Радио дукха езар кхыметтел геттара къабеннача наха а. Цу чугӀолла наьна меттала дешача кердача хоамашка, концерташка ладувгӀар цар. Цкъаза из безам юхамаччахьбоалаш а нийслора. Тха гаргара воккха саг вар, лоа мо кӀай модж йолаш, чӀоагӀа беркате саг. Чанца лийта Йовлой ИмаӀал оалар цох. Цхьан дийнахьа, цӀагӀа саг воацаш, радиога ладувгӀа безам этта хиннаб къоаночун. Йихьа а йихьа 220 вольт йолча розетка чу чуеллай из, цунга дикка Ӏаманза волча ИмаӀала. «Бов» аьнна тата а даь, кхы йист ца хулаш, йисай радио. Вешта аьлча, моллагӀча тока розетка чу чуйолла йиш яцар из, лаьрххӀа дӀаеллача ший розетка чу мара. Геттара зӀамига долаш, тхоца а нийсденнадар цхьа зокх болаш хӀама. Сарахьо, кхо сахьат доалаш дар мотт сона из, вайнаьха ашарий, иллей концерт хулар радио чу. Из долалушше, оаха лаьрхӀар, радио дӀа а йоаяь, нана чуеча цунна а хозаргдолаш, концерт юха хьалсага. Балхара чуена нана лаьрххӀа Ӏо а хоаяь, цунна дикахетар дар духьа, хьалсегар оаха радио. Бакъда цу чу тхьовра хиннача ашарех хӀама дацар. Тхона моттар, радио дӀайоайича цу чура къамаьл а дӀасоц, мичча хана ладувгӀа йиш йолаш. Къаьстта хоза моттиг нийсъелар са вахаре, Новосибирски областа Барабински районе волаш. Студент волаш, ахкан массехк бетта гӀишлош еча бригадаца къахьега вахавар со. Тхо даьхача цӀагӀа йоаллар «пхи сом деха радио». Эрсий меттала концерт доладелча, цунна юкъе дийкар Дагаев Валида дӀаоалаш дола нохчий илли, цу областе болх беш хиннача нохчаша каьхаташ яздаь хиннадар цу тайпара илли концерта юкъедахьар дехаш.

Вешта аьлча, радио цхьан хана хиланза даргдоаца хӀама санна юкъеенаяр вай мехкарча наьха вахара. Тахан из аьлча, кагирхой сох белабала а мегар. Цу радио болх беш хинна диктораш, телевидене болх бечарна нийса бовзаш, дукха безаш хулар. Царех цаӀ вар Нохч-ГӀалгӀай радион гӀалгӀай йоазош дешаш хинна диктор Аушев Ахьмада Ӏалаудин. Ӏуйрийна диюккъа хаза йиш яр: «Къамаьл ду Шолжа-ГӀалий тӀара. ЛадувгӀалаш «Сердало» газета обзорага». ХӀаьта делкъел тӀехьа керда хоамаш дешар цо, вай мехка хинна хувцамаш, вӀашагӀкхетараш, кхыйола лоархӀаме моттигаш йовзийташ. Ӏалаудина оаз кхыча сага оазаца тувлъергйоацаш, хоза а ладувгӀачунна тоам беш а екар. ВӀалла из бӀаргавайнавеце а, цунга ладийгӀача хеталора, лакхарча дегӀара, хоза-бакъахьара, низ болаш саг из волаш санна. ХӀаьта, иштта хетаденна ца Ӏеш, ва а вар Ӏалаудин ший оазага хьежжа беркате къонах. Радиокомитете каст-каста чуаха везаш хулар са студент волча шерашка, хӀана аьлча Гагиев Гирихана а, цул тӀехьагӀа Плиев Махьмад-Рашида а цхьацца кагирхой вахарца ювзаенна передачаш кийчйора аз. Укх шера 45 шу дизад радиоца, штате а воацаш, со къахьега волавелча денз. Цунна тешал деш я телерадио председатела заместитель хиннача Аушев Мустафас цу шерашка сона хьаенна хинна справка. Цига чувахача, наггахьа хьавагӀацар Ӏалаудин бӀарга ца гуш, хӀана аьлча тайп-тайпарча редакцешка гӀолла хулаш йола передачаш дукха яр, уж ший оазаца дӀаязъе езаш хинна диктор — маӀа саг цаӀ мара вацар. Цудухьа массаза е текст ешаш студе вагӀаш, е йийша ваьнна, каьхаташ бедоахкаш хьавоагӀаш гора сона из. Цу сахьат вовзар из цу ханарча студенташта городе бӀаргавайча а, дукха а везар. Мишта везаргвацар, къаман керттера оаз хинна, радио чу къамаьл ду диктор? Цул совгӀа, студентий общежитешка а кхоачар из, ше дешача кердача хоамашца а бе-беча передачашца а.

Дукха ха я Нохч-ГӀалгӀай республика еха а шин къаман юкъара радио йоаца а. Бакъда цхьан дийнахьа из ха дагайохийтар сона Наьсарерча къаьнарча автовокзала юхе «газела тӀа» тӀаховш вайнача сага. Из вар Аушев Ӏалаудин. Цунца къамаьл де аьттув болаш моттиг яцар сона нийсъеннар, со тӀакхачале дӀаяхар из чухайна машен. ХӀаьта а из лаха, мичахьа вах, цун вахар-лелар миштад ца хьожаш Ӏеваланзар со. Бовзача нахага гӀолла цун телефон а леха, цу тайпара къамаьл хилар тха шинне. Со эггара чӀоагӀагӀа цецваьккхар дар, укх тӀеххьарча 23 шера со балха ухача наькъа гаьна воацаш из вахаш хилар. Цу йӀаьхача хана, цу новкъа из цӀаккха сайна нийсвенна цахиларах кхы а йоккхагӀа тамаш йир аз. Ахьмада Ӏалаудин вахаш ва, Эккажкъонгий-Юртара хьалволавенна Сурхо тӀа хьаллестача, «Беркат», «Изобилие» яха тикаш йоахкачара дукха гаьна воацаш.

Лоацца дагалоацаргья вай цун бера ха, из мишта, мича кхувш венав. Ӏалаудин ваь хиннав, цо ше яхачох, 1942 шера 25 ноябре. Амма цун каьхаташ тӀара кхыдола таьрахьаш деш вай, цар тӀа яздаьд, из 1943 шера 13 феврале ваьв аьнна. Иштта уж харцахьа яздеш моттигаш дукха нийслуш хиннай цу шерашка, къаьстта а наьха цӀераш нийса язлуш хиннаяц хӀанзалца вай къам довзаш ца хиннача наха, Казахстане са цӀи а даь цӀи а язъяьй харцахьа. Ӏалаудина да Эккажкъонгий-Юртарча Овшнаькъан Идига Ахьмад хиннав, нана а хиннай цу юрта бахача, Оздошца вошал долча Тоачанаькъан Юсупа йоӀ Забрат. Вай мохк бохабеча хана 2-3 шу даьнна кӀаьнк хиннав Ӏалаудин. Цар дезал кхоач Акмолински областерча Новочеркасски района 13-ча посёлке. Цига вода из хьалхарча классе деша. Бакъда шоллагӀа класс Есильск яхача юрта йоаккх цо. Цу юрта цӀи хьоахайича, дагадох Ведзижев Абабукара Ахьмада яздаь «Дикал — низ» яха дувцар. Есильске нийсденна хӀама да йоазонхочо ший дувцарга гӀолла довзийтар. Кхы дӀахо деша, кхоалагӀча классе ший нийсархошца Ӏоха вӀаштӀехьадалац гӀалгӀай кӀаьнка. Дукха хӀамаш дар эшаш, тетрадь, книжка, дешархочоа эша кхыбола гӀирс Ӏалашбе таро яцар, цудухьа цхьан юкъа дицде дийзар дешар. Вай цӀадаьхкачул тӀехьагӀа, лоаццача хана дай баьхача юрта совц уж, цул тӀехьагӀа баха дӀаболх Шолжа-ГӀалий тӀа. Цигарча городок Иваново оалача моттигерча № 26 йолча школе дешаш хул Аушев 10 класс яккхалца, хӀаьта 11-гӀа класс цо йоаккх № 6 йолча Шолжа-ГӀалий тӀарча школе. Хьона товргйолча тайпара болх моттигаш хиннаяц цу хана республике, къаьстта кхувш а кхийнача а кагийча наха. Цудухьа ший 16-17 шу даьлча денз, гӀишлош еча моттигашка бетонщик волаш е тайп-тайпара гӀо-новкъостал деш хул зӀамига саг. Къаьстта а цун дег чу йисай Баку-Ростов оалача трассагара хьалболабенна, Сурхо тӀарча хьун чу кхаччалца тӀо никъ буллаш ше къахьийга зама. ТӀемахой никъ оалар цох, хӀана аьлча ювцача хьун чу латтар герзашцарча низий ракетни дакъа. Хьакимаш Буро тӀа бар цар. Ӏалаудина биллача новкъа, зӀамига волаш, кӀезига лийннавац со. ТӀема йоккха машен тӀехъяьлча, йӀаьххача хана дӀа ца боалаш, дом оттар гонахьа. ТӀема машенаш дика а сиха а лелалора цу тӀа, бакъда юрта уха автобус демах йиза хулар, цул совгӀа, Наьсаре Ӏокхачале, цо сов дукха дӀа-юха вийтте, че лазайоалар. ДогӀа дийлхача хотта-м оттацар цу тӀа цӀаккха, из яр цу наькъа дикагӀйола оагӀув. Карарча хана хьун чу лаьтта тӀема дакъа а тӀоникъ а боацаш ба, цу тӀа ӀотӀабиллаб асфальт, хӀаьта тӀемхой лаьтта моттиг Лоаман кадетски корпусага кхаьчай.

ГӀалгӀай мотт школе Ӏомабаьбеце а, из безаш, цу меттала язъяь ше тӀакхаьча хӀама ешаш а хиннав из. ДукхагӀа цу шерашка цо дийшараш дар Ведзижев Ахьмада йоазош, «Сердало» газет, «Лоаман Ӏуйре» оалаш хинна альманах. Цу наькъаца Ӏомабаьбар цо гӀалгӀай мотт, из цунна во а хацар. Вай цӀадаьхкачул тӀехьагӀа радио диктор волаш дикка ха яьккхар йоазонхочо Плиев Махьмад-СаӀида. Из, балха лакхвеш, кагирхой передачай редакторалла хьожавича, керда диктор лаха везаш дар гӀулакх. 1978 шера дӀакхайкайир цу балха маӀа саг хьехаш йола конкурс. Из ха дагалувцаш, Ӏалаудина йоах: «Цига эшача тайпара оаз йолаш саг вацар цу яхье дакъа лоацаш». Цудухьа, дукха хало йоацаш, чакхвоал из цу конкурсах, кастта берригача мехка хоз радион керда оаз. Цига ше болх беш, зӀамигача сага заочно чакхйоаккх (1976-1981) Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен университета исторически факультет.

Деррига цу сахьате шаьра, тӀехдика хиннадеце а, ший балхах дика лоархӀавеш хиннав къона диктор. Радио юххьанца, города юкъе а йоацаш, телевидени хиннача С. М. Кирова цӀерагӀча салаӀара а культуран а парке хиннай. Дикка ха яьлча, Ф. Дзержинске цӀерагӀча урам тӀа къаьстта цӀа ду радионна, из хоза а паргӀата а фусам яр, хьалхарча гӀата тӀа къамаьл дераш дӀаязбеш ши студи а йолаш. Нагахьа санна диктора хьехам бала безаш моттиг нийслойя, из балха ди дӀадолалуш хиннача «летучкашка» лора. Цхьайола моттигаш, Махьмад-СаӀидаца дагавоалаш а, къестайора Ӏалаудина. ДукхагӀа цун деша дезаш хиннараш шин тайпара йоазош хиннад. «Сердало» газет кӀира кхозза арадувлар. Цудухьа из арадувлача кхаь дийнахьа Ӏуйрийна гӀетта везаш хулар цун гӀулакх, хӀана аьлча ворхӀ сахьат даьлча балха хила везар. ХӀара дийнахьа сарахьа деша дезар керда хоамаш.

Юххьанца, духхьала цхьа Ӏалаудин мара вацар диктор, кхалсаг яцар цунца болх беш. Хьалха диктор хинна Ахриева Мадина кхычахьа балха яхаяр, хӀаьта а кхалсага оаз эшача, цунга кхайкар, дехар дора передача дӀахьоча дакъа лаца. Ахриевас, «ак» ца оалаш, гӀо деш а хиннад. Бакъда массаза иштта хила йиш йолаш дацар гӀулакх, кхалсаг-диктор лаха езар. Тахан тележурналист санна вайна йовзаш йола Абадиева Хьава йоагӀа радио цу балха тӀа къахьега. ХӀанз дукхагӀйолча передачашка ши оаз екаш хулар гӀалгӀай меттала — кхалсагеи маӀача сагеи.

-МалагӀа халонаш яр диктора балха тӀа нийслуш хиннараш? — хетт аз Ӏалаудинага.

-Халонаш дукхагӀа ювзаенна яр политически чулоацам бола йӀаьха тексташ ешарца, масала, 15-20 минот дӀалоацаш. Цига оператораша сецавеш, юхаязъе езаш моттигаш хулар. Иштта чоалхне яр йовхьамаш (ролаш) ловзае езаш йола беламе е кхыйола передачаш, укхаза турпала оамалга хьежжа оаз тоае езаш хулар. Иштта деша дезар йоазонхой дувцараш а.

Цхьаькха хаттар дир аз Аушевга:

-АттагӀа цхьаь дешаш дар е дикторца-кхалсагаца дешаш дар?

-Шинне цхьана дешаш аттагӀа хулар, нагахьа санна уж керда хоамаш дале. Бакъда аз лакхе хьоахаяьраш санна йола йоккхий политически маӀан дола тексташ, шинне ешаш хилча а хала яр.

Ховш ма хиллара, радио диктора болх шин тайпара чулоацам болаш хул: цо деш дола къамаьл е дӀаяздийя хул, е, дӀа ца а яздеш, студера хьадувцаш хул, передача йолча хана. Цу шин тайпарча лостамах, Ӏалаудина яхачох, хьалхарчох дукхагӀа пайда эцар. Вешта аьлча, дукхагӀа мел йола передачаш, дӀа а язъеш мара эфире арайоалийташ хиннаяц. ХӀаьта газета обзор, керда хоамаш, дӀа ца яздеш, дешаш хиннад.

Абадиева Хьава ашарий передачай редактора балха хьожайича, радио еха дӀаяллалца цига диктор хинна кхалсаг яр Ганукаева (Ужахова) Рая. Ӏалаудинеи цуни оазаш хоза товш, цхьана екаш хилча ладувгӀачоа тоам беш яр. Цар ши оаз цхьана хеза ва со хийла.

1985 шерга кхаччалца радио болх бу Ахьмада Ӏалаудина. Кхы а массехк шу даьлча республика йоха йолалу. Цу хана со Нохч-ГӀалгӀай книжни издательстве балха вар, Шолжа-ГӀалий тӀа лаьтта хьал дика довзаш ва. Из ха дагайийхача ала лов, Ӏалаудин ший ханнахьа дӀаваха хиннав цу радиора. ДӀахо цо къахьег цхьан хана ше деша ваьгӀача № 26 йолча юкъерча школе, истори яха Ӏилма хьехаш. ТӀеххьара, ше пенсе вахале, цо баьр хало болх бар. Нижневартовск яхача моттиге 15 ди даккха дӀа а ухаш, мехкдаьттан скважинаш лаьттан кӀалха тоаеча оператора гӀонча вар из.

Массехк дош аргда вай цун дезалах лаьца. Ший юртарча Беканаькъан Дауда Ӏашат яр Ахьмада Ӏалаудина йоалаяьр а, дика фусам-нана йолаш чакхъяьннар а. Карарча хана Ӏашат йоацаш я. Цо яь ши йоӀ я цар, Хьаваи Аьсети яхаш. ЙоккхагӀъяр историк я, цо болх бу Дошлакъий-Юртарча школе. ШоллагӀъяр Наьсар-Кертерча «Мемориал» оалача комплексе къахьегаш я.

ДӀахо дӀайодача хана а, Ӏалаудин хӀанз мо могаш-маьрша бӀаргагор ловргдар сона.