Гаданаькъан Умалат - Крупнова цӀерахча керттерча археологически моттига кулгалхочун гӀонча
«Археологически сийленгаш гучадоахаш, лорадеш йола археологически центр» хьайир 2000-ча шера бекарга бетта культуран гӀулакхех йолча Министерствонна чуйоагӀаш. Археологеца ювзаеннача темаех кхеллача болхлой Ӏилман статьяйх латташ да цар арахецаш дола «Археологически моттига кердадараш».
Цар тӀехьарча хана дӀабихьача балхах да оахамаш тӀара палеогенетически оала тохкамаш де цар гулдаь дӀадахача бӀаьшерашца дувзаденнараш. Цу оагӀонцара болх дӀахьош къахьийгараш – Крупнов Е. И. цӀерах йолча археологически моттига болхлой, Миклухо-Маклая цӀерах йола РАН этнологех, антропологех йола институт, ООО «НПЦ «Эврика». Цар тохкамаш даь хӀамаш- юкъерча бӀаьшерен, борза бӀаьшерен малхара кашамаш, ӀӀӀ-XӀӀӀ бӀаьшерашкара кхеран яьшкаш, лаьттан кӀалхара гӀорчаш.
Гаданаькъан Умалата белгалдечох, 2016-ча шера европерча генетически лабороторешка гӀолла дӀабихьача тохкама балхага диллача, генетически бувзам хила тарлуш ба кобански хана (ХӀӀ бӀаьшаре), аланой хана ( ӀӀӀ бӀаьшаре), тахан бахача наха юкъе. Цул совгӀа, Цхьорерча малхара кашамашка корадаьча 1574-ча шерашкарча, Османски паччахьа султан Сулеймана виӀий-воӀа хана хиннача къаьнарча аьшкан ахчо хьагойт, вай тхьоврарча даьша цу ханарча боккхача базархошца йохкар-эцар леладаьлга.
«Тха болх хӀанз болалуш мара бац, гучадаха дезараш, де деза тохкамаш дукха да. ГӀалгӀай къаман истори бакъдолча тайпара хьагойташ боккха болх ба дӀабахьа безар», - аьлар Гаданаькъан Умалата.
