Царех хӀаране ший бокъо яр, гӀалат а ца воалаш, тахан вай боккхача мехка кхоане лорае еза ха хьаэттача хана, хьалхарча мугӀаре хила.

Царех цхьаккха а, халоний сахьат тӀакхаьчача, кхеравенна юхаваланзар, дизза кхоачашдир шоай декхар, цунца дӀагойтар, сигаленах кортош детталуш латтача ГӀалгӀайчен лоамашкара хьабаьннача вай даьша цкъа доадаьдоаца сий лакха лоаттадеш, шоашта тӀема сийле яккха могаргдолга.

Салтечун да

МагӀалбика къона вахархо ГIогIанаькъан Насрудина ийс шу хьалха лаьрхӀар, Алтайски мехка баьча бартах тӀема гӀулакх Ӏомаде ваха.

Ший тайпара халонаш йола эскарера вахар цунна цӀаккха а хетацар хала. Ший г1улакх дика дӀахьош вар, цӀаккха а латкъаш вацар халонашта.

Лоацца аьлча, ший декхар нийса а дика а кхоачашдеш вар, шийна уллуврбараш а лоархӀаш, тӀабаьхкача хьакимаша яхар а деш, хьавоагӀар из.

Цун новкъосташа йоахар; эсала воацаш, ший денал дола оамал йолаш хинна Насрудин, эскаре волаш геттара денал долаш, виззача къонахчун низ чубенна цӀавийрзар. Россе эскаре яьккхача хано шийх бӀубенна саг вир цох, цо геттара а чӀоагIдир, Даьхе лорае ший ваха безам хилар.

Цунца цхьана, шийна а цаховш, вахаро цхьаькха хало кийчъеш яр ГIогIанаькъан Насрудина, цун денал мел да хьожаш санна, нийсделар из. Донбасс лораеш, Россе дӀахьош хиннача лаьрххӀа йолча тӀема операце Донецка Республикан доазон тӀа шийна уллуврчарца из цхьан мугӀаре эттар.

Цунгара хоам бера, саькура бетта (февраль) 23-ча дийнахьа. Цул тӀехьагӀа саготдайташ йола ха эттар цар дезале, цхьаккха хоам бацар Насрудинагара, е дас дӀатехача телефона духьала деш къамаьл а дацар. Из тӀом беш волча тӀема даькъ тӀа а, цунах ховш хӀама дацар. ТӀаккха дас лаьрхӀар, цунах бола хоам хара, ший воӀа тӀехьаваха.

«МагӀалбик» яхача байна б1ухой лехача тоабан кулгалхо волча Дзейтанаькъан Бесланагара из къамаьл сайна хезача, сона дагадехар «Салтечун да» яха къаьнарча режиссёра Чхеидзе Резос даьккха хинна фильм.

Сийлахь-боккха Даьймехка тӀом лаьттача ханах лаьца 1964 шера даьккхача фильмацарча суртах тара хийтар сона из, ше ма дарра, тахан латтача хьалах из даьккхача санна, тара а дар из.

Са чӀоагӀа безам хилар таханарча вахаре, бе герз делла, сийнача цӀера ала юкъе тӀом беш волча ший воӀа тӀехьавахача даьхдар ма дарра довза.

— Со кхеташ вар, лаьрххӀа йола тӀема операци дӀахьоча моттиге се иштта атта сага дӀатӀавутаргвоацилга. Цудухьа тӀема комиссариате дӀатӀа а ваха, сай лоӀаме тӀем тӀа водаш, дӀаязвайтар аз се. Кастлуш Новочеркасске каьчар со, цига, дукха ца еш, кийчо йир оаха. Цул тӀехьагӀа бекарг бетта (апрель) тхо дӀахьожадир лаьрххӀа йола тӀема операци еча моттиге,- башха сагота а воацаш, дийцар сона ГIогIанаькъан Мухьмада ший дувцар, цунна терко тӀаяхийта йиш йолаш ва таханара режиссёр.

Ӏаддал-Хьакима Мухьмад хӀама бе-башха доацаш вола саг вац. 2013 шера денз, «МагӀалбик» яхача лехам беча тоабанна чувоагӀаш ва из. 2013 шера денз, из ва «Россе лехама болам» яхача Даьхе лораеш байнарий цӀераш малхайоахаш болча Россе юкъарча болама доакъашхо.

Новочеркасске цох хьакхийтар цхьаькха МагӀалбикера лехамхо, из вар Махьмада Хи т1а вахаш вола Даскенаькъан Ӏийса. Юкъара гӀулакх арадаьккха хиларо тӀема наькъ тӀа керда бувзам хеттар царна юкъе, дукхача ханара вошал чӀоагӀдир, из кердача боарам тӀа даьккхар.

ГIогIенаькъан Мухьмад, Даскенаькъан Ӏийса, кхыбола шоай лоӀаме болаш баха гӀалгӀай санна, кийчо еча даькъ тӀа кхаьчар Ростове, юкъебаьхар уж «Барс» яхача къаьсттача кхоалагӀча тоабанна. Бекарга бетта ворх1лаг1ча дийнахьа уж бар Донецка Халкъа Республике.
— Тхо тӀем тӀа хьакхаьча цхьа кӀира даьнначул тӀехьагӀа, са воӀ соца бувзаме ваьлар, цо хоам бир, могаш-гӀахьа ва со, аьнна.

Къамаьл-м дир оаха, цхьабакъда тхоайла бӀаргаго йиш хиланзар: тӀема декхараш кхоачашдеш, хӀаравар ший мугӀаре хила везар. Цхьа бутт баьнначул тӀехьагӀа, сона чов йир. Юххьанца Севастопольски госпитале дарба деш вар со, цул тӀехьагӀа Краснодаре дӀавигар. Лораша кхийттача герзах йиса шиъ аьшка йисташ араяьхар сона,- бакъда цаI-м хӀанз а соца я,- яхаш дувц ГIогIенаькъан Мухьмада.

Массехк ди даьнначул тӀехьагӀа, 1аддал-Хьакима Мухьмада воӀа а герз кхийте чов ю. Цунна чов хилар, турпалал гойташ, денал долча Мержой Салама, мотострелкови даькъа капитана, Денала орден елар. «Капитана Мержой Салама подразделени моастагӀчоа тӀагӀарташ яр, цхьан нах бахача юртара лоархӀаме объект хьайоаккхаш, дика кийчо яь бола моастагӀчун гӀоз бохабаь, дӀахобаха безаш бар бӀухой,- аьлар, 30 шу даьнна вола Мержой Салам валале хьалха, Россе оборона Министерствос, вай мехкахочун сий айдеш.

— Цига тӀом бодаш, украински националисташкахьа совле йолаш латтача тӀема юкъе, шиъ йовзаргйоацаш хьулаяь моттиги, иштта бронетехника кхо машени гачаяьккхар Мержой Салама.

Цул тӀехьагӀа, бӀу меттаг1баьккхе кхычахьа гӀолла тӀабувла аьнна еннача командах, Мержойчо российски подразделени къалаяьккха, нацисташ шоашта духьала арабоалачара юхатехар.

Цул тӀехьагӀа кийчонца юха тӀате1а, моастагӀчунна гӀоз бохабаь, уж юхатӀехьашкахьа кхайсар. Капитан Мержой Салам тӀема говзал лакха йолаш хиларах, цар таро хилар российски эскара эггара лоархӀамегӀа йола объект хьаяккха.

ТӀем тӀа говзал гойтарал, денал, майрал йолаш латаш из моастагӀчоа духьаллатташ хиннилга ГIогIанаькъан Мухьмада еннача характеристика тӀа белгалду.

Каьхата тӀа баркал оалаш дола дешаш да, ший са ца кходеш, майра бӀухочо, латаш, моастагӀчунгара совле яккхарах.

2022 шера маьтсела бетта кхоалагӀча дийнахьа, цӀаьхха герз кхийтта, цунна чов ю. Из цул тӀехьагӀа дӀавуг РФ доазон тӀа дарба де. «Барс» яхача кхоалагIча къаьсттача тоабан командованегара баркал оалаш дола каьхаташ а да, цига а белгалдоаккх, новкъосташа из лоархӀаш хилар.

ГӀалгӀайчен «Барсаш»

Ший тайпара дашха йиш йолаш да «Барс» яха дош — ТӀема Эскара Резерв ЛаьрххӀа. «Барсашта юкъе кӀезига бац гӀалгӀай-лоӀамхой. Мухьмадаца, Даскенаькъан 1ийсайца цхьана Добасс лораеш Россе дӀахьош йолча лаьрххӀача операце дакъа лоацаш вар Сурхо тӀара Налганаькъан Аслан, ГӀажарий-Юртара МутаӀаланаькъан Мухьмад, Эбарга-Юртара Борзанаькъан Дени, Илдарха-Г1алий тIара Аздиев Iаьла, Наьсарера Оздой Хьусен.

Цар командир а вар гӀалгӀа —воккхагӀвола лейтенант Дзовранаькъан Адам.

Массехк шу хьалха Адам РФ герзашцарча низашкара хьаваьлар, цIавена цIагIа вар из.

Бакъда Донбасс йоакrхаш тӀом латтача, из мугӀаре эттар, юстара висар нийса ца хеташ. Иштта лаьрхӀар Даскенаькъан 1ийсас а.

— МалагӀа бахьан дар со тӀем тӀа вахийтар?- йоах цо.- Цхьа моллагӀа волча интернет-турпалхочо, ахча бахьан, аргда. Со сайна ма хетта таро йолаш саг ва, сай хьаьналча рузкъах вахаш а ва. ДукхагӀа са цига ваха безам хилара бахьан дар, НАТО оалаш йола паччахьалкхенаш ерригаш а вайна духьалъяьнна, цар лоаттадеча герзах а тийшача балхах а венна зӀамига саг, лоалахо, цу тӀем тӀара цӀавена хилар. Из кхы а ваха кхоаванзар лерттӀа. ЦӀена дог долаш, нахаца хоза гӀулакх долаш, зӀамига саг вар из. Сона а дагадехар, иштта кагийнах бовш латтача, со хӀана водац. Со сай дезал а кхебаь ваьннав.

МагӀалбикерча тӀема комиссариате Ӏийса вахача, тӀем тӀа дӀавига ше, аьнна, цунна раьза хиланзар, дукха ха яьннай хьа, аьлар.

Цхьабакъда, шийна дезар хьадаккхалца, из цу кабинетера хьаваланзар.

— Юххьанца шоллагӀча мугӀаре лоаттадора тхо,-яхаш, дувц Ӏийсас.- Бакъда тхо къайлагӀа дагӀа мича дехкад укхаза.

Цудухьа хьалхарча мугӀаре дӀадига тхо, яхаш, дехараш де даьлар тхо, хӀана аьлча юххьанца денз а ма ховрий тхона тхоаш мича долх.

Хьалхара тӀема декхар тхона делар Запорожски областа Орехово яхача шахьара юхе. Тхона хьалхашка лаьтта декхар дар массехк километр дIахьалхадала дезаш, доазув хьадоакхаш, из дар моастагӀчо дӀалаьца хинна доазув, тӀемца, фуд хьожаш, хьалхадаха дезар тха.

Массехк тоабанна делар цу тайпара декхар, царех хӀараяр сапёраш а болаш хила езаш яр. Бакъда сапёраш боацаш бар, бакъда бӀухой шоаш дӀаболабелар. Ший тоаба юкъера, хьалха ваха раьза хилар Ӏийса. Кийчон болх дӀабихьа хиннабале а, эккхар кхерам болаш дар из, бакъда Даскенаькъан Ӏийсас шийчун тӀара вала тиганзар.

Кхерамеча хьалага дукха хьежа везаш хиланзар. Хьалхаводар тӀанийсвелар гӀашлошта еллача мина, из техкачул тӀехьагӀа гучадаьлар, цунна кӀалха танкашта ехкаш йола мина йоаллилга а. Ӏийсас из моттиг белгалъяьккхар гаьна ткъоврошца. Цул тӀехьагӀа, цу тайпара цхьаькха моттиг а нийсъелар. КӀезиг-кӀезига доалаш, хьалхадоалаш доагӀар тхо, лаьрхӀача моттиге дӀакхоачача хана, тха бӀухошта керта тӀагӀолла квадрокоптер кхеста йолаелар. Тоаба мичай хайнача моастагӀчо град а миномёташ а дӀайолайир.

— Тхона амар делар Ӏалаьмате сиха юхадовла, аьнна,- яхаш дагаух Ӏийсайна.- Цул тӀехьагӀа оаха дагардаьчох 90-зза герз техадар цар.

Берригаш а цецбаьнна бар, тхох саг цакъастарах. Бакъда аргӀанара герз детта доладича, тхоцарча Налганаькъан Аслана чов йир. Цига тхо цунна оарцагӀдахар. ТӀем тӀа сиха хов, малагӀа герз да детташ дар, малагӀча оагӀорахьа лачкъа веза. Со кхоавир Мухьмадага ала: «Ӏовижа!» Цо шийна кӀалха Аслан веллар, герза йистош детталуш чов хилар, царех из вала а тарлуш дар.

Ӏийсас комбата машенаца човнаш яьраш дарбанче дӀабигийтар. Бакъда Мухьмад кастлуш юхавера: «Дутаргдац аз шо укхаза!» Бакъда Ӏуйрийна цун могашал вогӀ хулаш йоагӀар, из сиха дарбанче дӀавигар...

— Цу моча моттиге чӀоагӀа хоалуш хул цхьоагӀо, барт,- йоах Даскенаькъан Ӏийсас. —Бе-башха а дац, уллув латта бӀухо малагIча къаман ва, массанена тӀабоагӀача кхерама хьалхашка берригаш а цаӀаш хул: гӀалгӀай, селий, эрсий, тувинцаш, къаршой, черсий. Сона дукха байра цига денал дола гӀалгӀай кагийнах, бакъда царел тӀехьабусаш кхыбараш а бацар. Республикера дукха тхона эшаш йола хӀамаш яйтар. Геттара дика хьегаш вагӀа-м цига иштта йиш хилацар, гобаьккха тӀемаш латташ. Бакъда ГӀалгӀайчено тхона Ӏалашо лоаттайир мел эшачоа!

Халача хьалашка волаш, цхьан мугӀаре моастагӀчох латаш, балам баламах теха латташ, дика бовз шоайла нах. Тимашевскера Камардин Виктор вай бӀухошца цхьана нийсвелар.

— ГӀалгӀашкара дукха хӀама хьаийцад аз, се царел воккхагӀа вале а,- йоах цо. —Цкъа хаьттар аз, воашта дIандарг ютаргйий вай, нагахьа ца хулча доале, воаш лелхийтаргдолаш. Цар чӀоагIонца аьлар сога: ютаргьяц, ший караг1а валар могадаьдац дин оагӀорахьара! Поатронаш кхоачалой, мӀаргаш деттаргда вай, массане а цхьана, хургдар хинна даллалца!

ГӀалгӀай массаза а хиннаб лерттӀа нах. Шоана ма хой, ГIогIанаькъан Мухьмада чов хиннар витацар, ше чов хинна вале а. Тха бӀун юкъе мел хинна гӀалгӀай иштта бар. Тха командир Адам ше къона вар, бакъда массанех дог лазаш, нах лоархӀаш, цар лерхIам беш вар. Бийсан шеллургбоацаш, уж кӀалхарбоахаш, мишта нийсагӀа хургда хьахьехаш, вар из даим. Массане а, цхьа дезал болаш санна, деррига цхьатарра дора оаха. Со, юха тӀем тӀа ваха везаш хилча, вӀалла уйла ца еш юха а цу тӀем тӀа гӀоргвар, цу сайца хиннача бӀухошца.

Цкъа цхьан дийнахьа тӀом бодаш Даскенаькъан Ӏийсас дуӀа делар сона, деша аьлар, из дешаш хуле, во доагӀаргдац хьога. Со бусалба мичав, аьлар аз. Из лоархӀаме дац, аьлар цо. Даьла массанена а цаӀ ва. Цу дуӀо се кӀалхарваьккхав мотташ-м ва со... Адама а кхыча кагийча наха а массаза ламазаш дора. Бийсан салаӀа дезача хана, уж, хьал а гӀайтте, ламазаш деш хулар.

Уж кагий нах цхьанна хӀамах кхераш бацар. Дзовранаькъан Адама оалар, нагахьа санна тхона укхаза далар дегӀадале, из Далла иштта ловш да. Цар сабаро массанена сатем бора.

Тхоца хиннача бӀухочо Милованов Владимира, ше контракт яьнна цӀавахачул тӀехьагӀа, илли яздир, из лаха йиш я интернета чугӀолла. Цо гатарца локх из, воккхагӀвола лейтенант Дзовранаькъанвар тӀехьашка а латташ, подразделене сурт да интернета чу. Цу илле укх тайпара дешаш да:

«Снова с гор спускается рассвет,

Он зовет, рождая в сердце свет.

Вновь ингуш с России в бой идет,

И из чаши с русским вместе пьет.

Вновь потомки тех далеких дней,

Дикой той дивизии своей,

Лики тех отцов в глазах стоят,

Награждая смелостью ребят.

И опять идут плечом к плечу,

Ингуши опять в одном строю.

Ждут вас дома, дома сердце рвут,

Будьте живы, вы нужны нам тут.

Братство — вместе, один хлеб на всех,

Вместе умереть иль ждет успех.

Вместе за Россию мы пошли,

Ингуши нам братья. Молодцы!»