Хьурмато саг рузкъанна соввоаккх
Йоазонхочун кердача книжках лаьца
Нагахьа санна хьурмат яхача дешо саг рузкъанна соввоаккхе, из цӏи йолча Булгучанаькъан Мурада книжко саг хьаькъала соввоаккхаргва аьнна хет сона. Йоазонхо селхан-тахан юкъевенавац вай литературанна, дукхача хана денз яздеш, эрсий а гӏалгӏай а шаккха мотт шаьра ховш, хьавоагӏаш ва из. Шоллагӏбар цунна харо дикка цец а ваьккхар со, хӏана аьлча из ва республике цӏихеза ӏилманхо, экономически ӏилмай доктор, прфессор, ИнгГУ кафедра кулгалхо. Цу тайпара нах башха ховш хилац наьна мотт, дӏабувца хойя а, йоазув мухха а довзаш хилац уж. Бакъда Мурад, сона гучох, наьна меттаца чӏоаггӏа безам болаш а сакъердалуш а саг ва, цу меттала доккхий книжкаш язде волавеннавале. Цо ше яхачох, хьалхара ший книжкаш цо эрсий меттала яздаьд. Царна юкъе да романаш: «Любовь и рок», «Кавказский роман», «Горский роман», «Судьба». Царех тӏехьардар цо ше гӏалгӏай меттала даьккхад. Иштта цо арадаьхад дувцарий, байтий, кицай, иллей гулламаш, уж а шинна меттала кепа йийтта да.
Мурад ваь хиннав 1955 шера наджгоанцхой бетта 22-ча дийнахьа. Вешта аьлча, укх шера нийсса 70 шу дизад цун ший, хӏаьта цо къахьегама никъ дӏаболабаь 50 шу дизад. Из ва Россе йоазонхой Союза доакъашхо, Гӏалгӏай Республикан эггара дезагӏа дола паччахьалкхен совгӏат, «Карагӏдаьннарех» яха орден еннай цунна, цо хьийга къа, хьабена вахара никъ теркал а беш.
«Хьурмат» яха цун керда книжка дийкъа да 4 даькъа, цунна юкъе да 68 дувцар, 64 байт, шин мугӏарах а биъ мугӏарах а латта байташца яздаь 259 кица, 16 илли. Кхыча дешашца аьлча, боккха къахьегам ба книжкан мужалта юкъебахар. Дувцарашта юкъе да тайп-тайпара ханаш а оамалаш а йолча наха дезалургдола йоазош. Цар гӏеттаду вахарера цӏенхашта а беламе а дешаш. Уж дешача хана, царех дуккхадараш вахаре нийсденна хӏамаш дувцаш хиларах теш. Из ала йиш я Мурада байтех а. Масала, «Цӏена рузкъа» цӏенхашта байт я, «Бухгалтер» къахьо бегаш ба. Къаьстта а хоза дешаш лехад цо «Орстхой йоӏ» яха байт кхоллаш. Укхаза белгалдаккха деза йоазонхо ше а орстхой тайпан саг хилар, Булгучанаькъан орстхой ба.
Оалаш да, кицаш багахбувцама эггара хьаькъал долашагӏа йола жанр я, аьле. Мурада кицаш багахбувцамцара а доацаш, цо ше кхелла (авторски) кицаш да; цул совгӏа, байтий хьисапе а кхеллад цо уж, из атта болх бац. Хӏаьта хьаькъала кӏоарга а метта говза а да цун кицаш. Дешаргда вай царех массехк:
«Дунен бала боацаш хургва саг,
Хьой цо нийсса гӏалгӏай никъ».
«ӏовдал наха хьеха гӏерт,
Дийшачо им-беркат гойт».
«Хьаькъалца дош аьлча а тов,
Ийрчадар кулг тессача а хов».
Книжка юкъедаха иллеш а тайп-тайпара чулоацам болаш да. Мурад ше Ачалкхерча Булгучанаькъан ва, цудухьа яздаьчох тара да цо «Йоккха Ачалкхе» яха илли. Иштта цо яздаьд «Магасах», «Хьаькъалах», амма дукхагӏа дола иллеш безама лостам болаш да. Масала, царех да «ӏайна», «Дали», иштта кхыдараш.
Книжка деррига довза безам бале, из деша деза. Хӏаьта сона лов Мурад 70 шу дизарца даькъалавувца. Цун кердача байташка, дувцарашка, иллешка сатувсаш хургда вай.
