Йоазонхо хилар рузкъан болх ба
Горчхананаькъан Бадрудина 60 шу дизарга
ХӀара сага, дунен чухьа вахаш, кхело шийга хьакховдадаьр леладу, цхьаннена язду цо лор хила, вокхан – хьехархо, кхоалагӀчоа – ахархо, иштта кхы дӀахо а. Горчхананаькъан Хасолта Бадрудина йоазонхочун дакъа хьожадаь хиннад цо. Тайп-тайпарча моттигашка ше болх бойя а, амма йоазош дуташ хиннавац из цӀаккха. Ший вахара керттера гӀулакх лоархӀаш хиннав из цох даим. Цудухьа цун вӀаштӀехьадаьннад кӀезиг-кӀезига боаккхаш литературан «лоам» баккха, цун лакхаленга кхача. Таханарча дийнахьа «ГӀалгӀай Республикан халкъа йоазонхо яха» цӀи лелаеш ва из.
Хасолта Бадрудин ваь 60 шу дуз укх наджгоанцхой бетта тӀеххьарча 31-ча дийнахьа. Из ваь хиннав 1965 шера Наьсарен кхален Пхьилекъонгий-Юрта. Шоай юртара ишкол яьккхачул тӀехьагӀа, тайп-тайпара балхаш даьд цо, эскаре гӀулакх деш а университета филологически факультете дешаш а, хьехархочун, тӀаккха журналиста болх беш а хиннав. 1982-ча шера денз, йоазош де волавеле, цу хана денз йоазонхой мугӀарашка волаш хьавоагӀа Бадрудин. Бе-беча жанрашка къахьегаш, таханарча денга кхаьчав из, цо язъяьй байташ, дувцараш, пьесаш, сценареш. Дуккхача шерашка къахьийгад берашта йоазош деш, «СелаӀад» яхача журнала редактор, воккхагӀвола редактор, керттера редактор волаш. Арадаьхад дувцарий, байтий, пьесай книжкаш. Царех дуккхадараш е юмор е сатира шоашца йолаш да. Цар гӀо ду вахаре нийслуш йола чоалхане моттигаш кхетае, зуламашца, заманга товш доацарашца къовсам лоаттабе.
Кепа теха арадаьнна цун дукхагӀа мел дола йоазош дийшад аз. Берашта яздаьрашца кхувшбоагӀарашта дикадар Ӏомаде гӀерт из, боккхагӀчарна яздаьчарца гу вайна нах нийсхо еш, къахетаме болаш, эзделца хила безилга.
Цхьан шера ишколе Ӏомадеча книжкашка хьожаш, уж тоадеш бар дешара министерствон, хьехархой говзал лакхъяра института, Ӏилма-тохкама института болхлой, царна гӀо деш бар вай мехкара хьехархой а. ХӀаравар шийна бакъахьа хетар ала йиш йолаш, книжкашта юкъедихьача бакъахьа хетача йоазон цӀи яккха йиш йолаш вар. Сона бакъахьа хийтар «Гуржий боалаш» яха цун дувцар 7-ча класса лаьрхӀача книжканна юкъедихьача. Карарча хана, из ишколе Ӏомадеш да. Тахан дукха дувц къонача тӀехьенна кхетам бала безарах, воча хӀамаех из лораярах лаьца. МоллагӀа во хӀама, зулам зӀамигача хӀамангара дӀадолалу. Цу дувцара турпалаш Ибайги Исайги болх наьха боалаш лочкъабе, бакъда цар куташ чакхъялац, коарча воккхача сага гучабоал уж, царна гӀод тох, хьабаха саг воацаш латта беррига боалаш царга хьабоахийт цо. Дувцар ше беламе дале а, кхувш боагӀарашта хьехам лу цо: харцахьа даьча хӀамах кӀалхарвалац, цох боаггӀаш бола бехк бу, гӀод тох, доккхагӀа дола зуламаш даьраш набахта болх. Дувцаш дола хӀама сел кӀома ца деш, лу йоазоно берашта хьехам: къоал дар а зулам да, лочкъабаьраш боалаш мара беце а.
Вахар массаза цхьатарра хилац, нийслу цунна юкъе чоалхане моттигаш, фу дича бакъахьа да ца ховш вусаш дола денош. Цу тайпарча дувцарех да Хасолта Бадрудина яздаь «Анзор» яха, 8-ча классе Ӏомадеш дола дувцар. Даим вахаре хинна а, йолаш а, хургйолаш а йолча даь-сесагаи маьр-бераштеи юкъерча чоалханеча моттигашта хетадаьд из. Вай фуннагӀа дувце а, дукхагӀа бола «даь-сесаг» аьнна цӀи йоаккха кхалнах дика хилац ше Ӏодаь доацача бераца. Иштта моттиг я укх тӀа нийслур а. Анзор яха маьр-кӀаьнк везаш, цох къахеташ яц даь-сесаг. Цунна тӀачувх, етт, шийлача-тӀаьдача моттигашка лелаву, мецвенна Ӏулагара чувеча хӀама даийтац, сардамаш доах, иштта кхы дӀахо а. Юххера, араваьккхе, даьга билет эцийте, ноанахой болча дӀавохийт. КӀаьнк ше къахетаме волга гу вайна; шелдалар кхераш, цо че чу доалладеча жӀале кӀазилгах. Ше водача цӀермашина тӀара чукхоссалу из, ноанахошка ца водаш, цӀагӀа Ӏе дагахьа. Цу моттиге нийслу цун валар а. Цу тайпара хӀама хиннадац, хургдац оалилга дац. Цхьаькха-м да, дика кхалнах а дукха ба вайна, шоайчарех санна къахет царна маьр-берех а. Укхаза массаза дагайох сона сай наьна-веший сесаг. Эрсашха яле а, къахетаме а эздий а саг яр из. Ший кхо воӀ-йоӀ дар цун, маьр-кӀаьнк а вар. МоллагӀа хӀама де дезаш хилча, Ӏуйрийна царех саг гӀоттаве везаш хилча, шийчарга кхайкар из, вокх кӀаьнка дег чу дегабуамах хӀама цадитар духьа. Цу тайпара кхалнах вай къаман а моллагӀча къаман а ба. Даьла дагавоагӀаш бола нах ба уж. Кхувш боагӀача кагирхой-дешархой дег чу кӀоаргга лар ют цу дувцаро, хӀана аьлча хӀанзчул тӀехьагӀа баха безаш ба уж, хьан хов цар вахаре фу нийслургда, уж мичахьа кхоачаргба?! Цу шеддолча хӀаманна цар бехке йиц даь-сесаг, беррига бехк ший кӀаьнка га даккха сесагах ца вухьача даь – Бек-Хана ба, аьнна, хет царна. Дукха гӀалат-м баьннабац уж, цу тайпара уйла хиларах. Дувцара керттера уйла ювзаенна я къахетаме хила везарца, нахаца Ӏимерза, тӀера, уж безаш а лоархӀаш а ваха везаш хиларца.
Дуккхача жанрашка къахьеге а, Бадрудина ший дукхагӀа йола ха драматургена дӀалуш санна хет сона. Дукха зӀамига а йоккха а пьесаш язъяьй цо. Царех цхьаяраш увттаяьй Базорканаькъан Идриса цӀерагӀча драматически театро, «Зоакх» яхача цхьанкхетаро. Кагех йолча жанрашца а болх бу йоазонхочо. Масала, цо язду иллеш, сихаоалараш, ховли-довзалеш; царна кепа йийттай ишколе Ӏомадеча книжкаш тӀа, «СелаӀад» журнала тӀа.
Эрсаша оалаш да, «Саг вовза цунца туха пунт яа еза». Туха пунт йиаеце а, Бадрудинаца цхьана болх беш хиннав со массехк шера, цхьа кабинет мара юкъе йоацаш, вай берий журнала редакце. Йоазонхо а цун уйлаш-нигаташ а довза кхоачам ба, цо кхелла йоазош Ӏодийшача. Царга гӀолла ха йиш я, аьнна, хет сона; Бадрудин мишта вахаш, вахара никъ мишта хьабахьаш саг ва. Карарча хана, халкъа йоазонхо хиларал совгӀа, из ва республикан гӀорваьнна культуран болхло, Россе йоазонхой доакъашхо. ДӀахо а литературан кхоллам тӀа, ше оттадеча гӀалгӀай метта дошлорга тӀа къахьегаш хьавоагӀа из. Оаха даькъалавувц из 60 шу даларца, ираз а массадолча хӀаманца аьттув а хилба.
