Прокурор хинна саг
Арчаков Махьа-Хьажий Микаил
Вай къамах хьабаьнна дукха хьаькъал долаш, доккхийча гӀулакхаш тӀа хинна нах ба. Царех нонагӀбараш, вӀалла хьоаха ца беш, бицбенна дӀабоалаш латт. Бакъда вай бокъо яц къаманна кӀеззига а накъабаьнна нах теркал ца беш бита. Тахан вайга кхаьча вахар цар хьалдаь а хало лайна а да. Дукха ба, бокъонаш лораеча даькъе къа а хьегаш, наха юкъе нийсхо лоаттаеш, чакхбаьнна гӀалгӀай, къаьстта а царех ба судхой, прокурораш. Укхаза дагадох сона, моцагӀа боккхийча нахагара сайна хеза хӀама. БаӀадал яхаш, вай къамах волаш, судхо хиннав, гӀанда тӀа Ӏохайча, когаш лаьтта Ӏо ца кхоачаш, лохача дегӀара хиннав йоах из. МоллагӀча лаьцача сага дош ше дувцача хана, судхочо оалаш хиннад йоах: «Болх Даьлага ба хьа, дош БаӀадалга да хьа».
Укх йоазонца са вувца безам ба Арчаков Махьа-Хьажий Микаил. Из ваь хиннав 1890 шера ТӀой-Юрта. Цун да, кхаь бетта гӀаш никъ беш, ХьажцӀа бахарех хиннав, нана Гетагазова (Шоанхой) Туарха яхаш хиннай. Вай Сибре дигале, дийша прокурор волаш, районашка а парте обкоме а болх баь саг хиннав Микаил. Дувцаш да из Шалински районе прокурор хиннав яхаш а. ХӀаьта 1921 шера, Лоаман республика йолча хана, Назрановски округа ревкома председатель из хиларах дола тешал а долаш да. Цу хана цун заместитель хиннав Ханиев Шоато, секретарь Кумев. Цун хьалхара фусам-нана эрсий къамах хиннай, хӀанз цун тайпан цӀи а ший цӀи а ювца ховргдола саг висавац. Цо даь йоӀ-воӀ хиннад цун, Руслани Людмилаи яхаш. Уж арахьа дӀабаха баьхаб. ХӀаьта воӀ Мухьмад 1920 шера ваь а Сийлахь-боккхача Даьймехка тӀема доакъашхо а хиннав. Из, цӀа а вена, МагӀалбике ваьхав, 60-ча шерашка ше кхалхалцца. ШоллагӀа Микаила сесаг татрий къамах хиннай, Кайпа аьнна цӀи а тилла. Цо яь цхьа йоӀ хиннай Тамара яхаш, из башкирага маьре яха, мар вахача мехка яха дӀаяхай.
Микаила кхоалагӀа сесаг Газдиева Либихан хиннай. Цо ваь кхоъ дезалхо хиннав: йоӀ Тамарий, къонгаш Тухани Султани. Уж кхоккхе а таханарча дийнахьа боацаш ба. Тамарий ТӀой-Юртарча Гиреевшка хиннай маьре. Цун сих хьадаьнна йиъ йоӀ, ши воӀ да (Фатима, Лиза, Заретхан, Хьава, Гилани, Муса). ВоӀ Тухан йӀаьххача хана «Сердало» газета юртбоахама отдела корреспондент волаш къахьийга журналист вар. Из вовзар поэт санна а, хӀана аьлча цун арадаьннадар байтий кхоъ книжка: «Хетолг», «Лоамашка бӀаьсти» «Дагалаттар». Поэтах санна «ХӀанзара гӀалгӀай литература» яхача книжка 2-ча тома тӀа цох яздаьд Танкиева Лидас, дукха ха йоацаш ше арадаьккхача «ГӀалгӀай 100 йоазонхо» яхача книжканна юкъевихьав из Патиев Йоакъапа а. Тухана воӀ-йоӀ да Руслани Радимхани яхаш. Султана цхьа воӀ, ши йоӀ да (Ӏалихан, Люба, Фатима). Микаила шаккха нус (Азаи Райхьанти) итташ шерашка къахьегаш хилар, «Сердало» газета машинисткаш болаш. Царел сихагӀа йоазонна кепа тохаш хӀама дайнадацар сона, токаца лела машен еце. Сибре Махьа-Хьажий Микаил ший дезалца ваьхав Петропавловски областа чуйоагӀаш хиннача Ленински района Явленка яхача юрта. Ше дийша саг хиларах тарра, ший берашка а дешийта гӀерташ хиннав из цу халача хана. Кхыдола бераш, шелалах къехкаш, ара ца доалаш дагӀача хана, цу дезале кхувш хиннараш, шоашта тӀаювхача кетаргех хьерчаш, тӀаьнкӀал доахкаш книжкаш долаш, школе ихаб. Из сона дийцад Явленке баьхача а уж хӀамаш дагадоагӀаш хиннача а наха. Вешта, тхо а цига даьхад, цу юрта ваь ва со а.
Мохк меттаоттабаьчул тӀехьагӀа, Микаил МагӀалбике ваьхав. Дезала нана кхелхача, цхьаькха саг йоалаю цо. Из хиннай Мамилова Рукъет. Цо баь дезал хиннабац Микаила. КховзткъалагӀа шераш чакхдала гаргагӀортталца ваьхав из. ХӀаьта 1968 шера тӀеххьара фусам ший дай баьхача а ше ваьча а юрта кораяьй цунна. Арчаков Микаил дӀавеллав ТӀой-Юртарча кашамашка. Цо болх беш хиннача моттигашка дагавоагӀаш а нийсхо лелаяь саг санна вовзаш а хиннав Махьа-Хьажий Микаил.
