Ченах вохавеш бола никъ

Паччахьалкхен автобусаш а доалахьарча газелашта нийсса езъеннай. ХӀаьта а из дац асфальт биллача новкъа гӀолла со сай ГӀулингаца (иштта я са вирилга цӀи) столице ахара керттера бахьан. МалагӀа да дувцаргда аз шоана. Автобусаца е газелаца цига хьалвахá юхавоагӀача юкъа воккхача сага че лазайоал, сов дукха цар хьал-Ӏо вийтте. Наькъаш-м шаьра дар вай, бакъда цар тӀа пхорагӀа ухка «вижа улла полицейски» яха бордюраш я-кх дегӀаца мел дола лазар хьахьедеш. Вай водителаша фу ду аьлча, машина хьалхашкара ши чарх дӀатӀехъяьлча, газ тоӀаю; тӀехьашкарча шин чархо, говро чӀингаш бича санна, бургац мо урагӀвохийт ше ваггӀачара тӀехьашкарча гӀандаш тӀара пассажир. Йиъэ чарх хьатӀехъяллалца шорта лалла еза машин, тӀаккха из хӀама нийслургдац. Къонабараш-м из ца зувш, цох тоам хиле багӀаш хул. Бакъда со мо тӀехкаш муръеннача къоаношта из кхераме хӀама да. Со цецваьннав лораша царна садеттарах. МоллагӀа лазар хилча, геттара из нахалдоаккхаш, унахой больнице хьехаш, царна хьехамаш деш хул вай лораш. Укхаза, хӀара дийнахьа тайп-тайпара лазараш кӀоаргдеча гӀулакхах йист ца хулаш багӀа. Цу тайпара моттиг хилча, оарцагӀбала безар лораш, нахах шоай дог лазе. Са ГӀулинг шортта тӀехъювл цу бордюрех, ден-бус цунца леле а, хӀама лазаш хилац со. Ший а са а унахцӀено лорае ховш я вирилг.

Вай лораш бага хий латташ мо багӀе а, доазол арахьарчар из хӀама зийна а дувца а дукха ха я. Автобуса чу хьал-Ӏо веттаро массехк лазар хьахьоаду. Хьожаргда ва уж малагӀаш да. Иштта хьал-Ӏо бетташ хилча, гӀалгӀаша кагийча нахах оалаш да: «Хьал-Ӏо бийтта, бер хургдоацача боахаш латт уж-м». Кагийча нахá-м иштта кхераме дац из, бакъда берах бола истий-м цу тайпарча машинаца лелийта мегаргбац. Наьна кер чу уллача бера сакхат де а, ханал хьалха из бер малхадалийта а тарлу цу гӀулакхо. Цудухьа автобус дӀалаьллача доалаш дац из, нах лорабеш лехка еза ко бедоаллачо; наькъа пхорагӀа бордюраш яхкар пайдана дац, царех зе хьадоалаш хилча. Зе-м царех кхы а доккхагӀдар дала тарлу. Масала, саг ва цхьа-ши кӀира хьалха Ӏовежа, цӀоган техк лозаяь. Цу тайпара хӀамаш хилац аьнна шоана мотте а, уж хулаш да шоана. Ше дикагӀа хиннав мотташ, автобусаца вода из Наьсаре е Магасе. ТӀехьашкарча гӀандаш тӀа вагӀа из, шозза-кхозза бордюраш йолча хьал-Ӏо тохе, цун тоавалар зехьа хургда, цӀоган тӀехка юха дарба де дезаргда. Молхаш эца, мазаш хьекха, маьхий детта Ӏохоавергва, дика да Ӏо ца вужавойя.

Цхьавола саг хул, дегӀа тӀа пхьидарч (мышцы) кӀезига йолаш. Эсала пхьидарч йолча сага а кхераме я даим хьал-Ӏо ветта машин, букътӀехка чӀоагӀа Ӏаткъ из. Вайна царех дош ца хете а, уж кхераме лазараш да, вай Дала лорадолда царех.

Уж пхорагӀа ехкаш йола бордюраш ишколашта юхе хилча кхоачам бацар-те, бераш дехьа-сехьа дувлача? Эккажкъонгий-Юрта гӀолла Магасе бодача новкъа дукха йийхкай уж, сога хаьттача эшача а ца эшача а. Цхьан зӀамигача сага дийцар сона, цу гӀулакхах велаш, светофора хьалхашка цу тайпара сунт тохаша йола моттиг яьяр, яхаш. Светофора хьалхашка-м ишта а саца везаш ма вий водитель, цӀе лампа лоталойя, тӀаккха бордюр сенна юлл цу моттиге? Сенца нийсде мегаргда цу тайпарча новкъа гӀолла лелар? Дукха кӀоагаш доахкача новкъа гӀолла леларца мара, кхы из нийсде хӀама-м корадагӀац сона. ХӀаьта из водителий а наьха а мел садуаш хӀама да вайна дика ховш да. Дукха ха яц вай республикера дукхагӀа мел дола наькъаш деха лаьтта, кӀоагашка етталуш машинаш лийнна. ХӀанз наькъаш тоадаьд, амма наха шоаш хьадаь «кӀоагаш» дисад, цар цкъаза хьалха хиннарел а чӀоагӀагӀа Ӏоткъам бу дегӀа. Масала, наькъа юккъе хьабаьча гувна ӀотӀакхаьчача, сиха хаьхка йодача машино тормоз тох, цу духьаленна дӀатӀехваьлча сихлуш дӀакатох, цкъа-дале, машина дикка Ӏаткъаш да из, тӀаккха аьшках яьча машина а из Ӏаткъаш хилча, сага-м мухха Ӏаткъа тарлу, дего беш бола болх, лелаш дола цӀий боарам тӀа доацаш, толхаду цу хӀамаша. ХӀаьта машина чархаш кхоачалу, тормоз етташ йола колодкаш йоагаю, и. кх. дӀ. Уж дика хӀамаш да оалалуц цхьаккха тайпара.

Йиъ-пхи километр цу тайпара никъ баь, балха дӀакхаьчача, дегӀаца дикка кӀаьдвалар хоалуш хул, даш чудеттача санна дезделе хул когаш. ДӀауйла ел оашош, хӀара минот е ши минот массаза яла, хьалъийвеш-Ӏоветташ дӀакхоач хьо балха. КӀаьд ца велча воалий тӀаккха? БӀарчча дийнахьа болх беш ваьлла, из доацаш а дегӀ этта волаш, цӀавоагӀача хана-м геттара саг кӀалвуташ да машина цу тайпара лелар. ДӀаьхача дийнахьа къахьегаш хиннар миссел хало кхы а ӀотӀатох цу гӀулакхо. Цхьайолча хана лораш шоаш а лелаш хул цу тайпарча новкъа бетталуш, амма цар из тоадара деш ер ма дий аьнна хӀама дац, даларе цхьаннахьа газета тӀа, телевидене кхайкадаь хургдар из: «Лораш духьала ба бегаш ягӀача наькъашта!» - аьнна.

Са вар цхьа къаьна доттагӀа, ше автобусаца водаш хилча, кхалнах хьалгӀовттарах, кагий нах уралелхарах, Ӏоха тигацар цо, мел бӀаьха никъ ийца ше водаш хиларах. Наха ца хойя а, сона ховра цун саготдер фуд, геморрой яха лазар долаш, из дикка кӀоаргденна вар из. Машино хьалъайваь ший гӀанда тӀа цкъа из Ӏотохе кхоачам бар, цун лазар хьахьоаде. Цул совгӀа дунен бе-беча мехкашкарча лораша яхачох, из Ӏаткъаш хул букътӀехка лохерча даькъа а баламашта а, царна човнаш хиллал чӀоагӀа.

Дикка новкъа ба бувцар санна бола никъ вай керта чу боаллача хьаьна а. Даггара эгабеш латт из, паргӀатта тите чу алла ца буташ, качматаш а лаьца саг эгавеча тайпара хӀама хул цунца автобуса тӀара Ӏоваллалца. Из дегӀа а керта а мел «тоам» беш хӀама да вайна шаьра ховш да. Эрсий меттала аьлча, контузи йича санна хул-кх цу «гувнашта» тӀагӀолла лийнна Ӏовессача. Цхьабола нах хул кулга тӀехк е пӀендараш кагдаь, уж хотталуш латташ. Цкъа-шозза кхоссаеннача автобусо, цар хоттадалар юха толхадергда, кагдаьча хана хиннача хьале кхоачадеш. Уж, са дукхадахаргаш, бегаш бац; сагага бахьаш бола бала ба. Нагахьа санна цу тайпарча гӀулакхо сага инфаркт хьае тарлуш хилча, бала беций из?! Хинна а Ӏац, цо Ӏоажал гаргайоалаю. Со вац из яхар, сона хӀама хац лорал дарах, дунен тӀара хьаькъал дола лораш ба. Лораш а хилац берригаш хьаькъал долаш, малагӀа хьаькъал да цар, уж шоаш а цу эгӀадаьча наькъашка лелаш хилча, дегӀаца мел дола лазар хьахьедеш, кердадараш сомадоахаш. Из нийса дац, лораш иштта хила йиш яц. Оарц даккха деза цар хӀара дийнахьа наьха унахцӀенонна деш латтача зенна духьалбоалаш. Из-м хӀама а, даьра, дац шоана, кӀеззига а цӀийоацар яха хала лазар долча сага цу тайпарча леларо юхьӀаьржъелга мара. Из цамагар кхы а кӀоаргде тарлу цу тайпарча наькъаша а лела ца ховча водителаша а. Маяковске аьннад «Са милице со лораву». Тахан-м аргдарий-хьогӀ цо иштта, къаьстта ГӀалгӀайчен наькъашка гӀолла цкъа мукъагӀа хьал-Ӏо вахача. Милици а полици а еций вай наькъашка сунта гувнаш Ӏодехка пурам деннараш, царгара доацаш де йиш йолаш дий цу тайпара хӀама?! Цудухьа со лоравер полици а йоацаш, са вирилг да, хӀара гув багӀача фуъ дохар кхераш санна лелаш дола.

Ӏилманхоша а лораша а техка, гучаяьккхача цхьаькха моттигах дувцаргда аз шоана. Автобуса чу е кхыча машина чу 20 герц хиллал саг эгавеш хуле, сага дегӀацара мазаш (клеткаш) доха тарлу йоах цар. Нагахьа санна из саг 40 шерал тӀехваьннавале, цун тромб хьаэккха тарлу, яхаш, белгалду. ХӀаьта вай лелаш да Наьсарера Магасе, юха Магасера Наьсаре ухаш, ага дада бераш санна терка а теркаш. Со-м цу балех кӀалхарваьннав, сай ГӀулинг вордах дӀа а еже, шортта сай гӀулакха ваха аравоал. Шоана а могаду аз, молхаш а маьхий а ийдеш лелачул дикагӀа да шоана, оаш цхьа вирилг эце, унахцӀено дикагӀа хургья шун. Цхьаькха а да, Дала а лораде мег вай, «таӀала ва баракату!»