ГIалгIай мехка куц
Дерригача дунен шахьарий денга
МоллагIча мехка хозал, цун культура, адамаш а цар Iадаташ а довзийтараш шахьараш я, аьнна, хет сона; хIана аьлча уж я арахьара тIадоагIа адам дукхагIа тIалатта моттигаш. Цига да массе тайпа Iаьдал, культуран кхуврчаш да ала мегаргйола музейш, театраш, ансамблаш, культуран цIенош, кхы а массагIа да уж. Вай мехкара шахьараш хьахинна дукха ха яц. Кхыметтел Нана-Наьсарех шахьар хинна ах бIаь шу совгIа ха мара яьннаяц. Саг тешаргвац, шахьар я аьнна цох цIи тиллача 1967-ча шера из мишта яр дIадийцача. Из цIи цунна дукхагIа ялара бахьан дар аьнна хет сона 1962 шера хьалъяь Iоахарганаькъан ГI. цIерагIа заводи цул тIехьагIа хьалъяь трикотажни фабрикеи. Кхы хIама-м дацар укхаза Наьсаре шахьарах тара хулийташ. Цхьа урам мара бацар асфальта никъ болаш, автовокзал ала мегаргдолаш дацар автобусаш, таксеш гонахьа латта цIалг, цунна хьалхашка йоаллар тир. Из бар-кх наьсархой беррига сакъердам. ДукхагIа дола наькъаш жагIа билла дар, цаI дулх дохкаш тика яцар, кIарсхала гаьнашта кIалха дIа а этте, цу гаьнех дулх хьалъэлле, мозий лелхадеш гаьнаш лестаеш латташ хулар хасап ду нах. Ерригача Наьсаре ши ишкол мара яцар 1-гIеи 2-гIеи. Вешта, цу хана тоъаш а яр уж, хIана аьлча дукха нах бахаш яцар цу хана Наьсаре. Культура цIа дар хIанз музей чуйолча фусаме, гимнази йолча - футбола стадион. Сибре бIаргаяйна цIабаьхкача наха из тоъаш дар иразе хила. Машинаш наггахьа мара бIаргагуцар шахьара наькъашка. Наьсарех шахьар аьнна цIи тиллача хана, 9 шу даьнна кIаьнк вар со, цудухьа укхаза мел хинна хIама дика дагадоагIа.
ХIанз санна дукха нах хилацар балха деношка лелаш, бакъда уж геттара дукха гуллуш хинна моттиг яр Наьсарера базар. Гонахьа мел ядача республикашкара тIаухар цига хIама йохка е эца дага бола нах. Цхьа фаьлга хьисапе хIама дар цига отташ хиннар, цига ца гуш хIама дисацар. ХIанз Малсаганаькъан базар оалача моттиге, аре хьалъяьккха, дIаовттар, массехк мугI бийя, шоай тиша хIамаш йохкаш бола нах. Бакъда кIалгIолла йохкаш хулар царга цIенаяраш а. Цу хана гучахьа хIама дохкийтацар Iаьдало, цох зулам лоархIар, уж йохкаш бола нах милице Iочукхувлар.
Берашта а боккхагIчарна а кхаъ бахьаш дар; Наьсаре доккха культуран цIа дергда, аьнна, арадаьнна хабар. ДIа-м доладаьдар из, бакъда дукха ха ялале латтийсар. Ларда лаьрхIа хьаена бетона блокаш, сома аьшка мушаш доахкаш лаьттар йIаьххача хана. Цу хана цунъяр санна хулар кхыча гIишлоний кхел а. Хьае дIайолайора, тIаккха сеце итташ шераш доахар. Из ала йиш йолаш яр, сомий беш дIа яьккха, хьалъе йолаяь стадион. Нагахьа санна гIишло хьалъер лакхе хьоахаяь завод яле, гIулакх сиха дIадодар, хIана аьлча цо из ший доалахьарча ахчах йора. Иштта цо хьадир пхезза вIаштIара даь цIенош, берий беш, болхлой столови, къахьегамхошта лаьрхIа кхачан а промтоварий а тикаш. Лоацца аьлча, Наьсарех кIезиг-кIезига хулаш, шахьар хулаш йоагIар.
ХIаьта а дукха халонаш нийслора, мехка столица гаьна хилар бахьан долаш. Керттера шахьар лоархIаш яр 80 совгIа километр гаьна уллаш йола Шолжа-ГIала. Деша оттараш цига баха безаш бар, Iаьдала тIаболхараш –цига, йоазонхой цига багIар, деррига а дар-кх цига. Цу гIулакха йоккха паргIато яьлар наха Магас-Шахьар хьалъярца. Ма паргIата ба-кха студенташ шоаш а цар даьй-ноаной а, Iуйран цIагIара дIа а баха, сарахьа шоай цIагIа чу а боагIаш, кагирхой дешаш хилар бахьан долаш. Юххе да Iаьдал, фусам йоацарашта эца йиш йолаш я моллагIа боарам бола квартира. Хьалха цу тайпара хIама дацар, эца квартира хьакхачацар, квартираш ерригаш Iаьдала яр, ехкачунга суде кхайкар. ХIанз хьай безам бале 10 квартира а эца йиш я хьа, таро яле. Магаса ткъа итт шу мара даьннадац. Амма денгара-ди мел доала шерлуш, тоалуш латт цун доазонаш. Дукха ха йоацаш, Гаьгенаькъан Ботий цIерагIча урам тIагIолла хьалвоагIаш, шоай доалахьара цIенош долча моттиге, йоккха дака га яйра сона. КIезигагIа дале гонахьа ткъо метр хиллал Iи дора цо. Магаса ханара хила мегаш я-кх ер га, аьнна, хийтар сона. Иштта хьахул вай столицера гаьнаш, уж санна урагIъухаш латт керд-керда цIенош, Iаьдала, дешара, культуран фусамаш. Шахьара урамаш, цаI вокхох хотталуш, даржаш доагIа, гизгий маза мо шоайла дувзаденна долаш.
Iуйрийна шахьар тIа чу мел йоагIа, сарахьа цу чура ара мел йоала машин бIаргаяйча, къаьгга гуш хул мишта дегIаенай цу шерашка Россе эггара къонагIа йолча Кавказерча субъекта керттера шахьар. Хьагучох, укх гаргарча хана, кхы дукха нах баха а, Iаьдала а, культуран а фусамаш я укхаза хьахила мегаш.
Шахьарашта эггара чIоагIагIа эша хIама машере ха я. ТIемо Iазап дахь царна. Кхоачам ба фашисташа Ленинграда баь хинна го дагабехача. Iалаьмате дукха шахьараш хIалакьяь хиннай цу тIемо, цаI хьаллатта цIа ца дуташ. Духхьал цхьан Советски Союзе йохаяь хиннай 1710 шахьар, юрташ а нах баха кхыйола моттигаш а йоацаш. Из мехка доккха зе а наха доккха Iазап а хиннад.
Тахан ГIалгIай мехка пхиъ шахьар я: Наьсаре, Магас, МагIалбик, Илдарха-ГIала, Шолже. Царех хIараяр дукха нах бахаш йола моттиг я. Цудухьа, цар хьашташ ма хулла дикагIа кхоачашде гIерташ, къахьегаш да Iаьдал. Царех хIаране доазон тIа я кхувш боагIарашта унахцIена хила а, дика деша а, хьаькъал Iомаде а таро хулийташ йола ФОКаш, спорта доккхий цIенош, гимназеш, лицейш, колледжаш. Вай шахьараш хозагIа, цIенагIа мел хул; вай вахар а нах хьагаш хургда, уж нах вайгара масал эца гIерташ хила деза вай дIагойташ дола гIулакхаш а шахьарашцара дог-уйла а.
Ардара бетта 31 ди Дерригача дунен шахьарий цIай да. Вай гIулакхаш, духхьал укх цхьан дийнахьа хинна ца Iеш, белгала хила деза бIарчча шера. ТIаккха вай-воаш цецдоалаш, эргадаргда вай шахьарий куц. Даькъала хийла вай шахьараш а цар доазонаш тIа баха нах а!
