Шоай бешара болх йистебаьлча, лоалахошта новкъостал де дӀадехьадоалар бераш. Долле, хӀанз царна гӀо де, вай беш дӀайийна ма яьларий, оалар эздийча дас, нанас. Ма хоза хеташ, боккъонца ловза долхаш санна дехьалелхар бераш ше-ше хьалхавала гӀерташ. Цхьан цӀен нах санна, шоайла безаш, вӀаший бегаш беш, йоккха юкъ ялалехь бӀарг ма кхоачча йола бешамаш дӀайийя боалар нах. Маржа-яӀ, ма ханаш а яр хьона уж! Цхьаккха хӀамах хувца йиш ярий из безаме ха?!. Цхьан доккхача, дега сакъердам хулача гӀулакхага се йодаш санна, дог делаш, сов гӀадъяхе, «гарт-гарт», яхаш, детталу сай дог хьахозаш, лоалахошта новкъостал де йодар со. Коартол хьайоаккхаш баьхкача тха урамерча наьха цӀагӀа бераш дацар. Уж дацар аьнна хала хьовза безаш-м хиланзар цар! Ах сахьат далалехь, тха юкъе мел хинна бер цар йоккхача бешара коартол гулъеш доаллар, дийца ца валлал цу хӀаманца дог ловзаш. Уж тайпара ханаш йовзаш хиннача цхьаццабарашта-м сагото хила мег, хӀанз ер дешаш. Са дег чу-м яьржар гӀайгӀа, уж денош дагаухаш.... Хьажал шо хӀанз вай таханарча вахарга! Хьалха, бӀаьстено деррига урамаш сомадоахаш хиннадале а, тахан-м, ара доаллача суртах, бӀаьсти кхачар вӀалла хоалуш а дац. Ураме гӀолла Ӏодоладелча, машенаца цхьаццанахьа долхаш, корах арахьежача вайна гу, саг миссел лакха баӀаш даьнна, ийрчача хьале йийрза латта бешамаш. Дала вайна хьаденна хьаьна, беркате лаьтташ тайсса дада, юкъе жӀалеши цар кӀаьзийи яьржа. Цхьан хана итт-шийтта сагах латташ хинна дезалаш кхоабаш хинна бешамаш, тахан жӀалешеи цогалашеи, шоай доалахье яь, дӀалийцай. Наха Ӏокхайсачул тӀехьагӀа, оакхарашка кхаьчай-кх уж. Тха цхьан гаргарча сага дийцар сога, беша кӀалхара хьалтӀадувлаш, цогалаша бун чура котамаш кхухь са, яхаш. Цецъяьнна, ой, шун беша мишта лел цогалаш аьлар аз, наха гуча моттигашка уж Ӏергдоацилга ховш.

— Ай, лакха йоархӀаш ягӀа цига! Цу юкъе дахаш да уж, саг ӀокӀалха мича вувл цига, — аьлар гаргарча сага.

— Даьра, хӀета, вӀалла шо Ӏочудоалаш йоацаш, тӀаяьнна йоархӀ дӀахьокхаш йоацаш, латтача беша-м бертий яьржача а цецвала хӀама дац! ДӀаювш, доал деш еце, Даьлах эхь хийте, уж йоархӀаш мукъагӀа дӀахьакха шоай, — аьлар аз. — Тайп-тайпара гаьнаш дӀа а егӀе, сомий беш хьае. Ахкан деношка, Ӏи мерцача хана, сом буаш, цӀенача фега Ӏийне дагӀа йиш йолаш, шортта беркат хьалуш моттиг хургья шун. ДӀаегӀача шоллагӀча шера дукха сом луш гаьнаш ма йий вайна хӀанз! Сомий бешал хозагӀа фу хургда?! Эхь деций Даьлах иштта хьурмат, хам боацаш хӀама доадар! Доал доацаш, дӀахийца лела хьайбаш чу а дувлаш, ди меттел, бийсаш а цар цига йоахаш, яда вай бешамаш.

Сона йовзача цхьан кхалсага, лакхача баӀашта юкъе кӀоригаш е бӀы баь уллачара, дукха го баьха, лийха чуйоалайир ший москал. Сага ког Ӏоловзаш моттиг мичай ер, укхаза тешшаме сапаргӀата хургья-кх сона, аьнна, фу доладе йижа хургьяр-кх из цига. Тамаш яц цу хӀаман да йолча кхалсагá, ший беша бутт хиллал ха йоаккхаш, наьха москал бӀена йижайий цахар!? Мишта ховргда цунна из, хьачухьежача деррига бӀарга а гуш, карта йистегӀолла д1аухача нахах эхь да ер-м, аьнна а, цу чурча йоархӀех цунна беш мукъаяккха дага ца дехача. Бераш тӀехьадаьха Ӏочуваьлча, цхьан дийнахьа къахьеггал моттиг я-кх из. Хьалха бераш шоай даьна, нанна уллув латтар, царех къахеташ, шоашта могачох царна гӀо деш.

Иштта кхебора уж сакхетарг баьлча денз. Ӏуйран гӀовттабийя, бежан, устагӀа дӀалалла бохийтар; сайран уж чудоаладе, наьха коашка гӀоргдоацаш лораде арабоахар. ХӀанзарбараш ах бийса яллалца, зе мара, цхьаккха пайда беш йоацача сайташка багӀа, вӀалла шек а боацаш. Из иштта хилар нийса лоархӀ, цар даьша-ноаноша а лоархӀ из иштта. Цул тӀехьагӀа, цхьа хила цадезар хьахилча, «аьъ, мичахьара, мишта кхаьчар тхога ер?» оал... Дика ма хой вайна, къахьегамо сагах визза саг велга! Бера хана денз, хьаьнала къахьегаш, хӀаман хьурмат деш, из хьаденнача Далла хоастам беш баха Ӏомабаь дезал шоай даь, наьна дог деладеш, цар хьашташ кхоачашдеш хул.

Кхоана, шоаш цӀен-даьй, ноаной хинна, боккхача новкъа баьнна дӀаэттача а, сага хьеха ца дезаш, баха, лела, шоай тӀехьен доал де, нийса хьехам бала ховш хул уж. Вайна везачун коа йоагӀийла иштта кхеяь йоӀ! Иштта кхеяьча кхалсага ше дӀачуйодача фусаме ираз хьу, цох яхаргдац хьона, хьо кхеяьчарна, хьо Ӏомаяьчарна...... Къахьегама чам бовзаш, хьаьнала-хьарама къоастаде Ӏомавеш, ураоттаваьча воӀа ший даь-наьна юхь йоагаергьяц. ДӀахьажал, тахан латтача вай вахарга. Да е нана коа болх беш доахкаш хул, дезал цӀагӀа телефонаш чу багӀа: мичахьа, хьан, маца фу даьд, малагӀа тайпара йоахар интернета чу даьржад хьожаш. Кхо бер долча цхьан фусаме со дӀачуяхача, берий Ӏимад яц хозаш.

— ЦӀагӀа деций бераш? — ях аз.

— Цу чу багӀа уж, — йоах нанас.

Со дӀачухьежача, воккхагӀвар 14 шерга кхаьча вола кхо дезалхо, хӀаравар телефон бейоаллаш, дехьа, сехьа бада. Со вӀалла дӀачуяьннайий а хац царна, селлара чӀоагӀа чуийнна боахкаш. ЦӀагӀа кулг тохарга, лостам барга кхаьча йола йиӀиг йижа улл, нана пхьегӀаш дӀайоахаш йоалл. МалагӀча хозача гӀулакхашта уж тӀакхер догдоах вай, иштта мара кхы терко йоацаш буташ хилча. Къахьега догдоагӀа тӀехьенаш гаьнна тӀехьашка йисай! Даьх, наьнах къахеташ, царех дог лазаш, шоаш бахьан царна хало ца хилийта гӀерта дезал, хӀара денна кӀезигагӀа хулаш латт. Хьалха, цхьаь яхача ха яхача йоккхача сага новкъостал де ухийтар ноаноша шоай бераш. ХӀанз-м лоалахочунна меттел, шоай цӀагӀа а хӀама хьаде чам бац кагирхой. Алал, фу хургда ше къахьийга, ший хьоцарца, ший кулгашца доал даь, кхедаьча хӀамал хозагӀа?! Сакъердалуш хила дезаций дог ишттача вахарца?.. Атта баха безам болаш ба берригаш... Цхьа хӀама кхетадац-кх вай! Къахьега безам боацача, атто хургйоацилга! Хилча а, дукха латтаргьяц. Автобусача хьо дӀачуваьлча а, цу чу мел бола кагирхой, бераш телефонаш т1а батамаш яьхке багӀа. Наха юкъе волча хана, телефон дӀаяккха, хьайна уллув латтар, духьалвоагӀар малав ха, яха деза, цӀагӀара арабоалаш. Из телефон бекхаба низ кхоачаш мел дола бер, из дӀабеелла дӀахийцад вай тахан. Из хуле, кхы хӀама ца эшача кхаьчаб тахан кхувш латтараш. Иштта хад-кх лоалахошцара бувзам а. Тхьовра, лакхе аз хьоахадир-кх, цхьан хана лоалахошта новкъостал де ухар бераш гӀаддахе, тувсалуш, аьнна. Юкъе барт, безам, цхьоагӀо хиннилга да из! Ший цӀагӀа накъавоалар, лоалахочунна а накъавоалар хьалха. Дала диканга кхоачаболба из хӀама лорадеш, хьадеш хьадоагӀа да-нана. КӀезига-м ба тахан иштта нигат дараш. Хозал кхоллаш даха кхелладеций вай Дала укх дунен тӀа?! Из, «аьхки хьоа кхийхкачун, Ӏай яй кхийхкаб» яха къаьнара кица доккха маӀан долаш ма доаладаьдий вай хьаькъал долча, дуккха дайнача, лайнача даьша. Дала беркат дергдола наькъаш леладе, Ӏомаде дезаций тӀехьенна... Беррига дезал цхьана арабаьнна, беча балхал хозагӀа сурт хила йиш йий!? Ма доаде Дала вайх къахетам баь хьаденнараш зехьа! ХӀама зехьа доадеш вола саг, шайтӀан доттагӀа ва ма аьннадий. Кхеллачо сомадоахалда вай дегаш! Доккха ираз да, къахьега могаш хилар, Дала из низ хьабалар! Хозача, беркатеча хӀаманна тӀакхувш даха хьажа вай, ва бусалба нах!