Денал долча наьха гӀулакх
Милице полковниках Колой Идрисах лаьца
Поэта Маяковский Владимира ма аллара, вай милице вай лораду, ше хьакхеллача хьалхарча дийнахьа денз. Цо вай лораду къоалаш дерех, нах боаберех, бокъо йоацаш яхьача гӀелалах, машинаш удаярех, герзаш леладерех, кхы а массагӀа да уж, дерригаш дийца варгвац. Вай лорадой а, цхьайолча хана зуламхошта кӀалбусаш хул уж шоаш, царна дов деш, цкъаза боабеш моттигаш нийслу. Цунна дола тешал лаха дукха гаьна ваха везац. Вай республикерча МВД чуваьлча, го йиш я шоай балха моттигашка байна милиционераш. Царна юкъе ба мугӀарера милиционераш а лакхарча даржашка лаьттараш а. Къиза нах, зуламхой массаза а хиннаб наха юкъе. Со зӀамига кӀаьнк волаш дар из, участкови милиционер къамаргах урс хьекха, веннав мотташ Ӏо а вилла, дӀабахабар из ийрча гӀулакх карахдаьннараш. Дала дийна витавар из Ӏаьдала болхло, хетаргахьа, Из раьза хиннавар цо беча балха, цо лораеча наьха бокъонашта. Цу тайпара масалаш кхы а дукха доаладе йиш я. Со ала гӀерт, шоаш боабой а, човнаш йой а, заӀапхой хуле а милице болхлой мугӀараш кӀезиглуш хиннадац, хӀанз а кхы тӀа дузаш да уж хьинар долча кагийча нахах а мехкарех а. Цу гӀулакхо гӀад а вуг, хӀана аьлча сатийна вахар лорадергдола нах болаш хиларах доаккхал дайташ моттиг я из.
Са тахан вувца безам бола саг а йӀаьххача хана бокъонаш лораерий мугӀарашка лаьттав, шийна хьалхашка оттадаь декхараш цӀена кхоачаш а деш. Из ва Колой Ювсапа Идрис. Из ваь хиннав 1952 шера бекарга бетта 26 дийнахьа. Ховш ма хиллара, цу заман чухьа вай Сибрера цӀадахканза хиннад. ХӀаьта а Идрис ваь ха гӀалгӀай дикка аттача баьнна, цӀабахкара гарга бола ха хиннай. Цудухьа цунна ла йийзаяц моцал, шелал, мехкахваьккхача сагага кхача тарлуш йола кхыйола халонаш. Цун пхи шу даьннача хана вайна цӀадахка мукъа беннаб. Вешта аьлча, цун вахара юхьиг ийрчаяьккха хиннаяц «халкъа моастагӀа», «нах буа саг», «Гитлера гӀонча» яхача а кхыча а хӀиллах дизза хиннача къахьача дешаша. Цар дезал баха совц Пхьилекъонгий-Юрта. Цига вода из эггара хьалха деша а. Цу хана юрташка юкъера ишколаш цхьацца мара хиннаяц, хӀанз - цхьайолча юрта 6, 7 йолаш нийслу. Нах бийбаб чӀоагӀа. Цу хана Сибре дукха байна хиннаб нах, цудухьа тоъаш хиннай цхьацца ишкол. Цу тайпарча Пхьилекъонгий-Юртарча ишколе 1-ча классе из Ӏохайнав 1960-ча шера.
Цу заман чухьа Наьсарен кхален ерригача юрташка хӀана бац аьнна, дукха кхыча къамех бола хьехархой бар. Царех цхьабараш кхычахьа дӀа ца болхаш, даимленна къахьега бисабар вай мехка. ГӀалгӀай берашта тайп-тайпара Ӏилмаш хьехаш а хилар уж дуккхача шерашка. Царна юкъе бар эрсий мотт, литература; хими, биологи, математика, кхыдола цӀенхашта Ӏилмаш хьехараш. Цудухьа цу хана деша даьгӀача берий хьаькъалаш, вахара хьисап дар, Ӏилмаш довзар лакхача боарам тӀа хулар. Тахан мо цхьайтта шера доацаш, итт шера мара дешацар ишколе. 1970-ча шера ишкол яьккха воалл Ювсапа Идрис. Цу шера вода из советски эскаре амал де. Духхьал вай мехка лаьтта ца Ӏеш, доазол арахьарча мехкашка а латтар вай герзашцарча низиий доакъош. Масала, Германе, Чехословаке, царех тарра кхыйолча моттигашка. Идрис гӀулакх де тӀахьийхавар Германе. Доазол арахьа амал деш хиннача наха дувцаш хезад сона, леладеча гӀулакхашта, тӀадувхача барзкъанна, оамалашта къаьстта а белгала, дикача оагӀорахьара шоаш дӀагойташ хила безаш хиннаб наьха мехка латта вай бӀухой. Из дувзаденна хиннад советски эскара сий лакха лоаттаде дезарца, кхыча мехкашкарча наха цхьаккха ладара моттиг ца гойта гӀерташ хиларца. Вешта аьлча, къаьстта а дикача оагӀорахьара довзаш хиннад доазол арахьа латта вай эскар. Цу тайпарча бӀухой мугӀарашка вар цу хана Колой Идрис а. Цу шерашка гӀалгӀай зӀамигача сага вахаре нийслу цун дӀахора еррига кхел тӀема гӀулакхаца ювзаеш йола моттиг. Из деша хьожаву Симферополерча тӀема-политически гӀишлошъяра лакхарча училище. Карарча хана академеш оал хьалха хиннача тӀема училщеех. Кхетаде хала дац аьнна хет сона, цига фу дешар дешаш, фу Ӏомадеш из хиннав. БархӀ класс яьккхача со а кийчвеннавар танкови училище ваха, бакъда лакха хиларах цига дӀаэцанзар со, «танка чу Ӏочухувшаргвац» аьнна. Военкомате сона могаяьяр Камышино яхача моттигера тӀема-инженерни гӀишлошъяра училище, амма танкист хила ловш хинна со цига ца водаш висар. ТӀема гӀишлонхо хинна ца Ӏеш, граждански гӀишлош еча а къахьега йиш йолаш вар из яьккха саг.
1978 шера, толамаш доахаш, из училище чакхъяьккха воалл вай мехкахо, цунна хьалу эггара хьалхара эпсара погонаш. Цох хилар лейтенант. ХӀанз цунга хьежаш бар дукха атта боаца болх. Цул совгӀа, хӀанз из вар Ӏаьдала саг, цо дӀахьожаваьча дӀаваха декхарийла а волаш. Дийша ваьннача шера маьцхали бетта из дӀахьожаву Брянски областерча дивизе политически даькъера рота командира заместитела дарже. Ха дӀа мел йода балха тӀа а тӀема цӀерашца а лакхлуш хьавоагӀар Ювсапа Идрис. 1981 шера цунна лу воккхагӀа волча лейтенанта цӀи. 1982 шера цох батальона командира заместитель хул. Цу дарже волаш, майорага кхаччалца къахьег Идриса.
1989 шера, цу хана йоханнза яр Нохч-ГӀалгӀай республика, цох хул республикан МВД министра гӀишлошъяра даькъах вола заместитель. Нохчий Республике а из болх беш ха йоаккх цо эггара халагӀа долча шерашка. 2001 шера цунна лу полковнника чин. ГӀалгӀай Республика хьаяьчул тӀехьагӀа; хала, таро йоацаш боахкача наха гӀо-новкъостал ду цо. Цул совгӀа, вай юрташ тоаеча, куц-сибат доаккхача гӀулакха юкъе дакъа лоац. Масала, Пхьилекъонгий-Юртарча Ӏоахарганаькъан урам тӀа асфальта никъ буллийт, цу урам тӀа сердал хургйола болх байт цо. Цо кулгал а деш, МагӀалбике хьалъяь хиннай нах баха керда моттиг (посёлок). Дика гӀишлонхо а ший мехка воӀ а хиларах тарра, Колой Ювсапа Идрис хиннав сий долаш, къахьегача моттиге лоархӀаш саг. Цул совгӀа бахархошта а паччахьалкхен болхлошта а дикача оагӀорахьара вовзаш хиннав из. Итташ шераш тӀема гӀулакха дӀаденнача, цун тайпан воша хулача Колой Макшарипа аьлар: «Полковника Колой Идриса ший къаманна дукха дикаш даьд, из ГӀалгӀай Республикан а, бӀарчча хьаийцача, Россе а бакъвола патриот вар».
Карарча хана полковник воацаш ва, из кхелхав кхо шу хьалха. Бакъда из вовзаш хиннача наха, виц ца луш, даговагӀа из а цо хьабена атта боаца никъ а.
