Наьсаренна доал даь саг
Маькенаькъан Асхьаба 90 шу дизарга
Чиллан бетта 7-ча дийнахьа нийсса 90 дуз Маькенаькъан Абукара Асхьаба. Наьсархошта из мала хиннав, цо фу леладаьд, малагӀа дикаш крагӀдийнна саг ва, яхаш, дувца дезац аьнна хет сона; хӀана аьлча йӀаьххача хана Наьсарен кхаленна доал деш хинна керттера хьаким вар Абукара Асхьаб. Цу заман чухьа парте райкома хьалхара секретарь оалар цо лелабаьча балхах. Геттара доккхий хӀамаш де карагӀ ца доале а, кхаленна доагӀача тайпара доал деш, ма хулла нах балхаца Ӏалашбе гӀерташ, шахьара а ерригача кхален а куц тоадара шийна могар де гӀерташ, чакхваьлар из цу гӀанда тӀа ше мел вагӀача хана. Тайп-тайпара гӀишлош йора, хӀаьта уж хиланза яргйоацаш яр хӀара дийнахьарча вахаре.
Масала, сона дагадоагӀа Наьсарера йоккха больница цо хьалъяйта, хӀанз Овшанаькъан Рашида цӀерагӀа стадион хьалъе дӀайолаяьр из вар, йоккха универмаг, универсам йир Московски урам тӀа, наха баха вӀаштӀара даь цӀенош дир. Тахан мо дагадоагӀа сона, заводской оагӀорахьа Социалистически Къахьегама Турпал ХаджиевгӀар Шамсудин керте вола гӀишлонхой бригада яьлла, фаьлга тӀа дувцача тайпара сиха даь Ӏооттадир цо вӀаштӀара даь цӀа. Хьайир парте райком чуйола керда фусам, Наьсарера № 4 йола ишкол, хьалъе йолаяьяр №5 йола ишкол (хӀанзара гимнази), дикка тоаделар юртбоахама, культуран гӀулакх, деррига дийца варгвац. Цу хана таро йолчох тоадир урамаш, цар наькъаш, Ӏаман йистош, «Асса» яха гостиница. Цхьа хӀама да вайна массанена ха дезаш, Ӏаьдало хьалуча хӀаманга гӀолла мара хьаде йиш яц цу тайпара доккхий гӀулакхаш. Хьалур нийса дӀадахийта хар, наха пайда баргболча тайпара цох хӀама хьадар – из кулгалхочун хьаькъалга, болх бе харга, нахах дог лазарга хьежже хул. Цу хьакъехьа Абукара Асхьабах дикадар мара ала йиш яц, аьнна, хет сона.
Дика болх беш, 33 мехка йовза а йовзаш, хьайоагӀар цу хана Наьсарера Ӏоахарганаькъан ГӀ. цӀерагӀа йола «Электроинструмент» яха завод, Маькенаькъан Асхьаба кхаленна доал деча хана, цига вена хилар СССР езача промышленноста машинаш еча министра заместитель Новосельцев. Тамашийна хоза кӀадаш деш, наха хоатташ дола чухьа дувхаду барзкъа тегаш, къахьегаш яр трикотажни фабрика. ХӀара Ӏуйрийна дуккхача юрташка болхлой Ӏобоалабе ухар йоккха а зӀамига а автобусаш. Из деррига хьаде атта дар яхачунга, из хьаде оттал хье, аргдар аз. ТӀаккха мара ховргдац цу дерригача гӀулакха хало а лоархӀам а мишта хиннаб.
Маькенаькъан Асхьабаца массехк вӀашагӀкхетар а къамаьл а хилар са, 80-ча шерашка Шолжа-ГӀалий тӀа «Сердало» газете балха волаш. Ше а прфессиональни журналист волча цо, чӀоагӀа сий дора, лоархӀар йоазонца бувзабенна нах. Царех саг командировке веча, цар гӀулакхага хьажа викал вора ший инструкторех е отдела кулгалхоех саг. Журналист кхоачамбоацараш лехаш вале а, цунца сабаре, гӀулакхаца хулар Абукара Асхьаб. Иштта беза лоархӀаш, дика тӀаэцар цо Наьсаре баьхка йоазонхой, артисташ, кхыбола хьаьший. Оалаш да, хьаькъал долча сага массанеца бувца мотт корабоагӀа. Уж дешаш майрра ала мегаргдолаш вар Маькенаькъан Асхьаб.
Дикка эргадаьккхадар цо бокъонаш лораярца, зуламаш кӀезигагӀа хилийтарца дувзаденна гӀулакх. Хьалха, цхьа цӀай дӀадодацар саг ца вувш, наха юкъе довнаш ца хулаш, хатараш ца нийслуш. Из болх бергбола нах белгалбе, царна гӀо деш, уж хьаллаца ховра хьалхарча мугӀаре латтача хьакима.
Маькенаькъан Асхьаб ше а вар Россе йоазонхой доакъашхо. «Лакхаленга кхачар» яхача цун книжкан дешахьалхенца, авторах хоам беш, яздаьд: «Маькенаькъан А. А. вахара юхьиг дӀайолаеннай доккхача хатаргара. Ийс шу даьнна бер долча хана, мехкахваккхара халонаш ла йийзай цун. Из бера бӀаргашца хьийжав Казахстане Ӏодохьийтача къаман Ӏазапага; бера дегаца
хоалуш хиннаб цунна ца бовзаш бола кхерам а цу ханарча Ӏаьдала къизал а. Дуккха шераш дӀадахача цох яздергда цо...»
Маькенаькъан Абукара Асхьаб ваь хиннав 1934 шера чиллан бетта 7-ча дийнахьа Нохч-ГӀалгӀай АССР Шолжа кхален ДаьттагӀа яхача юрта. Ца бовзача, гаьнарча мехка ишкол яьккхачул тӀехьагӀа, из деша эттав Алма-Атерча Казахски паччахьалкхен университета журналистий факультете. Вай цӀадаьхкачул тӀехьагӀа цо къахьийгад «Сердало» газета отдела кулгалхо, бехктокхаме секретарь, керттерча редактора заместитель волаш. 1972-ча шера денз, партийни балха тӀа хул из, 1977 шера цо чакхъяьккхай КПСС ЦК доалахьара юкъарча Ӏилмай Академи. 1979 шера денз, парте Наьсарен кхален комитета хьалхара секретарь хул цох. Цу хана цунца болх баьча нахах боккхий хьакимаш а хилар, шераш дӀаихача. Масала, цунца инструктор волаш болх баьча Заьзганаькъан Мурадах ГӀалгӀай Республикан президент хилар, иштта инструктор хиннача БӀарахой Бек-ханах АТП директор хилар, МутаӀаланаькъан Салманах Наьсарен кхален исполкома кулгалхо хилар, Ӏарчакханаькъан Ӏамарханах юртбоахама министра заместитель хилар, берригаш бийца варгвац. Сона хеташ, Маькенаькъан Асхьаба ишкол яр царна лакхара даржаш леладе гӀо даьр.
Йоккхача партийни кхетаченашка дакъа лоацаш хилар Маькенаькъан Асхьаб, из вар КПСС ХХVӀ съезда делегат. Цо болх бир Нохч-ГӀалгӀай АССР Лакхехьарча Совета отдела керте латташ. Вай республика кхоллаелча, из паччахьалкхен председатела заместитель, республикан президента администраце кулгалхо хилар.
Маькенаькъан Асхьаб поэт а прозаик а вар ала мегаргда. Бакъда дукхагӀа озабезам байташкахьа бора цо. Цо яздаь арадаьккха массехк книжка да. Эггара тӀехьа цун арадаьнна книжка да «Лакхаленга кхачар», из арадаьннад 2006 шера. Цунна юкъеяхай тайп-тайпарча шерашка эрсий а гӀалгӀай а метташца кхелла байташ, 26 илли. Царех цхьадараш юкъедахадар Мамилганаькъан Сулумбика даьккхача «Лоаман ашараш» яхача ашарий а халхарий а фильма.
Цхьабола хьакимаш тӀаваха хала долаш, дӀатӀавахача куралах-сонталах бизза хул. Ишта вацар Абукара Асхьаб. Кхыметтел могаш воацаш из цӀагӀа хилча, сихха гӀулакх нийсденна ше волча венача сага юхь ца еш Ӏацар из. Эсалал, доастамал яха хӀамаш цунна вӀалла фуд а ховрий-хьогӀ, аьнна, хет сона, сай цунца хинна массехк вӀашагӀкхетар дагадехача.
Асхьаба кхедаьдар ши воӀ йоӀ. Уж карарча хана вай республике бахаш а, шоаш болча моттигашка шоай къаманна накъабовла гӀерташ а хьабоагӀа. Сона хеташ, цо доал даьча Наьсарен кхале цун цӀерагӀа урам хила беза, цаӀ хинна а ца Ӏеш, массехк. Уж хила йиш я Наьсаре а гонахьа ядача юрташка а. Къаман гӀулакха лаьтта нах атта бицбе мегаргбац.
Кхелхав Маькенаькъан Абукара Асхьаб 2014-ча шера маьцхали бетта.