Фуд царна цкъаза дицлур?

ТӀормех лаьца аргда вай. Мах кӀезигагӀа боаккхар эца а гӀерташ, цхьайолча хана боккхагӀчар гӀалат доалийт из хоржаш. Нагахьа санна бер зӀамига дале, цунна геттара боккха е беза тӀормиг эцар нийса дац. Цхьадола бер гибоаллача тӀормена хьалхашкара низткъа мара хьагуш хилац; цкъа-дале, из боккха хиларах; шозлагӀа-дале, из беза хиларах, цо Ӏочусоттаду, Ӏочугоамду зӀамигача бера гӀов. Цу тайпара бераш бӀаргадайча, хийла хатта дийзад са:

- Беза бий тӀормиг?

Фу аргда мотт шоана дешархочо, цу хаттара жоп луш? ДукхагӀа йолча хана, хӀама аргдац. Бакъда хаттар-м хургда цун бӀаргашка:

- Хьайна гуций хьона? ТӀаккха сенна хетт Ӏа из?

Цу тайпарча берах къа хийте дӀавода со. Цудухьа маьха безагӀа бале а, бӀарчча шера цун гибоаллабе беза тӀормиг байгӀа хургбар ийцача бакъахьа хургбар. Аз из дувц, беза тӀормиг яхилга фуд сайна ховндаь. Диъ-пхи шу хьалха совгӀата балха кхахьа тӀормиг белар сона цхьан гаргарча сага. Пхе тайпара оагилгаш, царел совгӀа ялх киса да цун кагий хӀамаш Ӏочуехкаш. ЦӀенача тӀоарска ба из. Бакъда хьалъайбича пиллан нахьарах бича санна беза ба. Ко ӀотӀачоагӀдаь аьшк доалл цох, линейка миссел шера а беррига тӀормиг миссел дӀаьха а. Цу чу вӀалла хӀама йоацача хана а, дикка беза хул из, ах биза болаш лелабича, баламаш цӀийду. Из хьалбизза книжкаш цу чу доахкаре-м, даш санна беза хетаргбар. Цудухьа, тӀормиг эцача хана, «со мичав ер лелабе безар» яха уйла дӀа а яьккха эца беза из, лелабеча сага цох бала хургбоацаш.

Фу ха деза, Ӏаьдало доккха зе а деш, арахийцача книжкай хьакъехьа. Эггара хьалха царех ха дезар да, уж сенна, малагӀча гӀулакха дезаш да? Духхьал кхухь алийта, цох дешара цхьа бахьан де дезаш дац уж. Эггара хьалха книжкашта хьалхашка латта декхар да, дешархошта Ӏилмаш Ӏомадар, хьаькъал далар, дуне, мехкаш, цар истори, дийнаташ, царех тарра метташ а литература а довзийтар. Нийса да из. Амма дукха дешархой хилац духхьашха деша болхаш из хӀама дизза кхетадеш, книжкай декхар а шоай декхар а бокъонца довзаш. Цудухьа бер эггара хьалха деша додаш дале, из берий беша ихадеце, дай-ноаной декхар да книжкай лоархӀамах а цар дозалах а шоай берашта кӀеззига мукъагӀа дувца а царех дола хӀама Ӏомаде а. ТӀаккха дешархочоа ховргда ше белггала ишколе сенна венав, цу книжкашца фу де деза.

Юххьанца деша додача бера хеталу, ишкол – из сакъерда, ловза, салоӀама уха моттиг йолаш санна. Цудухьа эггара хьалха деша додача бера дӀадувца деза дешар а къахьегам болга, бер зӀамига долча хана зӀамига къахьегам ба из, доккха мел хул халагӀа а боккхагӀа а хул из къахьегам. Цхьадолча берашта ховш хилац из дешар сенна деза, фуд цо Ӏалашдер. Цхьабараш ишколе мел йоаккхача хана из кхетаде ца могаш, хьаькъалах цхьа хӀама хьа ца эцаш, дӀаболх 11 шера ишколе баьгӀе, из еррига ха зехьа йоайийя. ДӀа ца дувцаш-м дац из хьехархоша, цар дувцар футтаройна да мотташ хул уж. ТӀехьагӀа-м кхет уж, хьехархочо шоашта яьхар диканна долга. ТӀехьа кхет, хӀама тоаде йиш йоацача хана. ТӀаккха дехкебалар пайдана дац. Цу даькъе даьша-ноаноша зӀамига болча хана денз, беш бола хьехам чӀоагӀа лоархӀаме ба, аьнна, хет сона. Цхьаькха цхьа хало нийслу цу тайпарча берашца. Нагахьа санна из бер наха юкъе кӀезига хиннадале, ара кӀезига даьхадале, из ишколе Ӏе тугаш хургдац, нана чуяхача. Ишколе нийслуш хинна моттигаш дагайоагӀа сона. Нана, бер хьадоаладийя, чуйодар. Из дӀакъайлаяьлча денз, делхаш дагӀача берах къа хийте, нана юхайийхе чудугийтар цу тайпара бер. Из бер а ишколага кийчлургдолча тайпара кхедаьдац. Даьшка-ноаношка из дӀааьлча, хьахозар хул:

- Даьра, цунна эшаш хӀама-м дац, шеддар долаш-м да тха коа-карта.

Цунна дезац шун холодильника чу доалла дерста дулх, цӀе е Ӏаьржа Ӏов, даьга-наьнагара ахча-боахам. Бера деза шийца товргдола дуне, ший нийсархошца ха яккхар, цхьацца хьаькъалца дувзаденна ловзараш, спортацара машар, кхыдараш. Лоацца аьлча, зӀамигача бера вахар хила деза, ший яьннача ханага хьежжа. ТӀаккха из къехкаш хургдац берех, нанна тӀехьаделхаргдац, цунна ховргда новкъосташца сакъердамегӀа йолга, из бахьан долаш чудаха а гӀертаргдац. Делхар, чудаха гӀертар – ишколага кийчдаьдоацилга да. Цу тӀагӀолла эхь хеташ а хул цхьадола бераш урок хьаювца, къамаьл де. Нагахьа санна каст-каста цӀагӀарча наха а хьаьшашта а цунга байташ ешийтаяларе, дувцараш, фаьлгаш дувцийтадаларе, бер хургдацар эхь хеташ, юхаувзалуш. Цу тайпара кхийнар, оаш зийнадий хац сона, автобуса чу а дог чӀехкаш, делхаш, нахах къехкаш хул. ЗӀамига долча хана денз, наха юкъе кхувш хила деза моллагӀа бер. Из духхьал хьакхаштала ийша ца Ӏеш, мотт Ӏомабара, дегӀаахара, наха юкъе лела дунен гӀулакх довзара эш.

Берий беша иха бераш дуккха дикагӀа кийчделе хул ишколага. Царна тайп-тайпара фаьлгаш, байташ, алапаш, таьрахьаш, ловзараш, кхыдараш ховш хул. ЦӀагӀа а царца болх беш, йоазув де, деша Ӏомалу. Иштта дола бераш ишколе даьхкача, хьехархочоа а аттагӀа хургда царца къахьега, царна шоашта а дукха хало хургьяц дешара даькъ тӀа.

ЛоархӀаме да аьнна хет сона, берашта тетрадаш а книжкаш а - шаккха тайпа мишта леладе деза дийцача. Из-м цӀагӀа, вӀалла бер ишколе дӀа а дахале, дувца йиш йолаш да. Книжка тӀа а тетрада тӀа а мужалт йолла еза; цар тӀа харцахьа-бакъахьа къоаламаш хьекха йиш яц. Йоазон балхашта дола шаккха а тетрадь а мужалт йоаллаш, йоазув хоза деш хила деза. Цхьадолча бера оал, шийга тетрадь дац, хӀана аьлча хӀанз а ийца баьннабац цӀагӀарбараш. Иштта лелаш хул цу тайпара дешархо, бӀарчча ах шера тетрадь доацаш а ер ма дий аьнна йоазув ца деш а. Цу тайпара хӀама нийслу деноргаца а, ах шу даьлча а из доацаш лел цхьабола дешархой. Бахьан из долаш, даьшта-ноаношта хац цу беро мишта деш, сенах ховргда из, денорг доацаш хилча? Из ханнахьа эца а, бера цунга гӀолла мишта деш хьежа а деза. Дай-ноаной цунга хьежаро, тетрада тӀарча оценкай боарам миштаб бовзаро берий бӀаргашка дешара лерхӀам айбу.

Духхьашха ишколе додача бера ха деза, урок йолаш классерча истола тӀа даараш увттаде йиш йоацилга, къамаьл де йиш йоацилга. Цхьадолча бера оамал хул ше мец ма деллинге, чудодаш. Ха деза урок йистеяллалца е еррига урокаш чакхъяллалца чуада йиш йоацилга.

Ишколе даьхкача зӀамагӀа долча берашта хац, классе ловза мегаргда е мегаргдац. Цудухьа шоаш цӀагӀара хьаена бургацилг е кхыйола герга хӀама Ӏо а йилле, ловза болалу. Цо пенаш бӀехду, плинтусаш кагьяйт, кхыдола зуламаш кхоллийт. Классе бургацах ловза йиш яц. Къаьстта берий юкъарча, дукха дезача ловзарех да классе гӀолла переменах адар. Из мел кхераме ловзар да ховш хилац уж, цкъа дӀакхетталца. Цу тайпара моттиг хиннаяр ишколе. Иштта удаш лелача цхьанне корта дӀакхийттабар истолах, тӀаккха мара ханзар царна мел кхерамеча ловзарах шоаш ловзаш ба. Бер сиха дале, ишколе дахале къахьега деза цунца, сабарерча вахара талгӀен тӀа доаккхаш.

Физкультуран урок а я лорае езаш. Цига ший къаьстта барзкъа хила деза. Укх тӀехьарча хана дикка тоаденнад из дош. Хьалха йиӀигаша а цхьаболча кӀаьнкаша а тӀабувха тигацар ишколе цу тайпара гӀирс. ТӀадувха деша кхухьа цӀена барзкъаш тишдеш, ловзар бургацах. Из хургдоацаш, цунга кийчбе беза дешархой, пешка турбаш цӀенъеча нахах тара хургбоацаш. Бераш шоайла леташ хила йиш яц. Цхьаболча боккхийчар а сакъердама вӀашагӀлетаду уж. Хьалххе а, цӀагӀа болх бе беза берашца машаре, тӀемза хургдолаш.

Ишколе ухача бера воккхачунна санна гӀулакх, гӀирсаш эш. Масала, кӀод, чаьтар (зонтик), мерех хьекха йовлакх. Бер зӀамига дале а доккха дале а, цун киса йовлакх хила деза. Из сенна, малагӀча гӀулакха деза, шоана дувца дезац, аьнна, хет сона. Нагахьа санна мерех хьекха йовлакх сенна деза хоатташ саг хуле, цунна из дашха а дукха хала дац.

Бера ишколе хьадар а чудахар а ший ханнахьа хила деза. Дешархо ший моттиге хила веза гургал тохале. Вай дешархой шоаш хьасомабаьлча ӀобоагӀа ишколе, цаӀ – 9 сахьат даьлча, вож - 10 даьлча, кхоалагӀвар - 11 даьлча. Фу дешар хургда цох? Цхьаккха а хургдац. ХьабоагӀаш мо мара, шоай ханнахьа чубаха а кхеташ хилац цхьабола кӀаьнкаш, йиӀигаш. Ишколера арабаьлча, сиха цӀабаха беза, бӀарчча сахьаташ доахаш, ишкола ганахьа а ца кхесташ. ДӀаудаш, хьаудаш, хиш вӀашкадетташ лелаш, машиний боккхача новкъа а дӀатӀабувл уж. Из кхераме да, хӀана аьлча цу тайпарча наькъаш тӀа сиха лехкаш машинаш лелаш хул.

- Чу хӀана долхац шо, фу деш лел шо укхаза? – яхача хаттара дукхагӀчар цхьатарра жоп лу.

- ТӀехьабахка безаш ба тхона, цудухьа царга хьежаш латт тхо.

Шоай бер белггала дешара мукъа масса сахьат даьлча доал а ховш, ханнахьа тӀехьааха беза боккхагӀбараш. ЧӀоагӀа дехар дар са царга, ишколера дешархой чукхувла машинаш дӀателаш, бераш хьа ма ахийта, хила цадезар хьахилча, дагабоаллам хургба шоана.

Наькъий хьакъехьа кхы а дар са ала. Бераш, ишколе даха ха яьнна дале, светофор сенна егӀай, цун кхо бос фу белгалдеш ба ха деза, иштта новкъа кӀайча басарашца белгалъяь «зебра» сенна эшаш я ха деза. ТӀаккха харцахьарча моттиге гӀолла дехьа-сехьа дувргдац бераш.

Юххера а, телефонех аргдар аз. Новкъа я уж е яц урока тӀа? Нагахьа санна моллагӀа цхьа «фонарик» яле, сона новкъа яц. Бакъда цу чу интернет а йолаш, дукха мах беха телефон новкъа яц аьлча нийса хургдац. Дешархой, урокаш тӀа багӀаш, цар чу чухьежа болалу, цар уйлаш кхычахьа хул, дешарца хилац.

Вай лакхе мел дийца хӀама дешарцеи дешархочунцеи дувзаденна дар. Со даим хьагаш цхьа хӀама да. Гургал теха арабаьлча, дешархой сабарца цхьаннахьа дахар-денар, дешар-хьаькъал дувцаш латташ хилар е шортта болабенна лелаш хилар. Цу тайпара ишколаш йолаш я республике, амма уж юкъ-юкъе хинна а ца Ӏеш, ерригаш а хила езар иштта.