Яьгар тӀема аренашка цунна мел енна майдилгаш, орденаш - «Сталинград мукъаяккхарах», «Кёнигсберг хьаяккхарах», «Германи эшаярах», «Майрал гойтарах», иштта кхыяраш а. Майдилгашца, орденашца лорадеш леладаьдар цо Керттерча тӀема кулгалхочунгара баркал оалаш яздаь каьхаташ: Севастополе фашист вохаварах, Кёнигсберге лаьттача тӀема юкъе денал гойтарах, Неман хин юхера фашист вохаварах. Из деррига цхьан дийнахьа дайра, даьгар… 1956-ча шера Казахстанера мехка ваьнначул тӀехьагӀа, цо хала вӀашкадоаладеш лаьтта цӀа урагӀдахар, йокъ мара хӀама ца дусаш. Цу шерара бӀаьстен хьалхара бутт вӀалла а бицлуцар цунна. Ший цӀенах кхийттачул тӀехьагӀа, дега хинна чов вӀалла а ерзацар. Дас хьалдаьча цӀагӀа, из дӀачу ца вуташ, хийра нах бахар, керда цӀа хьалде бокъо яккха волавелар из цу хана. 

Хьакимашта тӀаухаш, цхьанне кхычунна тӀахьежавеш, го баьхар; тӀема низах йолча министерствон хьалха латтача Устиновга каьхат яздалцца. ДӀаьхача ворхӀ шера шинель Ӏо ца йоаккхаш лийннача бӀухочоа цо белар из аьттув. 19 шу даьнна волаш вахавар из эскаре амал де. 1939-ча шера гурахьа Хабаровске Ӏобигар уж Гаьнарча Малхбоален доазув лораде. Японски милитаристаша лаьрхӀар ховш, духьале ергйола кийчо е езаш дар гӀулакх. Амурски цӀермашиннаькъо тӀаэцаш хиннар дукха хӀама дар. Цига болх беш хиннараш юхерча тӀема оагӀон цӀеча эскара бӀухой бар, царна юкъе вар вай мехкахо Шабаз-Гири а. 148-ча танкови дивизена хьалхашка латта декхараш кхоачашдеш вар вай мехкахо. 1941-ча шера Смоленске дӀаболабелар цун тӀема никъ. Москве чугӀерташ хинна фашист, эскар деха, висар. Къонача бӀухочун Шабаз-Гирена хьалхара майдилг енна ха яр из. Цул тӀехьагӀа Сталинградера моастагӀа аравоаккхаш лаьттар из. Ди, бийса доацаш тӀема машина ко кхостадеш, лозабаьраш медсанбате дӀакхухьаш, тӀема кхоачам лоаттабеш вар из. Ма даггара деттача герза юкъегӀолла лела везаш хулар цхьайолча хана. Геттара хала долча хана, оагӀув хьаллоацаш новкъостий бар. Ласкин Евгений, Лисичкин Иван, Воскобойников Леонид, Еськин Степан, Мамсуров Челомет эскаре баьхкача денз доттагӀал леладеш бар цунца. 

Геттара чӀоагӀа бувзам бар цун Буро тӀарча Мамсуров Челометаца. ТӀема наькъашка цхьана гӀа боаккхаш, чакхваьлар уж шиъ. Украинерча, Белоруссерча, Польшерча, Чехословакерча, Германерча тӀема юкъе, иштта кхыйолча моттигашка вӀаший уллув болаш лийлар уж, тӀема совгӀаташ шинне цхьатарра дар. ЧӀоагӀа сатувсар бӀухочо ший цӀагӀарча нахага, каьхаташ яздора лакхерча хьакимашка, ший нах хьалахар дехаш. Луш хинна жоп лоаца дар: «Фашистий эскар Къилбаседа Кавказа гаргагӀорташ латтарах, хьа нах Казахстане дӀабахаб». Нана, йижарий, вежарий ше мархӀа бохкаргбола ди духьалъухар бӀухочоа…

1947-ча шера Акмолински областерча Сталински кхале дӀакхаьчар из. Станце кулгалхочо хьадийцар цунна, мел йоккха харцо тӀакхелла бохабаьб гӀалгӀай, нохчий. Дог Ӏувжаш яр хинна чов, хала дар теша… Никольски оалача юртара хьакорайир цун нана, вежарий, амма йижарий цу хийрача мехка байнабар. ВорхӀ шу даьккхар цо дега хала йолча цу моттигашка, цхьа cатем бар - саг йоалаяь, бераш хилар. Куртате цӀакхаьча, республикерча къахьегама-технологически балхашца ювзаеннача урхаллен водитель хул цох, цӀа хьалде волавелар. Вахар тоалуш латтар, кхувш латташ дар бераш а, хӀаьта дега хинна эггара боккхагӀа бола тоам тӀема новкъост Мамсуров Челомет хьакоравар бар. ТӀом сецачул тӀехьагӀа, Пригородни кхале вӀашагӀкхийтар уж. 

Челомета боларах вайзавар из. Гадаборшанаькъан цӀагӀа чулатташ хинна эггара хьамсарагӀа бола хьаьший Мамсуровш бар, иштта дукха везар царна а Шабаз-Гири. Кагирхошта юкъе тайп-тайпара кхетама болх дӀакхухьар цар шинне, из бахьан долаш ветераний комитета дукха совгӀаташ, грамоташ тийлар царна. ЧӀоагӀа хала дар Шабаз-Гирена, ший хьамсара доттагӀа дӀаваьнначул тӀехьагӀа.

Дерригача вахара карт хоарцаеш хилар 1992-ча шера этта ха… БӀаргашта гуш, даьга урагӀдахар цӀа, йокъ хинна… Устиновс ше бокъо енна хьалдаь хинна, дега хьамсара цӀа! Дехар, цӀа доацаш, дог долаш санна хеталора. Боад латтар бӀаргашка, цӀера ала хинна даьгар дего лорадеш леладаьраш… Цамогаш волаш хиннача Шабаз-Гирена из боккха Ӏоткъам бар, лазаро лаьцаяр цун цӀен-нана а, шоай лаьттара арабовла безача эттар уж, дагадоацача хана. Цига кхы тӀа хоам бера, йоӀ Мадина дӀалаьцай аьнна. Сипсой-ГӀалий тӀа яхаш хинна йоӀ йолча, ваха водаш вар Шабаз-Гири ший дезалца. 

Цхьа гӀа хетар эттачох… Из харцо ла низ боацаш вежар из, шорттига, халла йоахар: «Хила йиш мича яр иштта! Ди, бийса доацаш моастагӀ вохавеш ма лаьттарий тхо…. Челомет дийна валаре… Мишта хилар ер?!...» Ха яхача, дунен бала Ӏайшача ветерана жоп дала саг вацар… ТӀехьара денош ший долга сакхувш, Куртате дӀаволла ше, аьнна, дехар дир цо; бакъда, харцон тӀехьа лаьттараша баланзар из аьттув боккхача мехка Котало йоаккхаш лаьттача, деналах визза хиннача бӀухочунна, ветерана. Наьсаре дӀавеллар Шабаз-Гири. Сога из дийцар цун йоӀа Маккас… ЦӀай долча хана тӀаювхаш хиннача кителах яда цун орденаш, майдилгаш гӀанахьа духьалъух Шабаз-Гире цӀен-нанна.

ЦӀаккха а дицде йиш йоаца дика гӀулакхаш шийх доахкаш саг вар вай мехкахо; майралца, деналца, яхь, сий лорадеш чакхбаьккхар цо ший вахара никъ. АллахӀа эггара хозагӀа йолча ялсмален хьаьша волва цох!  

С. ИЗОТЬЕВА