из. Цун воша Аюп а совхозе болх беш, хьаьнала саг санна вовзаш вар. ХӀаьта радио диктор хинна Ӏалаудин а вайна массанена дагавоагӀа, даккха гӀалат доацаш вар из а.

Муса, геттара къона волча хана денз, дагавоагӀаш я цун шуча Дибарнаькъан Аза.

-ЦӀена саг, дог дика долаш вар из сона дага мел воагӀача хана, — йоах Азас.

Духхьала оамалашта, гӀулакхашта цӀена хинна ца Ӏеш, массадолча хӀаманна а хиннав из иштта. Лемкас яхачох, ше миччахьа командировке воде: кхай тӀа, заводе, фабрике — барзкъа цӀенагӀдар, хозагӀдар дийхе мара водаш хиннавац. Чехов Антона аьннача беса, сагаца деррига хоза хила деза, духхьала оамал, юхь, гӀулакхаш хинна ца Ӏеш, тӀадувха барзкъа а. Уж дешаш къаьстта а доагӀаш да аьнна хет сона, берригача мехка а гуш, телевидене болх беча сагá. Иштта нигат долаш хиннав вай мехкахо а.

Дукха хоза сурташ дитад Мусас. Уж дерригаш шоана довзийта таро яц газета лаьрхӀа яздаьча цхьан йоазонга гӀолла. Царех массехк шоана дайча, из дагавийхача бакъахьа хет сона.

АргӀанарча телепередачага кийчлуш ба: магӀахьара Ӏо шоллагӀвар Овшанаькъан Муса

 Нохч-ГӀалгӀай телевидене председатела заместитель СаламовгӀар Абабукара Мухьмад, Овшанаькъан Ахьмада Муса