Из къоал дац, берий оамал я

- Мерза бий? – хаьттар аз шортача оазаца. Со гӀар еш воацандаь, сайцар кӀаьнкаш, тӀабаьхкар сона.

- Мисто ба, – аьлар царех цхьанне.

- Ахка юкъекхаьчача юхадувла, геттара тоалургба шоана тӀаккха, - аьлар аз, Ӏолегаш, бовш бола хьачаш берашта кхо ца беш. Бераш кӀеззига кӀаьдделар, майрадаьлар, деладелар. ДӀа-юха дайза а дайза къаьстар тхо. Дукха бераш хиннад цу гаьна юхе укх аьхки. Хьалха хиннараш царца дар-дацар хац сона. Цу гаьн тӀара сом баьккхача берашка барт мишта беттаргба Ӏа, бетта йиш а йий из? Берий оамал я цар лелаер. Из хӀама доккха де, цох къоал лархӀа, салли-валли хилда шоана, яхаш, тӀехьакхайка мегаргвац, новкъа ягӀача гаьн тӀара сом баьккхаб аьнна.

Укхаза дагадехар сона цхьан шера юртарча ишколе балха волаш сайна нийсденна хӀама. Ишколе дешара тӀехьадусача берашта аьхки бе болх бала аьнна, массехк сага наӀарга вахар со. Уж мичахьа бах хьахьехийта цу классашкара цхьа-ши бер дигар аз cайца. Цхьан коара кӀаьнка нана хьаарайоалача хана, соцарча цхьан бера хӀанз а дикка кхачанза бола цӀог дола хьач баьккхар. Со вицвенна, оаха дена гӀулакх а дицденна, царга ле эттар из кхалсаг. Се цига вахарах а бераш дигарах а дехкеваьккхар цо со. Иштта хила мегаргвац воккхагӀа вола саг. Фуд цу гаьн тӀара хьач баьккхабар аьнна? Га кагьяьяц, сага цох зулам даьннадац. ВӀалла шийна ца дайча санна дита мара дезацар из хӀама. Цхьачар иштта дутарг а дар, амма беррига нах цхьатарра мичаб, цудухьа цар оамалаш а гӀулакхаш а бе-бе хул. Ма хулла сихагӀа тхоай гӀулакх даьккха, юхадийрзар тхо. Цхьабакъда мел доккха гӀулакх хиларах, тӀехьа тӀайоагӀача хана, цу наӀарга даха безам боагӀаргбоацача даьхар цу фусам-нанас тхо.

ЗӀамига волаш, ахкан хана сона нийсъеннаяр, цӀаккха сона йицлуш йоаца моттиг. Бакъда сона тӀакхаьчар дика саг хиннавар, цудухьа барт ца бетташ, дӀавахийтар цо со. Наьсаре дар из. ХӀанз культуран Дворец а стадион а йолча моттигашка учхоз оала дӀадувш кхаш дар. Цига дӀаювра кабуц, нарсаш, иштта кхыдола баьцадаараш. Къаьстта дика хулар цига нарсаш. Из моттиг хаьхочо лораеш а яр. Цу кхай тӀара нарсаш а яьха, лакхе гӀолла Ӏододача канала берда тӀа ваьнна, цӀаводаш вар со. Нийса сона хьалхашка, лаьттан кӀалхара гучаваьлча санна, вена хьаэттар говра тӀа вагӀа хаьхо. Со цунна вовзацар, массагӀа бер хул юрта е шахьар тӀа, бакъда из сона вовзар. Тхона дукха гаьна воацаш вахар из воккхалгахьа леста къонах, Бештой Ӏаддал-Мажит яхаш вар из. Юхасецар со, вада-м сона дага а дехадацар. Говр юха а эза, хаьн тӀа кулг а оттадаь, кӀирвенна бӀарахьежар сона хаьхо:

- Кхай тӀара воагӀа хьо? – хаьттар цо.

- ВоагӀа, -аьлар аз.

- Хьанав хьо? –хаьттар хаьхочо.

КъайлагӀа хӀама доацаш, сай адрес долчча беса дӀадийцар аз. Со хьанав хайра цунна.

- Ер Ӏаьдала кхаш да, кхы укхаза юха ма веллахь, - аьлар сога Ӏаддал-Мажита.

- Мегаьд, воагӀаргвац со, - аьлар аз. Кхы ваха а ваханзар со е нарс яккха а е помидор яккха а. Дика хийтар сона цу хаьхочоа се бӀаргавайна а айса нарсаш яьхалга цунна дӀахайна а. Вешта, айса даьр къоал да моттаргдар сона, хӀанз хаьхо а къинтӀераваьнна хилча, фу къоал хулар цох. Дег тӀа дуккха аттагӀа хилар. Цигара яьха нарсаш бахьане, сога ле, етта, со Ӏочувига гӀортанзар из. Бер бер да, фу аргда Ӏа цунга, бехк баьккха дӀа ца дахийтача, цхьайолча хана бехк баккха ца безаш а моттигаш нийслу. Сайл воккхагӀча вешийга дӀадийцар аз Ӏаддал-Мажита даьр. Ца говш, цу моттигах ешаш байт яр цун:

«Мальчик идёт, канал бежит,

За ним спешит Ӏаддал-Мажит».

Иштта яр мотташ ва-кх со из. Дика дагаягӀац , 60 шу хиллал ха ма йий из хӀама хинна.

Моша хьажкӀаш, генараш дӀадийна моттигаш хилча, цига а ца дахача Ӏелуцар бераш. Бакъда цар цу кхашта доккха зе дора оалалургдац сона. Шоашта беелла, саготалла генарг даа, е цӀер тӀа хьокхаш ятта хьажкӀа йоаккхар цар. Бераш да-кх уж, аьхки хьалла-Ӏоа лелаш хулар уж, де хӀама доацаш, беш сакъердам е салоӀам боацаш, спортаца доттагӀал тасса моттигаш йоацаш. Цхьа моттиг яр уж геттара дукха гулдеш, Наьсарера Ӏам. Цкъаза цига бахарах а зулама доалаш моттигаш нийслора.

Аьхки шоай мукъагӀа дита бераш, Ӏу воаца Ӏул санна лелаш хулар цу хана. Царна дагадохар дукха дика хӀамаш, ловзараш, бакъда цкъаза наьха бешара сом баккха а ловш хулар. ДӀааха гаьна хинна мара, цхьаькха цхьа моттиг яр царна геттара дукха езаш. ТӀой-Юртеи Ачалкхеи бода никъ вӀашагӀкхетача геттара дукха дитткомарий гаьнаш ягӀар. Цигара комараш хулар цӀе, кӀай, сийрда-цӀе, вешта аьлча, комарий хила йиш мел йола бесаш цига долаш дар. Цига хаьхо а вацар, хьай хьашт мел да комараш яа а яха а йиш яр. Из а берий ахканна чуйоагӀаш йола цхьа моттиг яр цу заман чухьа.

ГӀалгӀай литературе а дикка моттиг дӀалоацаш я бераша деча цу хӀаман тема. Масала, Осменаькъан Хьамзата яздаьд «ХӀана йийттар сона?» яха дувцар. Цу тӀа Хьуси яхача кӀаьнка, шийна ца ховш, колхоза помидораш кхухь, даь-сесага амарца. Сочинени язъю цо, даь-сесага ше новкъостал мишта дир дувцаш, помидораш кхахьа. Из язъярах етта а етт цунна даь-сесага. Горчхананаькъан Бадрудина вийцав Ибайги Исайги яха ши кӀаьнк, уж наьха беша чубаьнна хиннаб, гуржий боалаш баха. Царна воккхача сага таӀазар ду, гаьн тӀа мел боахка боалаш хьабаха гӀод техе. Хьоашаланаькъан Ӏаьлий «Фу хвли, фу довзали?» яхача берий пьеса тӀа бераша наьха бешара моша хьажкӀаш йоах...

Ахка хьатӀакхаьчача, берий салоӀа ха нийса вӀаштӀехьаяккха еза боккхагӀчар, уж шоай лоӀамагӀа а ца дуташ, тӀаккха царна дагадохаргдац наьха бешамашка чудувла. Цул совгӀа, аьхки берий сенца безам ба ха деза, царна дезаш а сатувсаш а дола хӀама лоаттадергдолаш: морожни, моша хьажкӀа, гуржий боалаш, гӀамагӀаш, харбазаш, и. кх. дӀ. Цу хӀамо а хьанийсъергья берий оамал. ХӀаьта цхьайолча хана, новкъа доагӀаш, бераша боал е Ӏаж боаккхе, эгӀаз ма аха, барт ма бетта, берий оамал я иштта. СагӀа хургда, цар шун гаьн тӀара даьккхачох.