Безам машинах хувца мегаргбац

Эшаш я машин чӀоагӀа, нагахьа санна гӀулакх долаш из хехкаш хилча. Массаварг вац цу уйланца машина тӀа ховш, цун ко лоацаш. Машин лорае, кхое, цунна доал деш, цӀенъеш лелае еза. ТӀаккха кхыча наха а: юртахошта, лоалахошта - гӀо эшача хана накъаяргья. Хьогга новкъа воагӀача цхьан зӀамигача сага аьлар: «Машин Дала наха денна совгӀат да!» Нийса да, ца аьлча, цунга ала хӀама кораданзар сона. Йодача е йоагӀача водаш хьаараоз машин, веннача е ваьннача водаш – машин. Нускал цӀадоаладе замеш сенца болх? Машинаца. Балха – машинаца, салаӀа форда тӀа – цунца... Дийца варгвоацаш доккха беркат да цох хьадоалар. Говр а хьа ца кхоачаш лийннача са ханарча наха бокъонца бола фаьлг хет пӀелг миссел дукха машинаш латтача урамех, тикай наӀартӀенех, цхьаццадолча Ӏаьдала болхлой чуӀеча цӀеноех. ХӀанз хьалха мо говраца аьлгара е хьарара воагӀаш саг вац. Кхашка лелараш а кондиционераш чуйоахка трактораш я. АллахӀа-хӀай! Тамаш ца еш мишта Ӏергва?! ВиӀий е йиӀий бераш ийца ишколе вахача, сона гора тамаш йола сурт. Бераш хьакхувл ишколе «Киашца», «Маздашца», «Вольвошца», «Приорашца»... Шиаш йоахараш а пхиаш йоахараш а цхьатарра боагӀаш хул, цар корех архьежаш. Министраш боагӀа аргда Ӏа цхьайолча хана уж бӀаргабайча. Бер гаьнара дá ца дезаш хилча, гӀаш доладалар цунна дикагӀа дар гошта а дега а – ерригача унахцӀенонна а. Со, къавеннавале а, геттара дика лелалуш ва хӀанзарчоа, хӀана аьлча «11-гӀча» маршрутаца леландаь. МалагӀа я хой шоана цхьайттлагӀа маршрут? Шин когаца лелар я-кх. Волавалар - из вахар да, оал лораша. Волацавалар фуд оашош кхетаду хург ма дий оаш. Бераш машинаца хоза леладар-м дика да, бакъда, са кара хилча, дешархой бокъонаш яхача йоазонна цхьа тӀатохар дергдар аз, «пхиъ яьккхача дийнахьа дешархой машинаца дӀакхувлалба, шиъ яьккхача дийнахьа гӀаш ухалба». Массадолча хӀаманца нийсхо хила еза, кхыметтел машинаца дӀа-юха вигарца а. Мшинаш-м дукха еза массаболча наха: берашта хоахкаш бола гӀирс ба из; юкъера ханаш ярашта напагӀа лоаттаде, тӀада гӀо ду оатхал; къоаношта коггӀортолга ю, уж лелабу гӀонча. Машинаш наьха хилар дика хета деза, царга уж хилча сона а накъаяргья уж, миччахьа яьнна а. Массавар а царцара безам лочкъа ца беш, из хьагойта гӀерташ хул. Масала, хьогга тика чу чуенай берашха кхалсаг, шийца зӀамига кӀаьнк а волаш. Цо цӀагӀа шун тӀа эша хӀама эцача юкъа, цунцара кӀаьнк воагӀар шийна тика чу йохкаш бӀаргаяйна машинг бейоаллаш. Хьалха, со зӀамига саг волаш яцар цу тайпара машинаш, къаьстта цу тайпара маьхаш дараш. Машинах-ловзаргах хӀанз бехача маьхах, цу хана бокъонца йола «Москвич» е «Победа» эца йиш яр, бинзин Ӏочудетта, дӀалалла мара ца езаш. Маьхаш тамаш йилла айденнад берий машинашта, хӀаьта а уж ца ийцача арадовла тугаш хилац уж тика чура. Из-м хӀама а, даьра, дац шоана, кхыметтел йиӀигаш а машинашта тӀакхувдаш хулилга мара. Хьалха йиӀигаша теникаш, кхувсалуш йола тӀӀиргаш-пурпанчикаш, бесаш дола къоаламаш ийдора, хӀанз цар а, машинаш хьаэца, йоах. Из-м хӀама дац царех цхьаяраш йоккхий чархаш а йолаш, унзара машинаш йолга мара. Тамаш елга а дац цох-м, цхьаболча вай кхалнаха болх беш йола моттигаш зийча, моллагӀча машинаш тӀа уж багӀаш хилча а цецваргвац. Оалаш ма хиллара, хӀанзарча кхалнаха «ГӀайгӀа еча боха ца бохаш, кӀалхарвоаккхаргва; хаьхка йоагӀа говр соцаергья, доагаш латтача цӀагӀа чу а баргба». Николай Алексеевич Некрасовс ший «Шелал - цӀе мераж» яхача поэма тӀа бийцарех тара ба таханара вай кхалнах, гаьнардар гуш яздаь хиннад цо уж мугӀараш. Лелаеш а мишта атта я таханара транспорт, коа дӀачулаьлла Ӏооттае мара езац, цо е хий дехац, цунна фуъ оттабе безац, цун тӀехьа кхий цӀенде а дезац, Ӏангара мишта йоаккхаргья ца ховш, доакъар эцаш лела а везац. Хьалха-м геттара гаражаш йийя, цу чу тоаеча хана эша кӀоаг баьккхе, дийнахьа кхозза пахашк хьекхаш, керда доаладаь нускал санна боча йолаш лелайора из. ХӀанз миллионаш мах бола машинаш а, лоа тӀадилла, ара латташ хул Ӏан юкъе. Говза Ӏемаб вайна нах. Радиатор чу Ӏочудеттача хих ша беш яц хӀанзара машинаш, хьалхаръяраш санна. Даьра, хьалхагӀа-м цхьан бийсан иштта лаьттача, йоккха халонаш хьахург ма яр цох. Машинаш дукха езе а, уж цӀена лелае ловш бац хӀанзара цхьабола нах. ТӀера дом пӀелгаца язде мегаргдолаш хул. Цхьаболчар яздеш а нийслу. Са дуккхаза деша дийзад бӀехача машинаш тӀа яздаь «диктанташ»: «Ӏайха Ӏойила!», «ЦӀенъел со!» Цхьадараш шиаш оттае мегаргйолаш а хул царех, сов дукха гӀалаташ долаш. Цхьайола машин чухьнахьа хоттий тӀоа уллаш хул, ниӀ хьайийллача унзарваргволаш. Сайна нийсденна цхьа хӀама дувца безам ба са. Гош лазаш а волаш, гӀаш лела хала доландаь, таксеш латтача тӀавахар со. Вай столице гӀоргварий, аьнна, хаьттача, водитель раьза а хинна; машина чу со чухайча цун хьамча кӀувса тӀа шин пӀелггаца хотта уллар, догӀа делхача дийнахьа из кхай тӀа хийхкача санна. Воккха саг из мо дола хӀама дайча, цаӀ ца аьлча Ӏе мича лу шийчунга а наьхачунга а.

- Ма бӀеха я ер машин; йила, цӀенъе мегаций Ӏа ер? – аьлар аз, сайна тӀадоацар из дале а.

Ийккха согахьа хьа а хьежа:

- Ӏовалал тӀера, - аьлар сога машина дас.

- Ай, хӀама дергдац, хьоца дӀавоагӀаргва со, - аьлар аз, хьоаставенна.

Сога ладувгӀа лаьрхӀа вацар машина ко бедоаллар:

- Ӏовалал, дӀа кхыйола таксеш латт хьона, - аьлар цо юха а.

Де хӀама дацар, воккхача сагах лата кийча волча водитела машин йита йийзар. Кхыча, шоллагӀча таксе ниӀ хьайийллача; «хаххх», аьнна, хийтар сона, сапаргӀата а доалаш, цу чу цӀена, безаме, хоза хьаж хьаетталуш яр. «Дала сагӀа де цу со Ӏоваьккхача водитела, ма гӀулакх дир цо сона», - аьнна хийтар сона.

Машинаша наькъашка нах боабар, лозабар доккха во да. Амма цкъаза цар нахага боагӀаш бола бала юхатохаш а хул. Шоаш наха де лаьрхӀа дов, цу наьха машинашта деш нийслу цкъаза вай вахаре. Цу тайпара моттигаш дукха хул дерригача дунен мехкашка а вайцига а. Масала, Париже гӀайттача наха машинех цӀераш етташ цхьа юкъ яр, ший маьра саг йоалайича, цун сесага чхьонкар йийтта машина хьалхашкарча доккхача кизгах цу баь хиннабар, цхьанне шийна тешаме йоацача йоӀа ше ийца хиннача машина басар ӀотӀамохкадаь хиннадар. Мел дукха хиннай чархех урсаш Ӏетташ, машинах секаш доаха хӀамаш хьекхаш йола моттигаш. Кхыметтел ишколерча хьехархочунна раьза воацача дешархочо де тарлу цу тайпара хӀама. Иштта моттиг хинна а хиннаяр вайцигарча цхьан ишколе. Шийна шиаш увттаеча, шийга барт беттача хьехархочун машина юххегӀолла хьатӀехвоалаш, ший бейоалла ира хӀама дӀахьекха, секаш даьхадар дешархочо ара латтача, дукха ха йоацаш ийцача машина. ХӀама гойташ йолча камеро гучаваьккхавар «чӀир леха» лаьрхӀа ондарг. Машинашкара хӀамаш лечкъаяь моттигаш эзараш хургья. Цхьа ха яр цун чархаш лечкъаеш, гараже латтача машинах уж хьайоахаш. Наьсарерча цхьан хьакима гаража кӀалхагӀолла лаьтта а аьхка, чархаш дӀайихьаяр. ТӀаккха ера зама чура магнитофонаш хьайоахаш, уж кхухьаш, цкъаза уллув дагӀа чухьежа кизгаш хьадоахар, цох малагӀа пайда бе боахкар-м хац сона уж. Хьонка маьчей миссел мара мах-м бацар цар цу хана, хӀанз миштад хац сона. ТӀаккха зама ера бӀарчча машинаш удаеш, лечкъаеш, вӀашагӀъяьха йохкаш... Кхы а дукха доаладе йиш яр цу тайпара масалаш. Аз лакхе аьннача тайпара, сагага боагӀа бала юхатохаш, из шоашта тӀаэцаш, шоаш йола дай кӀалхарбоахаш хьаяьхкай уж йӀаьххача хана. Из оагӀув дагаехача, царна сийленг оттаде а безам отт, сел доккха Ӏазап цар лайна хиларах.

Машина къаьстта а накъайоал аьнна хет сона боккхача дезала. Со мо, гош текхадеш, лелача сага-м эшаш яцар из. Со мича гӀоргва цунца, тика тӀа кхача эца ваха везаш хилча, гобаьккха хьалъяь «Супермаркеташ» я, цхьачар «Супермареташ» а оал царех, нагахьа санна йоӀ геттара дика я, эздел-гӀулакх долаш я ала безам хилча. ХӀаьта гаьна ваха везаш хилча, хьаеха такси я. Бакъда дезал болча сага чӀоагӀа эш машин. Ше балха ваха везаш хул цӀагӀара къонах, фусама-нана хул балха дӀайига езаш, бераш берий беша е ишколе дӀадига дезаш нийслу, кхы массагӀа хул вахача моттиге. Уж шеддоа хӀама «гӀаш Махьмуд санна» лелаш хилча, ах дийнахьа а даь варгвац, кхоавергвац из. Цул совгӀа, дукха хул дезала хӀама тӀада дезаш йола моттигаш... Амма цхьа моттиг я сона укхаза хьоахае ловш. Мар а сесаг а машинашца лелаш хилар кхетаде хьож со, нагахьа санна бер-кер доацаш уж бале. Цхьачар цох геттара хӀама тоадалар лоархӀ, вокхар царех хӀаране ше-ший гӀулакхаш хилар санна кхетаду из. Сона из а е вож а кхеталуц. ХӀаьта а цу наха хьехар де са бокъо яц, амма уйла яйташ моттиг-м я из. Сай къаьна Хьаби, со цӀагӀа ваггӀашше а, машинаца йодаш хилча, е тхо шаккхе а бе-беча машинашца лелаш хилча, хийрадоалаш санна хетаргдар сона. Цун ший да гӀулакхаш, гаргара нах, лела наькъаш, машин юла моттиг, из тоаяйта техстанци, маькх эца тика, барзкъа тега, иккаш тоаю пхьар; тӀаккха уж шеддар са-сай да, цунчарех вӀалла хотта ца луш. Хийрбалар деций из?.. Из аз дӀадийцача, ши тӀоара вӀашкатеха, аркъалъяха елаелар са къаьнашк:

- Вададай, из ма дарий зокх болаш! Хоза-м хургьяр со, къаеннача дийнахьа машина тӀа хайна араялча. Из мишта дагадийхад хьона, ва къонах, - йоах цо, цецъялар лочкъа ца деш.

Мишта дагадехад? Дагадоха дезаш дац из-м, гуш да. Дуккха кхалнах машинаш тӀа багӀаш лел, тӀаккха цхьан йоазонхочо аьннача беса, са къаьнашк а яла мегаций «заббаре», «ша тӀа бала къаьна етт хьо» аьнна. Из дӀатӀаэцаш яц са фусам-нана.

- Сона-м хозагӀа хет вай къаьнара Ӏадат, - йоах цо, - цӀен-да хьалха а водаш, фусам-нана цунна тӀехьа а лелаш. Даьша леладаь хӀама тахан дохаде со эттача, из ийрча хургда.

Укхаза дагаехар сона Ведажанаькъан Ахьмада язъяь «Шолжа-Юртара ГӀапур» яха повесть. Из йийшачох тара дувц Хьабе ший къамаьл. Цига гу вайна Дотта яха воккха саги Комси яха йоккха саги, шинне а бӀаь шу даьннад, вӀаший тӀехьабаьнна лел уж хӀанз а. Даде Доттас дувцачох, гаьнара хьайоагӀаш къаман оамал а къаьнара Ӏадат а да из. Хьалха къонах лелаш хиннав, тӀехьайоагӀа кхалсаг: нана, йиша, сесаг – нийсбала тарлуча кхерамах лораеш, цунна духьалъувтташ; сесаг тӀехьа йоагӀаш хиннай. Иштта уйла йолаш я са Хьаби а. ДӀааьлча наха бехк ма боаккхалба сох, соцара безам, дог-уйла машинах хувца лаьрхӀа яц къаеннар. Вешта, сона а могаргдацар из тӀехьашка чу ца хоайича дунен чугӀолла сапаргӀатдоаккхаш лела. БӀарчча зама ма йий тхо цхьана даха. Тхона юкъе хувшаргьяц машин, мел йоккха а дика а хиларах. Безам хувца йиш яц машинаца. ХӀанз кӀеззига гоалвоалаш латт мотт сона се. Безам хувцаш хул машинах?! Хила йиш-м яц иштта. ХӀаьта цхьан йоккхача сага автобуса чу дийцар дицлуц сона. Цо йоахар: «ЗӀамига долча хана, берага хоатташ хулар:

- ДукхагӀа фу деза хьона, шоколад еза е папа веза?

Царех цхьачар оалар:

- Папа веза.

Вокхар оалар:

- Шоколад еза.

ХӀанзарча кхалнахага Ӏа хоатте:

- Хьа фу эцаргдар Ӏа? Машин эцаргьяр е безам эцаргбар? Царна юкъе а бекъам хургбар, цхьачар «безам» яхаш, вокхар «машин» яхаш».

АстагӀфируллоахӀ! АстагӀфируллоахӀ! Тамашийна хӀама деций?! Сона хеташ, вай къаман хьаькъал долча кхалнаха цкъа хьалхагӀа безам а тӀаккха машин а хоржаргьяр, аьнна, хет сона. Безам хилча, машин эца фу хала да?! Бакъда машин яр аьнна хьахулаш бац безам. Дала барт тоаболба цу безамаи машинаи юкъе. АльхьамдулилляхӀ!