Йоазонхочун цӏи йицъеннаяц
Балайнаькъан Довхана 80 шу дизарга
Моллагӏча къонача, хӏетта язде волалуча сага вахаре цо ший никъ нийсбеш, дагавоалаш воккхагӏа новкъост нийслу. Цхьачар вахаре из хила тарлу Янданаькъан Жамалда, вокхар вахаре – Чахкенаькъан Саӏид е Боканаькъан Ахьмад, хӏаьта Балайнаькъан ӏадрахьмана Довхана вахаре цу тайпара саг хиннав гӏорваьнна гӏалгӏай йоазонхо Базорканаькъан Идрис. Довхана ший йоазон тӏа белгалдаьккхад, шийх йоазонхо ца хила тарлора, нагахьа санна ший вахаре из саг хиннавецаре. Цунца дагаювлаш, цунга дешийташ арадаьхад цо цхьадола доккхий йоазош – романаш. Масала, царех я цун хьалхара роман «Мадина».
Из арадалар лоархӏаме моттиг санна лоархӏаш яр гӏалгӏай литературанна юкъе, хӏана аьлча ӏадрахьмана Довхан яр эггара хьалхара гӏалгӏай роман яздаь кхалсаг. Цу ханналца, иштта доккха йоазув даь кхалсаг-йоазонхо вай къаман литературе хиннаяцар. Цул совгӏа, цо цаӏ язъяь а ца ӏеш, массехк роман язъяьяр. Царех яр лакхе хьоахаяь «Мадина», «Лелабе йиш йоацача безама лувкхера», «Дицденна наькъа такилг», чакхъяккханза роман «Овлаш». Йоазонхо хиларах бокъонца ше тешаяь саг санна лоархӏаш хиннав цо Муртуза Идрис.
Эггара хьалха Балайнаькъан Довхана цӏи сона хезар 90-ча шерашка. Цу хана со балха вар Нохч-Гӏалгӏай книжни издательстве. Цига исбахьален эрсий литературан редактор хиннача Палихова Натальяс чӏоага могадеш хезар сона, вай заман роман санна, «Мадина» яха йоазув. Цун чулоацам, турпалхочун кхел вахаре бокъонца хинна хӏама да, яхаш, дувцар цо. Цу хьакъехьа Довхана ше а яздаьдар, ший беррига турпалаш бокъонца вахаре нийсъеннача моттигаша кхоллийтаб шийга, аьнна.
Цхьаболча наха атта язду, сиха кхолл романаш; амма ӏадрахьмана Довхана йоазош йӏаьхача ханах чакхдаьнна, чӏоагӏденна да. «Са хьалхара роман «Мадина» бархӏ шу совгӏа ха яьлча мара даланзар ара, - яздаьд Довхана. – Шоллагӏдола «Лелабе йиш йоацача безама лувкхера» итт шера иллачул тӏехьагӏа арадала дезаш дар 1993 шера. 1992 шера аьхки чакхдаьккха дала доаллар «Овлаш» яха роман, 1993 шу тӏакхачале, издательстве дӏадала дезаш дар из. Бакъда йовзаш йола моттиг вай вахаре нийсъяларах, из кхоачашде вӏаштӏехьадаланзар. 1992 шера хиннача тӏема юкъе, са мел дола йоазош дайна дӏадаьлар...»
Балайнаькъан ӏадрахьмана Довхан яь хиннай 1945 шера оагӏой бетта 12-ча дийнахьа Казахстане. Вай Сибрера цӏадаьхкачул тӏехьагӏа, цо чакхъяьккхай Къилбаседа-Хӏирийчен паччахьалкхен университета хьурмата факультет. Из яхаш а болх беш а хиннай Хӏирий мехка, юххьанца мах беча даькъе, цул тӏехьагӏа цу республикан Паччахьалкхен мах бара тӏахьожа инспектор йолаш. Цу ханага диллача, цунгарбар дика болх хиннаб, къаьстта гӏалгӏаша къердарех а хиннаб. Вешта аьлча, сискала чӏегилг хьаьно лоаттаю къахьегам санна лоархӏар из цу заман чухьа къаьстта вай къамах болча наха. 1992 шера Пригородни кхале этта хатар бахьан долаш, цигарча вахарх йох из.
Укх деношка нийсса 80 шу дуз, из йича денз. Цох доккха цӏай хеташ, из дездаргдар аьнна хет сона Гӏалгӏай мехка, нагахьа санна ӏадрахьмана Довхан ше дийна яларе. Хала хете а, тахан из вайца яц. Цигара моттиг Дала тоайойла цун. Цо кхелла книжкаш дешаш а дицдаланза а да тайп-тайпара ханаш йолча наха. Довхана яздора эрсий меттала.
Кхелхай Балайнаькъан Довхан 2021 шера.
