Халкъа комиссар лораваь гIалгIай
Cерго Орджоникидзе ваь 135 шу дизад
Ерригача къахьегама Даькъастенна дукха везача, цар дог-уйла ховча нахах цаI хиннав Георгий Константинович Орджоникидзе. ХIетта эттача советий Iаьдала кхерам тессаш тIаенача интервенцена духьала лоаман къамаш гIовттаде, моастагIа юхатохара уж оарцагIдаха вайта хиннав из 1918 шера дунен пролетариата баьчча хиннача В. Ленина. Ше укхаза яьккха ха дукхагIа гIалгIашта юкъе волаш, цар лоравеш яьккхай цо. Укх шера 135 шу дизад Орджоникидзе малхаваьнна, из ваь хиннав 1886-ча шера.
ГIалгIашта юкъе волаш, цо дакъа лаьцад вай къаман 1-ча съезда балха юкъе, байзаб цун дикагIбола къонахий: Iоахарганаькъан ГIапур, Албохчанаькъан Ювсап, Оарцханаькъан Хизир, кхыбараш. Бакъда тахан а дикка бовзац вайна цунна гонахьа мел хинна гIалгIай, геттара а цунна гарга лаьттабеце а, хIаьта а из лораваьча, цунна уллув болаш, керда Iаьдал чIоагIдаьча берригача наьха цIерех цхьаяраш йицъеннай, цхьаяраш вIалла хьоаха ца еш йитай. Масала, таханарча кагийча наха, мехкарашта малав ховргдац Ганенаькъан (Мужахой) Аюп. Сона из дагавоагIа, бера хана денз. Юкъерча дегIара, чIоагIа тенна воккха саг вар из; доккха, урагIхьайза мекхаш а долаш. Цу тайпара деза дегI дола воккха саг говра тIа хьалтIахоавалар тамаш яр, амма Аюп даим вай даьй IаьдалагIа нувр тилла кийчъяьча говраца мара аравалацар. Из Орджоникидзеца вай лоамашка лийннав яхаш дувцар, Граждански тIом болча хана. Аюп ишколашка, Октябрьски революцен цIай долаш, трибуна тIа латта дIавехаш хулар.
Бакъда цхьабола Сергона гонахьа хинна нах вIалла хьоахабеш а бацар, вокхарна санна кхерам тIалатташ, хало ловш лийннабале а. Царех дуккхачар цIераш йиц а еннай. ХIаьта а наггахьа гучабувл царех цхьабараш, цу шерий керда оагIонаш хьа а еллаш. Вайна хов, Орджоникидзе ваьха цIа Мужеча долга а, цу чу йIаьххача хана Къулбихьен Чрезвычайни комиссара цIерагIа музей хиннилга а. Карарча хана из музей дIачуйихьай юртарча юкъерча ишколан тхов кIалха. Дукха ха йоацаш цу музеера гучаяьннай Сергона уллув хиннача кхы а кхаь сага тайпан цIераш. Уж кхоккхе тIалатта сурт хIанз а хьалтеха доалл Мужечарча Орджоникидзена хетаяьча музее. Малаш ва уж кхо саг? Царех цаI (Iохайна вагIар) Сурхо тIара Iарчакхнаькъан Эсолта Iусман ва. Галашкарча милице оперуполномоченни, советий Iаьдал чIоагIдеча хана Буро тIарча милице болх баь саг вар из, Орджоникидзена гонахьа хиннача наха юкъе а хиннавар, Оарцханаькъан Хизира вовзаш а, цун фусаме 70-ча шерашка вена Хизир хинна саг а вар. Цул совгIа, из хиннавар Сурхо тIарча колхоза председатель а (30-гIа шераш), Аьлтий-Юрта юртда а. Цунца сурта тIа латтараш ба Iарпенаькъан Э., Кийнаькъан А. Царех сона кIезига хIама хов, амма цар гаргара нах вай республике бахаш хила тарлу. Уж байзача дика хетаргдар сона, дIахо а сурта тIа латтача наьха вахарах-леларах дувца таро хургьяр тIаккха.
Цхьаькха а цхьа доккха таьрахь да укх шера Сергой вахаре вай къаманца дувзаденна. Укх шера 85 шу дуз, из нохч-гIалгIайчен къахьегамхошца вIашагIкхийтта, из нийсденнад 1936-ча шера, из валале цхьа шу хьалха. Цу хана Г. Орджоникидзе СССР езача промышленноста халкъа комиссар хиннав.
Орджоникидзе вувцаш дукха йоазош да гIалгIай поэтий а прозаикий а. Царех я Гойганаькъан Iаддал-Хьамида «Серго» яха повесть, Озанаькъан Салмана «Лоаман лаьча» яха поэма, из хьехаву Малсагнаькъан Дошалкъий «Iарамхи» яхача поэма тIа, Пхьилекъонгий Махьмад-СаIида «Этии Вутии» яхача повеста тIа, Малсагнаькъан Ахьмада «Массаза хало ловш вола саг» яхача романа тIа. Цу тIара «Сома Аюп хьалхарча мугIар тIа белгалвувлаш вар» яха калам, лакхе аз хьоахаваьча Ганенаькъан Аюпа хетаяь я. ГIалгIашцара Сергой юкъамоттиг геттара дика хьагойтай аьнна хет сона ЖЗЛ яхача серена чудоагIача Махарадзес яздаьча «Г. К. Орджоникидзе» яхача книжка тIа.
Iарчакхнаькъан Iусман (Iохайна вагIар), Iарпенаькъан Э., Кийнаькъан А.
