Сага куц доаккха гӀирс

ДагадоагӀа, зӀамига волча хана денз, аьшк тоханза, хьийрча барзкъа тӀадувха саг сийдолаш хилацар наха юкъе. Цудухьа саг йоалаянза болча кагийча наха, цхьанна сага тӀадиллацар, хачена аьшк теха, шув баккхар. Шоаш тохар цар хачена аьшк. Цаховш аьшк харцахьа теха, ши шув баьккха хачи хуле, дукха езача йоӀа уж ши шув бӀаргагор кхераш хулар.

Аьшкаш хьахилара истори техкача, уж дукха а тайп-тайпара а хиннай. Эггара хьалха дитта барзкъа хьалтоссаш хиннад дӀохденнача лоамий тӀош тӀа, цул тӀехьагӀа гергача кхераца шаьръеш хинна моллагӀа барзкъанцара хӀама. Цхьайола аьшкаш хиннай хьаеллаш, дахчан товнаш чутехкаш, царца йӀохаеш.

ТӀаккха яьннай спирт чудетте, из хьаллетадераш. Юххера а, токаца лелараш. Кепаш а хиннай цар шоай замашка хьежжа тайп-тайпара. ЦаӀаш дахчан ко долаш, вожаш аьшка ко долаш; цхьаяраш еза, йоккха хиннай; вожаш оалхазарех тара е оакхарех таралесташ. БоргӀалах тара йоландаь, эрсаша «Петушок» аьнна цӀи тиллар а нийслуш хиннай царна юкъе.

Эрсий мехка аьшк кхаьча хиннай яхаш дувц 17-ча бӀаьшере. Из йолаш бола нах бӀаьхий, хьал долаш лоархӀаш хиннаб хьалхарча заман чухьа. Сона дагадоагӀа, вай Сибрера цӀадаьхкачул тӀехьагӀа дуккхача дезалашка лелаеш хиннар товнашца йӀохаю аьшк яр. Лакхера дакъа машина капот мо хьалделлар, цунна товнаш Ӏочуехке, йӀохъялийте, барзкъашта тохар. Цу тайпара аьшк сиха шеллора, барзкъа дика шаьрдацар цо.

Аьшк тайп-тайпара тохаш яйнай сона: тӀоададаь хикиси тӀадилла; декъа газет тӀадилла; багалаттача хица пурхаш беш; цхьачар хий чудола боккха кад юххе Ӏо а оттабийя, цучу кулг чуӀетташ, ӀотӀакхерзар хий цицхий хьисапе. Маьре йодача йоӀа дахьанза даргдоацача керттерча хӀамех цаӀ яр аьшк, хӀана аьлча керда хьахулача дезала из ший къаьстта хила езар.

Таханара барзкъашта етта аьшкаш дукха а тайп-тайпара а я. Царех цхьаяраш шоаш Ӏи етташ я, бага аттача хица пурх бе ца безаш. Вожаш йӀохаелча дӀайовш, шелъелча хьалсогалуш я. КхоалагӀъяраш духхьал Ӏанарца хӀама нийсъеш я, хьалъэлла уллашехь. Кхы а дукха я уж. Аьшк тоха ховш, говзал йолаш хила еза фусам-нана е цӀагӀара моллагӀа кхалсаг. Из а ший тайпара Ӏилма да. Аьшк мишта тоха еза ха деза. Цхьан дийнахьа аз хьехаш йолча 9-ча классерча бераша цӀагӀа малагӀа новкъостал ду, малагӀча балхех лорахӀабу дийцар оаха. Шоаш улгаш дул, метташ хьалдоах, коа нув хьокх, яа хӀама кийчъю, яхаш, дийцар цар. Цхьан йиӀига аьлар:

- Аз йиттача хӀамашта аьшк тох.

- Хой хьона аьшк тоха? – хаьттар аз

ЙиӀигаш белабелар сох:

- Аьшк тоха цаховр малав? – йоахар цар.

- Дела дезац шоана, - аьлар аз. –Хьожаргда вай шоана аьшк тоха хой. Масала, маӀача наьха – даь е веший – коч я, цунна аьшк тоха сенгара, малагӀча моттигера дӀадолалургдар шо?

Цхьанне аьлар:

- Пхьошашкара.

ШоллагӀчо:

- Букъагара.

Кхы а дукха дийцар цар-м.

- Шоашта аьшк тоха хов ма яхарий оаш, - аьлар аз. – Шоана-м хац аьшк тоха. Массане харцахьа аьлар оаш. Нагахьа санна маӀача наьха коча аьшк тохаш хилча, дӀаволавала веза коча тӀакӀалтӀабаьккхача качагара. Эггара хьалха цунна тоха еза аьшк.

Хайра йиӀигашта шоашта аьшк тоха ца ховлга, вешта аьлча, харцахьа тохилга. Цул совгӀа, сона даим гоама хиннай коча пхьошашта шув боаккхаш тохаш йола аьшк. Хьерчаенна хургйоацаш, коч шаьръяр ше да, бакъда пхьошашта шув баккхар хоза тац.

Аьшк цхьадолча даькъе унзара, шийца кхерам болаш хӀама я. Масала, цо ток тоха тарлу, ши аьшкасаьрг вӀаший хьокхалойя, цун тӀирг яга а мег. Къаьстта лоравала веза йӀайхача аьшках, цо чӀоаггӀа воагаве а тарлу. ДагадоагӀа се зӀамига волаш нийсденна хӀама. Тха воккхагӀа вола воша ваха хиннав наьна-воша волча. Дивана тӀа Ӏохайна, бӀаргаш дӀакъайла, тар кхийтта вагӀаш хиннав из. ЦӀагӀа гӀолла лелача зӀамигача наьна-веший кӀаьнка хьаийцай, хӀаьтта розетка чура хьаяьккха латта аьшк. ХьатӀа а вена, дивана тӀа вагӀача тха вешийна баламаи наькха юкъерча моттиге ӀотӀаоттаяьй. Даьра, чӀоагӀа воага-м ваьвар, из доагам дӀа ца доалаш, дикка ха-м яьккхар цо. Со фу ала гӀерт аьлча, барзкъашта етта аьшк лорае еза берех, йӀайха яле геттара чӀоагӀа а лораеш. Эггара дикагӀдар да, бераш тӀакхоачаргдолча из цалелаяр. Аьшк розетка чу дӀачуелла а йита-м, цхьаккха тайпара а мегаргвац аравала.

Хьалха, со зӀамига волаш, барзкъашта аьшк тохар, моллагӀча метте дӀаэтте. Масала, ноанала цӀагӀарча е хьаьша цӀагӀарча истола тӀа, гӀанда тӀа, дивана тӀа. Бераша геттара шаьрйора пионерий галстук. Из хьийрча хилча, дагьэккхар из лелаеча пионерах. Карарча хана, аьшк етта истол да лаьрххӀа леладеш, цо таро хулийт барзкъан массадолча даькъанна аьшк тоха, шаьрде.

Кхыча дешашца аьлча, сага куц доаккхаш хӀама я барзкъашта етта аьшк. Дика гӀулакх да из дагаехачо даьр.