Эскаре гӀулакх деш волча вешийна тӀехьавахавар со Украине. Цига хинна а хинна, Киеверча аэропорте хьавера со наьнаца. «Борисполь» цӀи йолча йоккхача аэропорте цӀоз миссел адам дар, шоай самолёташка хьежаш. Тха самолёт 16 сахьата хьежа везаш яр. Аэропорте мел йола буфет, киоск яйза ваьлча а, дукха ха йисаяр самолёт хьая. Дукхача къамий метташ декар цу чу, бакъда цу юкъе хозаш бацар гӀалгӀайбар. ЦаӀ мукъагӀа гӀалгӀа кхетавалара укхаза яхаш, со лелача хана, гаьннара велакъежаш воагӀа наьсархо вайра сона. Са уйлаш йийша, Дала вайтача санна вар из. Наьсарерча цӀермашина станце яр цӀермашиннаькъахой дукха йоккха йоаца тайп-тайпара товараш а кхача а бохка тика, цу чу латтача Элжаркъанаькъан ГӀапура воӀ вар сона духьалвоагӀаш хиннар. Массехк сахьат са цига яккха езаш йола ха лоацйир цу зӀамигача сага. Из цӀавоагӀаш вацар, кхыча шахьар тӀа водаш вар. Вешта аьлча, «Борисполе» даьккха ялхайтта сахьат а гӀалгӀа ца кхеташ дӀадаханзар.

Геттара а тамаш йир аз Новосибирскера Омске ваха, цигарча цӀермашина вокзале сайна нийсденначох. Бийсан наб кӀезига ярах, набара тар етталуш, бӀаргаш ӀовӀашкаухаш, ах тхьайса, ах сома волаш вагӀача хана, гӀанахьа гуш санна вокзале чугӀолла волавенна лела сай наьна-веший воӀ вайра сона. Бакъдолий-те ер, сомагӀа долий-те ер, аьнна, бӀаргашка бийнаш чухьекхар аз. Бакъда гуш дола сурт дӀадоалаш дацар хьалхашкара. Из сомагӀа дар. Цхьана цӀавера тхо шиъ Омскера Наьсаре кхаччалца.

Цхьаькха теркам тӀаоза цхьа моттиг ювца безам ба са. Тха гаргара зӀамига саг вар, амал даь ваьнна, эскарера цӀавоагӀаш. Цун командир хинна эпсар венавар цунца Кавказе, духхьал лоамашка хьажар духьа. Пушкина, Лермонтовс, Толстойс хестадаь лакха лоамаш бӀаргадайна, боккха тоам хинна цӀавахар из. Укхаза дахача вайна хӀара дийнахьа гу цу тайпара тамаш а хозал а. Цудухьа цун хам беш, воаш дахача моттига сий деш хила деза вай. Цу наькъаца вай мехка ухаш бола нах кӀезига бац. Иштта арахьа дӀаух вай мехкахой а. Укх деношка цхьа гӀулакх этта, республикан цӀихезача иллиалархочунга Эсамарзанаькъан Ӏалаудинага телефон техар аз. Вокхо сообщени яйтар, ше цӀагӀа вац, Туркий мехка ва, кхоана цӀавоагӀаргва, аьнна. Цкъа иштта телефон техар аз, язъеш латтача очеркаца дувзаденна, ДзагӀенаькъан Мовлатгирега. Ше Москве ва аьлар цо. Цхьаькхане ше Питере ва аьлар. КхоалагӀвар Луганске, виълагӀвар ГӀирме кхаьчав. Вай доацаш моттиг йий-хьогӀ, вай къам кӀеззига доккхагӀа даларе, фу хургдар-хьогӀ?! Цхьа кӀира хьалхагӀа Магасерча остановке латт со. Сецача машина чура хьакхайк кхалсаг:

- Паспортни стол мичад укхаза?

- МалагӀа паспортни стол деза хьона? –хетт аз.

- Доазол арахьарча паспорта…- йоах цо.

Из я-кх хӀанз цхьаннахьа яха кийчлуш, аьнна, хийтар сона. Цу тайпара нах кӀезига а бац вайцига.

Дерригача дуненна го баьккхабеце а, вай мехкара цхьацца хоза моттигаш го йийзай са а. Масала, со хиннав Казахстана шахьарашка Алма-Ате, Петропавловске; Узбекистана шахьар тӀа Ташкенте; Украинерча Херсоне, Каховке, цигарча музее вай мехкахоех дола доккха доаца йоазош дар; хила вийзав Тбилисе, Кутаисе, цига эггара чӀоагӀагӀа са дег чу бисар гуржий кхача, цар оттадеш дола шу дар; хиннав Воронеже, Новосибирске, Москве, Пятигорске, Нальчике, Владикавказе, Махачкале. Шолжа-ГӀала-м ювца а мича еза. Дуккхача къамий литературан а культуран а вахар дайзад; бӀаргаяйнай хоза моттигаш. Къаьстта хоза хийтар сона Светлов Михаила: «Каховка, Каховка, родная винтовка…» яхаш хестаяь моттиг, цига лаьтта кхо говр ежача пулемёта тачанканна оттадаь сийленг.

Вай мехка а ух дукха туристаш, цар теркам тӀаувз лоамаша, ширача заман гӀалаша, цар архитектуро, къаман Ӏадаташа, культуран оагӀонаша, вайцигарча даараша. Уж бахе хул вай республике гӀоръяьннача «Барта гӀаланга», политически Ӏазап лайнача наьха мемориале, Ӏарамхе, ТӀаргима, Аьга-Кхале, ВӀовнашке. Ший тайпара Ӏадат а хинна дӀаэттад хӀара шера Маьтлоам тӀа бувлар. Къаьстта белгалбаккха беза Фуртогера кхуркхолг, вайна ма харра, ший хана цига вена хиннав дуненна цӀихеза воккха Ӏилманхо Д. Менделеев.

Иштта дуккхача наьха теркам тӀаозаш да вай къаман даараш. Къаьстта хоза хет дика а диткъа а даь чӀаьпилг, дулх-хьалтӀам, цхьаццадола мерза даараш. Республике укх тӀехьарча шерашка тоаеш латт нах салаӀа уха моттигаш, бийсаш йоахаш Ӏе фусамаш, кхача кийчбе моттигаш яьй. ДӀахойодача хана, мехка кулгалхоша яхачох, из гӀулакх кхы а тоаде лерхӀаш да. Иштта туризманна дикка гӀо деш яр «Бейни-2023» яха кагирхой кхетаче, цо вай лоамашка воалавир 300 саг, хӀаьта укх шера хиннача «ТӀаргим-24» яхача дешара кхетачен юкъе дакъа лоацаш хилар 35 моттигера 200 саг. Республикан чухьара туризм а дикка шерлуш, яржаш йоагӀа. Хьалха лоамашка ухаш Ӏаьдал дацар моттигерча наьха, хӀанз салаӀа а, дай баьхача гӀалашка хьажа а, уж моттигаш шоай берашта йовзийта а ух дуккха гӀалгӀай. Из гӀадвугаш а да. Ший овлаш довзаш хила веза саг.

Туризма цхьаькха цхьа дика оагӀув ца хьоахайича ялац укхаза, цо мехкаш, къамаш шоайла довзийт, вӀашкаоз, чӀоагӀбу царна юкъера барт. Из, мах баь варгвоацаш, да таханарча заман чухь.