1957 шерга кхаччалца цига баьхаб цар дезал, цигара цӀабаьхкача баха хайшаб Наьсарен юкъамоттиг я ала мегаргдолча доазон тӀа. Цигара дукха гаьна йоацаш яр тикаш, Наьсарера №№1,2 йола ишколаш, тӀема комиссариат, кхален газета редакци, райисполком, райОНО, культуран цӀа, футбола стадион, кхы а дуккхадараш. Вешта аьлча, дегӀаахара мел эша хӀамаш гоанахьа дар кхувш воагӀача кӀаьнка. Карарча хана Аюпа Гирихан воацаш ва. Из воацаш, нийлхбеннаб гӀалгӀай йоазонхой мугӀ. Иштта ала мегаргда гӀорваьнна хиннача гӀалгӀай халкъа поэтах Гаьгенаькъан Аюпа Гириханах. Наьсаре дикка бовзаш болча дезале кхувш яьккхаяр цо юкъера ишкол, болх баьбар «Ленина никъ» яхача Наьсарен кхален газете, массадолча хӀамал чӀоагӀагӀа цун дега йӀовхал а сердал а луш хиннар дар эггара дукхагӀа везаш вола саг - нана цига яхаш хилар. Цо дийшадар №1 йолча Наьсарерча юкъерча ишколе. ЙӀаьха, лакха ишкол яр из, кхозза вӀаштӀара яь. Цига Гириханаца цхьан классе баьгӀабар вай республике дика бовзаш бола нах. Царех хиннав, берий цӀихеза лор санна вовзаш чакхваьнна, тӀехьарча хана унахцӀено лораяра министр, президента гӀонча волаш болх баь Ужахьанаькъан Къамбулат; йоазонхо, хьехархо хинна Шадажанаькъан Борис, кхыбараш. Цо дийшача ишколе дийша вар Вешкаранаькъан Мухьмад, Дидиганаькъан Раиса, аз а яьккхай итт класс цу ишколе.

Гирихана чӀоагӀа дукха езаш, цо лоархӀаш, сий деш яр эрсий мотт хьехаш хинна РФ заслуженни хьехархо Макарова Галина Ивановна. Цо хьийхабар цунна эрсий мотт а литература а. Хьийхабар аьлча нийса ца хила а мег, цо безабалийтабар аьлча нийсагӀа хургда, хӀана аьлча ишкола яьккха ваьлча, газета моллагӀа жанр кхолла ховш, цу меттаца дикка хьакхаштаваьнна вар Гирихан, цудухьа вӀалла лакхара дешар а дешалехь, Наьсарерча газета литсотрудника балха тӀа дӀаэц из. Сона из дуккха тӀехьагӀа мара вовзанзар. Шолжа-ГӀалий тӀа радиокомитета берий передачай редактор из волча хана, со университета филологически факультете деша эттар. Цхьацца йоазош деча сона а бакъахьа хийтар из вайзача, цунга сай йоазош дешийтача. Эггара хьалха со ше волча вахача (кабинете кхо саг вагӀар уж, ГӀаьнтемаранаькъан Раяи, Ляува Розаи, Гаьгенаькъан Гирихани), цхьа декхар тӀадиллар цо сона. Хетаргахьа, сох поэт хургвий хьажа гӀертилга дар цун из. БӀаьстенах стихотворени язъе езаш вар со, из волча цӀаькха юхавахале. Язъяь се ваьлча, дӀахьекхар аз Гириханага. Велавенна, мегаргйолаш я ер-м, аьлар поэта. Цу хана денз, кхы тӀа а чӀоагӀделар тхона юкъера бувзамаш. ДӀахо, со Шолжа-ГӀалий тӀа деша мел вагӀача хана, цо кийчъеча передачашта лаьрхӀа цхьацца йоазош дора аз. Цкъа-дале, цунна гӀо-новкъостал хулар цох, штате воацача корреспондента йоазош эшаш хулар царна. ШозлагӀа-дале, сона а пайда боалар, кулг йоазонца шаьрлора, даим метта говзанчан бӀарга кӀал волаш, цул совгӀа, студента чӀоагӀа эшаш дола ахча а лора цу балхах. Цхьаболча студенташа вагон йоассайича доаккха ахча, аз радиопередача йийя доаккхар. Цхьа хӀама дар сона хала хеташ, из санна вола дика поэт, журналист квартира ца луш Ӏаьдало кхеставар. Из хьоадича, Гирихан ше раьза хилацар. ХӀаьта а цунна доаггӀача беса цу ханарча Ӏаьдало сий цадар новкъа дар, духхьал сона хинна ца Ӏеш, из мел вовзача гӀалгӀачоа а. Цул дуккха вогӀ бола кхыча къамех хьабаьнна йоазонхой шоай доалахьара цӀенош, квартираш йолаш бахар. ХӀама хьа ца оале а, цун ший дег чу а бахар цох баьнна бохам, бакъда из лочкъабе гӀертар поэт, шийна бовзача нахах, ший деррига гӀулакхаш дика да аьнна хетийтар. Гирихан вахар университета хьалхарча корпуса 200-300 метр мара гаьна хургвоацаш, Интернациональни урамагӀа цхьан нохчий коа. Ший фусам-даьх «воккха саг» аьле мара цӀи яккхацар цо. Цхьа гӀулакх этта, из волча вахар со. Коа чуваьлча, хьатӀадерзадаь дукха лакха доаца кирпишкий цӀенош дагӀар. Бешагахьа Ӏовахача, цох хьатӀахетта къаьстта цхьа цӀалг дар, арара чувоалаш ниӀ йолаш. Гирихан волча шийлача хана вахача, из даим пазата кий туллаш воалар цӀагӀара ара, хетаргахьа, дукха йӀайхачарех яцар цун фусам. Чуваьлча, пенаца маьнги латтар, цхьа-ши гӀанди истоли дар цу чу, каьхаташ дар, поэта ший йоазош даь. Дукха дог гӀоздаргдолаш дацар цу чу хинна вахар, халбата воаллача сагачох тара дар. Квартира-м елар цунна, кӀезигагӀа дале а цхьа иттех шу даьлча. Хьалхарча микрорайоне яр из. Керда хьалдаь дӀаьха, кӀай цӀа дар, цул дӀахо кхаш мара кхы хӀама доацаш. Гаьно-м яр из, хӀаьта а фусам-да раьза вар, ший доалахьа хургдолаш, из цхьа цӀа шийна денна а. Из волча хьоашалгӀа со вахача дийнахьа, балха гӀулакха ена театра режиссёр Малсаганаькъан Роза а нийсъеннаяр цига. ДаьгӀа, къамаьл даь, кердача фусамца ловца баьккха дӀадахар тхо. Дукха ха ялале, телхар Шолжа-ГӀалий тӀара хӀама а. Йолаелар митингаш, луш алапи дацар, цхьабола гӀалгӀай балхара дӀабоахар, къахьегаш бола нах кӀезигбеш. Иштта из хьал эттача, «СелаӀад» яхача берий журнале балха вода из, цхьаннахьа сискал ца йиача ца воалаш. ГӀалгӀай Республика кхоллаелча, кепайоазон министерстве а Ӏилма-тохкама институте а къахьегаш хул вай мехкахо. Юххера, пенсе вахале, хьалха мо берий журнале болх бу цо, цу хана 2-3 шера цхьан кабинете къахьегаш хилар тхо, вӀаший юххе латтар тха истолаш. ДукхагӀа мел бола болх, къаьстта поэзеца, берий прозаца бувзабеннар цо бора. Цун кулго тоаяь хӀама цу сахьате йовзаш, безам тӀабодаш, кӀоарга чулоацам болаш, еша атта йолаш хулар. Дуккхача эрсий йоазонхой байташта, ингалсий халкъа иллешта таржамаш дора Гирихана, уж цун дика вӀаштӀехьа а доалар. Бокъонца гӀалгӀай меттала яздича санна хулар уж, таржамаш ма дий аьнна дага ца дохийташ. ХӀара пӀаьраска дийнахьа Наьсарерча доккхача маьждиге водар поэт, жамӀата ламаз дар духьа. Цу дийнахьа, хьабе болх ца хилча, цхьацца жайнаш дешаш а вагӀаргвар. Ӏарбий йоазув ше Ӏомадаьдар цо, цу меттала деша ховра. Цу лостамагӀа ше ду дукхагӀа дола хӀама ший нана дагалаьце дора поэта. Цун чӀоагӀа сий деш, лоархӀаш вар из, дийна йолаш а енначул тӀехьагӀа а. Бохтаранаькъан Маржан яхаш яр цун нана. Цхьан дийнахьа Гирихан волча ваха, радиокомитете вагӀар со. Хьачуяьннача нохчий кхалсага аьлар, хьа нана я лохе, хьо волча ена. Цхьа ший тайпара сийрдаяьлар цу юкъа виӀий юхь, сиха кабинетера араваьнна, дукха ха ялале чуйоалайир цо из. Тахан мо дагадоагӀа сона цу кхалсага куц-сибат. Юкъерча дегӀара, мора полтув ювхаш, яр из. Хетаргахьа, гуйран е Ӏан замалахьа дар из. Из шийна юххе латтача гӀанда тӀа Ӏохоаяь, тхо вӀалла цу чу доацаш мо, наьнага хаттараш деш вар фусам-да. Царна новкъа цахилар духьа, дукха ца говш дӀавахар со. Бакъда сона цӀаккха дицлургдац, ше волча нана енай аьлча цун гӀоздаьнна дог. Цу тайпара виӀий гӀадвахар кхы дайнадац сона, ер ха йоаккхаш.

Шолжа-ГӀалий тӀара Берса-Юрта ухаш цӀермашин яр, тӀехьа 3-4 вагон йоаллаш, «болхлой поезд» оалар цох, цу чу дукхагӀа хулаш хиннараш студенташ бале а. Сарахьа 5 сахьат даьлча цунца Наьсаре вайя, нанна фу эш, мала эш хьеже, могаш йоацача хана эшаш йола молхаш ийце, юха Ӏуйрийна 5 сахьат даьлча балха ӀотӀаводар Гирихан. Иштта из водаш, массехказа цунца ваха вийзав са. Сецца ца вахача, балха тӀехьавусар из, хӀаьта са а хила везар Ӏуйрийна университете. Ший нана чӀоагӀа лоархӀаш хилар цо гойтадар ший дуккхача байташца а, царех эггара зӀамагӀъяр хьаэце а, из боккхача чулоацамах йиза йолга гургда вайна. Массехк мугӀ мара бац ераш, бакъда бӀарччача поэмаца а оалалургдарий-хьогӀ кхы дукхагӀа-м:

«Нанна везар

Ираз долаш хул,

Аьттув болаш хургда цо мел дер.

Укх дунен чу

Ши малх болаш ва,

Наьна сибат дег чу леладер».

Юххьанца дӀаволалуча хана, эрсий меттала йоазош деш хиннавале а, гӀалгӀай мотт дика ховш вар из. Цудухьа, дукха ца говш, наьна меттала а арадувла долалу цун книжкаш. Уж цу сахьате деза а лу дешаш болча наха. Мехка йовзаш хул кердача деша говзанча цӀи, каст-каста дикагӀа волча поэтах санна, цох деча йоазошта кепа етта йолаю. 70-ча, 80-ча шерашка цул дукхагӀа книжкаш арадаьха гӀалгӀай поэт хуле тамаш я. Из, язде волавенна дукха ха ялале, дӀаэц СССР йоазонхой Союзе. Цун цӀи йовз Гамзатов Расула, Кулиев Кайсына, Михалков Сергейна, Кугультинов Давида, кхыча боккхийча мехка йоазонхошта.

Эггара хьалха аз гӀалгӀай меттала дийша цун книжка дар 1971-ча шера арадаьнна «Маьлха кӀала» яхар. Мел дика, дукха книжкаш цул тӀехьагӀа цо яздаьдале а, из эггара хьамсарагӀа а бочагӀа а да са дега, хӀана аьлча цо везавалийтар сона, вовзийтар поэт Аюпа Гирихан. Цу тӀа я наьна метта хетаяь байташ. Ишколашка хьалтеха доахкаш дайнад сона царна юкъера хьаийца дешаш: «ГӀалгӀай меттала детталу са дог, гӀалгӀай меттала». Цунна юкъе яр «Концертера чувеча язъяь стихаш», «ДоттагӀчоа цо цӀена полтув ийцача баьккха ловца», поэмаш «Ленин - баьчча», «Наьна дог», кхыяраш. Цхьа моллагӀдола йоазош хинна ца Ӏеш, наггахьа мара кхолла аьттув ца боалача йоазонех дар уж. Цудухьа дахаш а да. Царех цхьадараш ишколашка Ӏомадеча литературах долча хрестоматешта юкъедахад. Дешархошта дезалуш а дуккхадараш цар дагахьа Ӏомадеш а да.

Эггара халагӀча темаех цаӀ я аьнна хет сона Даьхен тема. Цох шоай дош аьннад эзараш болча поэташа. Цох ала хӀама диса а дий-хьогӀ, аьле хеталу. Бакъда говзача йоазонхочоа корадоагӀаш хул керда «жовхьар», цунца кхыча сага хоаста ца яьча тайпара хоастаю, хьоахаю цо ше ваха моттиг, хьамсара мохк. Иштта я Гаьгенаькъан Гирихана ер зӀамига стихотворени. Цул хозагӀа оалалургдий-те? Тамаш я-кх оалалойя:

«Даьхе, Даьхе,

Хьо – са вахар,

Хьо- са рузкъа,

Ше мел дар.

Цхьа са да вай

Шинне доахар,

Цхьа дог да

Вай шиннедар».

Мел ше воккха поэт хиларах, цӀаккха курал, сонтал дег чу йоссаш саг вацар из. МоллагӀча къонача йоазонхочун кхоллам бовза гӀерташ, бешаш, эшаш дола гӀо-новкъостал деш хулар даим. Сона дагадоагӀа цо Новразанаьъан Маккий, Оарцханаькъан Хадишата, Хамхой Дауда, Евкуранаькъан Лидай йоазонаш мишта дешар, тоадора. ТӀехьа тӀакхувча ноахалех бола уж поэташ дика хилча, гӀалат доацаш, хозача меттаца кхелла цар байташ хилча дика хетар цунна. Цудухьа цар хьехамча хинна дӀаэттавар из. Беш бола хьехам новкъа хургбоацача тайпара бе гӀертар, йоазош деш волча сага дог сиха чов хулаш долга кхетадеш. Из валалехь, цунна каст-каста уллув нийслуш хиннарех цаӀ со вар. Ер ма дий ала ший саготдеш хӀама да оалаш вацар, бакъда балха хьавеча, бӀаргашка молхаш етташ, бӀаргаш лазаш вар. Царна дарба деш, дукха мах бола молхаш ийю ше оалар цо хийла. Цул совгӀа, Магасе шийна еннача квартире ремонт еча сагага телефон етташ, котёлага дукха ахча дода оалаш хозар. Пенси сел доккха доацача сага хала ма дий квартира тоаяйта, сискал яа, дикан тӀа, вон тӀа ваха. Гирихана а ахча таацар аьнна хет сона, къаьстта тӀехьарча шерашка. ГӀулакхаш дукха хиннилга хургдар-кх из. КӀира цкъа-шозза Наьсарера Магасе йода автобус сецача, къаьнарча автовокзала юхерча остановке вӀашагӀкхетар тхо. Цхьан дийнахьа сайран пхиъ доаллаш, со цига ӀотӀавахача, Гирихан латтар дикка шелвенна.

- Автобус-м яц укхаза, - аьлар цо. –Кхо сахьат-м хургда со цунга хьежаш латта.

-Ай, ишттал дукха хӀана латт хьо? Волле «газелаца» цӀагӀоргда вай, - аьнна, хьалмагӀадаьнна, цӀадаьхкар тхо цу сарахьа. Эггара тӀехьа Гаьгенаькъан Гирихан сона вайра Магасерча аллея оалача моттиге, веший-воӀ вар мотташ ва со цунца хиннар. Ӏохайша багӀача наха юкъера хьал а гӀетта, хьатӀавера со бӀаргавайна поэт. Массехк дош аьнна къаьстар тхо, сона дага дацар тхоаш шиъ тӀеххьара гуш ма вий аьнна. Цул тӀехьагӀа цхьа юкъ яьлар, из гуш воацаш. 2015-ча шера аьтинга бетта тӀеххьара денош дар, Гирихан кхелхав аьнна кагийча наха телефон техараш. Хала-м дар цох теша, бакъда из иштта дар. Дукхача из вовзаш хиннача наха бохам баьлар из кхалхарах. Из дӀахеза тха нана а цох чӀоагӀа вас хинна яр, дикка ха яьккхар цо, из дӀахезачул тӀехьагӀа, вахара а дунен а уйла еш ягӀаш. Цу хана цун дага хиннар аз кхетадора: «Даьллахь ма дошдоацар хиннад-кх ер вахар!» - цо яхаш санна хеталора сона.

ЗӀамигача стихотворене воккха говзанча вар Гирихан. Дукха дика байташ я цо, зӀамига боарам болаш, кхелла. Къаьстта сона езаенна я гаргарча йиӀига хетаяь стихотворени. ЗӀамига йолаш ийрча хиннай из. Цудухьа из шоай гаргара йолаш новкъа хиннад поэта. Йоккха хилча чӀоагӀа хоза йоӀ хиннай цох. Юха а из шоай гаргара йолаш хала хеташ хиннад цунна. Гаргара саг йоалае йиш мичай:

«Хьо зӀамига йолча хана,

Хьол ийрчагӀа хургдацар бер.

Малав ер югаргьяр, яхаш,

Боагар хьа наьна кер.

Сай гаргара хьо цахург,

Бергбар аз дохьажах къург.

ФуралӀал хиннай хьох хӀанз-м,

БӀаргашка - Ӏаьржа цӀи.

Хьо бӀаргаяйча,

Йицлу сона сай цӀи.

Сай гаргара хьо цахург,

Бергбар аз дохьажах къург».

Гирихана говзал хестаеш, дешаш аьнна хиннад гӀалмакхий халкъа поэта Кугультинов Давида. Цун байташ нах дукха безаш язъяь хилар белгалдаьккха хиннад цо. Цун стихаш хестаеш йоазош хиннадар «Литературни Росси» яхача газета тӀа. Цунна еннаяр гӀалгӀай халкъа поэт яха сийдола цӀи, Россе халкъий Ассамблея Совета председатела Абдулатипов Рамазана вай республикан кулгалхошка яйтача цхьан телеграмма тӀа геттара хоаставаьвар из, хӀаьта Ауес Бетугенов керте латтача Кавказерча дунен а Россе а артийски комитето цунна еннаяр дошо майдилг а «2002 шера Саг» яха цӀи а.

Нийса хургдац аьнна хет сона, из дика таржамхо санна хьоаха ца вича. Цо таржамаш даьча наха юкъе ба Агния Барто, Михаил Лермонтов, Александр Пушкин, Лев Толстой, Иван Крылов, Александр Блок, Сергей Михалков, Кайсын Кулиев, Алим Кешоков, Раиса Ахматова, Шандор Петефи, Самуил Маршак, Джанни Радари. Чилерча поэта Пабло Нерудай бӀарчча книжка арадаьккхадар цо гӀалгӀай меттала, цох шийна енна гонорар машара Ганзе дӀаеннаяр. «Эрсий классика гӀалгӀай меттала» яхаш да 2018-ча шера арадаьнна кхо книжка – кхо том. Поэта даь дуккха таржамаш а дахад царна юкъе. Укхаза царех цхьа таржам довзийта лов сона. Геттара дукхача наха йовзаш, цӀихеза я М. Лермонтова «Кеман гата» («Парус») яха байт. Вай мехкахочо из наьна меттала яьккха хиннай укх тайпара:

«Гучалелхаш форда дехках,

Кеман кӀай цхьа гата да…

Фу дитад цо ший цу мехка?

Кхычахьа цо фу лохаргда?

Форд ба ловзаш, мух ба Ӏехаш,

Мачта нийсса лоатталац,..

Дац из гата ираз лехаш,

Ираз дита, дӀаадац!

КӀалха хий да, лила мо сийна,

Лакхе малх ба дошув мо…

Гато-м дуӀа тӀадех шийна,

Цунца ираз долаш мо!»

Вайна тахан довзаш, кепа теха деце а, кхыча жанрех дола йоазош а даьдар поэта. Масала, аз йийшаяр цо язъяь киносценарий. Из хетаяь яр, топ а ийца, гӀалий тӀара йоӀ йодае баха хиннача кагийча наха. Цу хана чӀоагӀа даьржа дар мехкарий удабеш дола гӀулакх вай къаман юкъе. Цу тайпарча хӀаманца къовсам лоаттабар духьа, цо из язйича санна хетаделар сона. Из массахана а хиннав воча хӀаманца къовсам лоаттабеш. Цу балха цунна гӀо деш яр ше язъю байташ. Цу тайпара моттиг нийслу «Хоза моза» яхача берашта язбаьча фаьлга тӀа. Укхаза къаьна, ийрча, букъ тӀабаьнна гизг къона моза маьре бига гӀерташ я. Юххера а, цох фу хул вайна дика хов, гизгагара из хьабоаккх моза дукха безаш долча зунгато. Юха а къовсам, юха а дикадар котдоал.

Гаьгенаькъанчо кхы а дукха язъяьй берашта лаьрхӀа йола байташ. Цар массане а бераш Ӏомаду къахьегам безаш, эздел долаш, воккхагӀвар лоархӀаш, воча хӀаманца барт боацаш хила. Тахан чӀоаггӀа лоархӀаме дешаш да аьнна хет сона ужаш, хӀана аьлча дукхагӀа дола бераш телефон, машин, ахча хуле; кхыча хӀаманна сагота дац. Царна хьехам луча даькъе, нийсача новкъа боахача балха юкъе доккха дакъа дӀалоац поэзе а. Поэта стихотворенеш Ӏомаю ишколашка 5-ча, 7-ча, 9-ча, 11-ча классашка дагӀача бераша. Царга гӀолла дешархошта довз Даьхенцара гӀулакх мишта леладе деза, къонах яхача деша лоархӀам миштаб, нахаца мишта ваха веза, иштта кхыдола чоалхане дешаш. Масала, 7-ча классе Ӏомаеча «Хьехам» яхача стихотворенега гӀолла хиво йоах ше санна цӀена хила, гаьнаша йоах шоаш санна беркате хила, лоамаша йоах шоаш санна лакхаленга кхача гӀерта, иштта кхы дӀахо а. Вешта аьлча, дика даха хьакъ долча тайпара вай даха Ӏомаду цу байто. Из-м духхьал ишколашка дешача бераша меттел, боккхагӀчар а еша, цунгара масал эца мегаргдолаш байт я. Бакъда массане ладувгӀац цу хьехамга, цо яхар хьаэцац, шоаш къора боландаь. Дикача хӀаманна фе хила, тӀакхувш хила йоах вайга поэта. Цун из ала бокъо а яр, хӀана аьлча ше цӀена саг хиларах.

Бегаш дукха безаш, бегаш бе ховш саг вар гӀалгӀай поэт. Цо уж бе тарлора балха, цӀагӀа, ара, ше язъеча байташка гӀолла. Цудухьа я царна юкъе, бегашта язъяь, беламе стихотворенеш. Иштта я «ДӀаьха мекхаш», «Ӏийсай «мотор», кхыяраш. Цхьайолча хана уж бегаш цӀенхашттара кӀийле йолаш а хул. Иштта я аз цӀи яьккха тӀеххьара стихотворени. Цхьа-ши кӀира хьалха тамашийна хӀама дайра сона Эккажкъонгий-Юртара Сурхо тӀа бодача новкъа. Трасса тӀагӀолла лаьлла йоагӀар бий миссел мара воацача зӀамигача кӀаьнка лехкаш йола машин. Низткъа мара хьагуш вацар из цун гергача кона кӀалхара. Водар цкъазза мара хилац.Тахан мода а хинна дӀадодаш латт, зӀамигача берашка машинаш дӀа а телаш, уж боккхача новкъа арабувлийташ долча хӀамах. Иштта мегаргдац. Водар хьахилча, «айшъяхь!» алар пайдана дац, цох лоралуш ца хилча. Цу тайпарча берашта хетаяь я «Ӏийсай «мотор»:

«Чухьа мотор

Боаллаш санна,

Кхест коа юкъе

Ӏийса денна:

Котамашта «тӀехьахехк»,

Грядкаш оачаш, «дӀачулехк»,

КорзагӀйоах цо гӀажаш,

Вац гаьзарех вашаш.

Зизаш, йишилго дӀадегӀа,

Кагдаьд, машин тӀа а теха…

«Сабар!» - яхаш, помидор

ЯгӀар, таръеш светофор.

«Светофор» кхы ягӀаш яц -

Уж мо хӀамаш кӀаьнка лац!

Висача гӀойле еха ший,

Бензина метта чудотт хий,

ТӀаккха юха а «лоалл» цо чӀоагӀа…

Лоралелаш, Ӏийса воагӀа!»

Иштта, нах воча хӀамах, зуламах лорабеш ваьхав Гаьгенаькъан Аюпа Гирихан, ше дунен чу даьккхача 70 шера. Дика хилар, дуне воча хӀамах лорадар хӀара сага а, цу даькъе ший а декхар лоархӀар цо. Иштта хул виззача сага никъ а нигаташ а.

Шолжа-ГӀалий тӀа 70-80 шерашка баьхача наха а болх баьча журналисташта а дика вовзар къаман дикагӀчарех лоархӀаш хинна поэт а журналист а. Царца бувзамаш леладе, царна гӀо де хьожар. Камаьрша саг вар из. Шийцарбараш зӀамагӀа бале а, моллагӀча хӀамах цар ахча дӀаделча раьза хилацар, массаза ше хьожар царел хьалхавала а эшаш долча моттиге ахча хьалдаккха а. Цхьайолча хана телефон хьа а техе, уж делкъинга хӀама даа ресторане гулбеш а моттигаш нийслора. Массехк моттиг дагайоагӀа цо тхоаш Заводской кхален доазон тӀа хиннача «Терек» яхача ресторане дига. Хоза а дӀаьхий а шу оттадайте, кагирхошца лувш-оалаш самукъане ха йоаккхар цо. ХӀаьта тхона-м геттара доккха цӀай хулар Гириханаца цхьан шун тӀа дагӀарах. Иштта цо гулбеча зӀамагӀа болча новкъосташта юкъе хулар Вешкаранаькъан Мухьмад, Шаденаькъан Хьусен, кхыбараш.

Байташ язъеш болча наха дукха хӀама Ӏомадора цунца духхьал къамаьл дувцача юкъа а. Са вахаре а хулар цу тайпара хӀама. Гирихана новкъа воаггӀаше а, моллагӀа хӀама бӀаргадайча, цу сахьате байтий мугӀараш кхоллар. Цкъа догӀа дийлхача Ӏуйрийна Ӏокхаьчар тхо шиъ Шолжа-ГӀалий тӀа, лакхе бийцача «болхлой поездаца». Ӏуйрийна бархӀ сахьат даланза ха яр из. ЦӀермашиннаькъа вокзале гӀолла хьалвоагӀар хьамча иккаш ювхаш, уж хотташа йиза саг. Цунна дӀахозаш ца оале а, Гирихана цу сахьате аьлар:

«Когаш Ӏохьакха,

Когаш Ӏохьакха,

Хьо мичаб кхы устагӀа,

Кхы хьакха».

Цу хана цунгара Ӏомавенна, аз кхоллар сихача уйлаша маьлхаяьха байташ. Аз ишколе хьехача классе, даим урока тӀа къамаьл деш вар цхьа кӀаьнк. Айса цунна фу дергда ца ховш, хьехар дича, саца аьлча цох хӀама ца хулаш, хьувзар со. Бакъда аргӀанара хабар цо доладича, цу сахьате метта бухье даьхкар сона укх тайпара дешаш:

«Булгучев Мовла,

Баге дӀакъовла».

Белабелар берригаш, тоавенна дӀавахр са кӀаьнк, хьалха мо хабара тӀера воацаш.

Цхьаькха вар даим а, молла воагӀаш мо, сабарца ишколе хьаухаш, урокашта тӀехьавусаш, Хьабибулла яхаш яр цун цӀи. Из тӀехьвиса классе чу массаза воагӀа, берашта дӀавовзийтар дора аз, укх тайпара дешаш аьле, цунгахьа кулг дӀа а дахийте:

«Наш мулла - Хабибулла».

КӀезиг-кӀезига Ӏамаш, тӀехьа ца виса Ӏемар дешархо. Иштта низ болаш дар Гириханагара аз Ӏомадаь байтий мугӀараш.

Шийна хӀама делча, совгӀат дича раьза хилацар из. Ше-м цхьацца совгӀаташ де хьожар из наха. «СелаӀад» яхача берий журнала редакце тхо балха долаш, цхьан дийнахьа зӀамигача гома чу доаллаш ши сурт дахьаш вера из. ЦаӀ Лев Николаевич Толстой сурт дар.

- Цхьа ший тайпара йӀовхал хьаювл укх сагах, - аьнна, кабинета аьттехьарча пен тӀа хьалтехар цо, ший истола нийсса духьала хургдолаш. Вож сога хьакховдадир:

- Хьона Ӏалбаканаькъан Жабраила байташ дукха езилга хов сона, ер хьона совгӀата денад аз.

Из сурт аз хӀанз а леладу, Жабраила байташ Ӏомаеча хана, ишколерча дешархошта гойташ.

Цкъа Ӏай Гирихан вайра сона пазата кий туллаш. Цу хана аз ийца, кхозза-диазза мара тӀа ца туллаш, сирача бесса норка кий уллар тха цӀагӀа, сона зӀамига йолаш. Гириханага аьлар аз, хьона кий лургьяр аз, новкъа ца хуларе.

Велавенна, дика да, раьза хилар из. Из кий аз ши-кхо ди далале цунна дӀаелар, бакъда из тӀатилла вовнзар сона Гирихан.

- Мегаш хиларий из кий? – хаьттар аз тӀехьагӀо сайна вайнача поэтага.

- Дика кий яр из, бакъда сона йоккха яр, цудухьа маьждиге дӀа а йихьа, цига Ӏойиллар аз, сагӀийна,- аьлар цо.

Иштта саг вар вай мехкахо, шийга мел дола хӀама наха дӀадала кийча вар из, шийна цох эшам хуле а, иштта волаш чакх а ваьлар.

Гирихана йоазош арадийннадар Москверча, Питерерча, Саратоверча, Минводерча, Нальчикерча, Наьсарерча, Шолжа-ГӀалий тӀарча издательствошка. Цун кхолламах яздаьдар Кугультинов Давида, Малсаганаькъан Абос, Дахкилганаькъан ИбрахӀима, Ведажанаькъан Ахьмада, Чахкенаькъан СаӀида, Вешкаранаькъан Мухьмада, Хьоашаланаькъан Ӏаьлас, Поваляев Юре, Минтяк Ивана, Тенкенаькъан Лидас, кхычар. Цун байташ арайийннаяр эрсий, украински, гӀиргӀизий, гуржий, нохчий, венгерски, гӀалгӀай меттала.

Гирихан вар СССР журналитстий а йоазонхой а союзий доакъашхо, цунна еннаяр халкъа поэт яха сийдола цӀи, Дунен Артийски Комитето 2002 шера цунна еннаяр «2002 шерара Дунен саг» яха цӀи а Дошо майдилг а. Наьсарен сийдола вахархо яха цӀи а еннаяр цунна, вай республика хьаяьчул тӀехьагӀа.

Гаьгенаькъан Гирихана гӀалгӀай литературанна юкъе язъяь дошо оагӀув даим вай къаман юхь хозъеш хургья.