Хьунашка а арешка а бӀаргаго йиш я лоамарочун кура новкъост аьрзи, жалкъорг, чкъорд, новцӀолг, хьаргӀа, хьазилг, чхьовка, алкхашк, лекъ, акха котам, чӀагарг, иштта кхы дӀахо а. ТӀеххьарчох дукхагӀа дувца безам бар са. ЧӀагарг геттара деза лаьрхӀа оалхазар да. Эггара хьалха из дувзаденна да, цо Пайхамара (с. Ӏ. c.) кер чу баха бӀехал хьалбаккха гӀо дарца. Дуккхачарна ховш да из дувцар.

Пайхамар тхьайса уллача заман чухьа, цун кер чу баха хиннаб бӀехал. Цхьаккха дича а хьалбала тугаш хиннабац из. ТӀаккха чӀагарга аьннад йоах цискага, аз хоза илли аргда хьона, со фу оалхазар да хар духьа из хьалъарахьежача, мӀара тессе хьалбаккхалахь из. ДӀадоладаьд чӀагарго ший тамашийна илли, из фу оалхазар да ха дага болаш, хьалъарахьежаб текхарг. Циско, цу сахьате мӀара тесса, эзза хьалбаьккхаб из. Цу хана денз, бусалба наьха чӀоагӀа боча да из оалхазар. Цхьаькха а да цох дувцаш: дуне, сийна ала баьнна, доагаш латтача хана, хьазилг денад йоах цу цӀер тӀа кхосса мергӀилг дахьаш, из цӀи кхы а чӀоагӀагӀа йоагаргйолаш; хӀаьта чӀагарг ший къамарга чу бетта хи къург бахьаш денад йоах, из цӀи дӀайоае дагахьа.

ЧӀагарга вахар довза гӀерташ цхьацца йоазош а дийшад аз. Вай хьунашка, юрташка, шахьарашка ягӀача гаьнашта чӀоагӀа гӀо ду цо. Духхьал цхьан аьхки 750 эзар садоалла, вайна а Ӏалама а зе деш йола хӀама юъ йоах чӀагарга. Из цхьан чӀагарга юъ, дунен тӀа мел долча чӀагаргаша юараш дӀалаьрхӀача, царех эзараш тоннаш хила мегар. Вешта аьлча, вай Ӏалама дарбаш деш дола, цун унахцӀено лораеш дола лораш да уж.

Вай багахбувцамо а дикка хестадеш, белгалдаьккхад чӀагарг. Цунна хетадаь шиъ берий илли да, цаӀ — дӀаьха, вож — лоаца. Маца доахаш хиннад бераша уж иллеш. БӀаьсти хьаяьнна, чӀагарг цӀакхаьчача, цун бӀена кӀал дӀаайтте, «ЧӀагарг, чӀагарг» яха илли оалаш хиннад цар. Из хиннай мехка йӀовхал тӀаена хилара, бӀаьсти ялара белгало:

«-ЧӀагарг, чӀагарг,

Хьо мичара доагӀа?

— ХьунагӀара доагӀа.

— Хьу мича яхар?

— Догаро тийдар.

— Диг мича дахар?

— Хила дежар.

— Хий мича дахар?

— Нохаро мелар...»

Кхы дӀахо ца дийшача а, из дагадохаргда аьнна хет сона, гӀалгӀай мотт Ӏомабеш, ишколе деша мел ваьгӀачоа, хӀана аьлча из 5-ча классе Ӏомаду итташ шераш да.

Цул совгӀа, кхы дукха хӀамаш да вай къаман цу тамашийнача а хозача а оалхазарца дувзаденна. Бежана кога кӀалхарча даькъах «чӀагарг» оал; тайжжа, йоккхача чоалпашца делхача лайх «чӀагарга лоа» оал, гӀалан топа Ӏургех «чӀагаргаш» оал, ландыш яхача зизах «чӀагарга кӀа» оал. Иштта хаоттам мишта хургба а хьахайт чӀагаргаша.

Нагахьа санна уж лаьттан тӀа геттара лоха лелаш хуле, догӀа делхаргда оал. Вешта аьлча, оалхазараш сага тешаме новкъостий да, цудухьа уж доаде мегаргдац, лораде деза уж.