Со пхелагӀча классе вагӀача хана, ювцаш йолча ишколе духхьашха деша венавар Наьсаре цу хана баьхача наха дика бовзаш хиннача дезале кхувш воагӀа Янданаькъан Ӏаьла. ГӀийло, лакха кӀаьнк вар из, сел зӀамига волашше а гӀалгӀай эзделах визза. Из цӀагӀара хьадоагӀаш дар, хӀана аьлча да а нана а эздийча тайпаех хьабаьнна, къаман дикагӀа дола гӀулакхаш лорадеш, леладеш нах бар. Цунга хьежжа бар дезалера кӀаьнкаш а йиӀигаш а. Цхьа моттиг йицлуц сона цӀаккха. Кхозза вӀаштӀара яьча ишколан лакхарча гӀаташ тӀа йоккхагӀйола классаш яр. ЗӀамагӀъяраш лохе яр. Цкъаза зӀамигабарий а безам хулар лакхе фуд хьажа, цигара классаш а бераш а миштад хá. Лоаме тӀагӀолла урагӀбоагӀарашта юкъе хулар хоза кийчваь, воккхача хьакима санна тӀаювхаш костюм йола Ӏаьла. Лакхера ӀобоагӀа боккхагӀбараш духьалкхийтача, пенца юстарваьле дӀаоттар из, уж дӀатӀехбалийтар духьа, цул тӀехьагӀа урагӀхьора ший никъ. Таханарча дешархоша чӀоагӀа масал эца мегаргдолаш хӀама дар из. ВоккхагӀвар лархӀар вай къаман оамалашта юкъе дикагӀчарех цаӀ я. Из цунна ишколе хьийхадацар аьнна хет сона, сел зӀамига волча хана. ЦӀагӀа гуш хинна дезало да лархӀар, чувенача сагаца эздел леладар дар цо хьахьокхаш хиннар. Цу ишколе аз итт класс йоаккхача хана, Янданаькъан Ӏаьла пхелагӀа класс яьккха ваьннавар. Цо ишколе даьккха уж пхи шу, сона хӀара денна яхар мо бӀаргагуш даьккхар цо. Цкъа-дале, из тхо дахача урам тӀагӀолла, тха наӀарга гӀолла тӀехваьле водар ишколе дӀа а цигара юха чу а. Цул совгӀа, ах ди хиллал ха йоаккхар оаха цхьан ишколен тхов кӀалха. Цхьадола бераш чудоагӀаш хилча, говра корта лаьцача санна, цӀогӀа детташ, леташ, вӀаший тӀехьаудаш, лестадеш шоайла тӀормеш детташ хулар, цу урам тӀа баха нах цецбоахаш, фуд хьажа аьле уж коара арабоахаш. Амма цӀаккха а цу тайпарча ордингаца гуш хилацар сабаре, хӀаман хьисап долаш, кхетам болаш вола кӀаьнк. Иштта дагавоагӀа Махьмада Ӏаьла ерригача заводской оагӀорахьа баьхача нахá.

ЗӀамига волча хана денз из эздий, гӀулакхаца волаш хьалкхера шоай доккха дакъа юкъедихьадар из деша ваьгӀача ишкола хьехархоша. Уж бар шоай болх а бераш а чӀоаггӀа дезаденна, дика тешал шоашта тӀехьа долаш хинна нах. Масала, царна юкъе яр юххьанцарча классашка цунна хьехаш хинна, татрий къамах яр мотташ ва со из, Роза Мурадовна. МоллагӀча ишколе хулаш йолча лоархӀамеча моттигашта юкъе дакъа лоацаш хулар цо хьехаш йола класс. Цун сурт хӀанз а духьаллатт сона, из го йиш яр тиша аьшк гулде долхача берашта хьалха, пионерий зурма лекхаш, цӀе галстукаш ухкача бераша дездеча цӀайшка, къахьегама шоатта долча къахьегаш, вешта аьлча, бераша масал мел эцаргдолча моттигах пайда эцар цо, ма хулла уж дикагӀа, мехка сий деш кхедар духьа. ДӀахо Ӏаьлан хинна хьехархой берригача мехка цӀихеза а шоай болх кӀоарггачара бовзаш а нах бар. Царна юкъе яр Доврбиканаькъан Аза, сона дагадоагӀачох, истори хьехаш яр из; математик хинна Ужахьанаькъан Лейла, хими хьехаш хинна Дахкилганаькъан Роза, гӀалгӀай мотти литературеи хьийха Баркинхой Дувша, Бераханаькъан Джабраил, кхыбараш. Духхьал шоай Ӏилмаш хьийха ца Ӏеш, хьамсара ГӀалгӀайче, цун дикагӀа бола нах, цун юрташ, цар истори довзийташ, уж хӀамаш дезадолийташ хьабаьхкар уж Янданаькъан Ӏаьланна а цунца деша даьгӀача берашта а шоаш хьехача заман чухьа. Цар массане а болх цхьан апарах бужаш, цхьа декхар кхоачашдеш бар – мехка а къаман а накъаваргвола визза саг кхевар. Из царна дика карагӀдаьннад аьнна а хеталу, Махьмада Ӏаьлий вахар довзийташ дола йоазош дешача хана.

Цунна довзача хӀамашка, тамаш еш, ладийгӀар аз. Царех цаӀ дар шоай тайпан, хьабаьннача юрта дӀадахар цунна геттара дика довзаш хилар. Ший даьга кхачале, тайпан 10 даь цӀераш яха хайра цунна: Ча, Ча, ТӀох, Янда, Батакх, Зейт, Къухьи, Мархилг, Ӏарапха, Джамбо. ТӀеххьарвар ва Ӏаьлий даь-да. Изи цун вежарий ГӀушийи ГӀайрийи ба Яндакъонгий-Юрт (Дачни) йиллараш. Из таьрахь мел нийса да хац сона, Ӏаьлас цӀи яьккхар дар 1890-гӀа шу. Банкера кредита хьисапе ахча а дена, Ӏаьдалгара из лаьтта ийцар Джамбо хиннав. Ахча дӀадала ха кхаьчача, Джамбога хиннадац Ӏаьдала декхар дӀадаллал рузкъа. Лоамашкара Ӏоъарабувлача кхыча тайпай наха аьннад, оаха тхоай жа-доахан дехка, гӀо дергда хьона из юхадала, тхо цу лаьтта даха ховшийте. Иштта Ӏохайшаб цу даькъ тӀа гӀалгӀай дуккхача тайпай викалаш. Цар тайпан цӀераш а яьхар Джамбой Махьмада ше дийна волаш дӀаяздайтача къамаьла юкъе, из моттиг дика йовзаш ва Ӏаьла а. Тахан цхьа вежарий санна шоайла барта болаш, из юрт йиллараш Яндакъонгаш болга а ховш, дах вай къаман дуккхача тайпай ноахалаш. Дай хьабаьнна овла бувцача хана «Ча, Ча ...» вӀаший тӀеххьа шозза аьлар цо.

- Ча шозза ма аьларий Ӏа, нийса дий из? – хаьттар аз редакцен хьаьшанга.

- Владимир Владимирович яхар мо хӀама да из, - велавелар Ӏаьла. Янданаькъан тайпа хьадоладенна хьалхара ши да цхьа цӀи йолаш хиннав.

Хетаргахьа, воӀах тилла хиннай Ча яха цӀи, из лелаяьча даьх бола дагалоацам бовргбоацаш, тайпа кхеллача сага сий деш. Тахан а цхьаболча дезалаша хувцаш хул моцагӀа денз хьайоагӀа шоай тайпан цӀи, даь цӀерах шоаш дӀа а язбайташ. Масала, вайна йовз цу тайпара кхоллаенна тайпан цӀераш: Ӏумархьажанаькъан, Аласханаькъан, Тиймарзанаькъан, Эсенаькъан, кхы а дукха я уж-м.

Дай бовзаш хилар, цар сий дар да. Хала хете а, таханарча къонача тӀехьенна шоай даь-нана малагӀча тайпан хиннай, шоай даь даь-да мала хиннав ховш хилац. Ший овлаш довзаш, ше мичара ва ховш хила веза саг, цо даим нийсача, бакъахьарча новкъа лоаттаву зӀамига саг е йоӀ, вахаре моллагӀа хала, чоалхане хӀама нийсделча. Даьй вахар хьокхам, къулба да тӀехьа тӀакхуврашта.

Ӏаьла ваь хиннав 1963 шера Янданаькъан Джамбой Махьмадеи Ужахьанаькъан Соандрой Лейлайи дезале. Цар ийс бера юкъе эггара зӀамагӀа вар Ӏаьла. Боккха дезал хиннаб вай Сибрера цӀадаьхкачул тӀехьагӀа Наьсаре баха сайцараш. Вешта, Махьмада даь Джамбой дезал а бокъонца волча лоамарочун дезалах тара а боккха а хиннаб. Яндакъонгий-Юрт йиллача Джамбой ший а хиннав бархӀ дезалхо: къонгаш Даламбик, Марзбик, Махьмад; мехкарий Василат, Калимат, Загерат, Сахрат, Либи. Дукхача гӀалгӀай тайпашца гаргало яь а из сийленца, лерхӀамца лелаеш а хиннаб цу цӀагӀара хьабаьнна нах. Цар йиша-воша хетта хиннад Ӏоахарганаькъанца, Хамхошца, Кокурхошца, Пхьагоранаькъанца. Уж бувзамаш тахан а боча долаш, лорадеш, леладеш хьабоагӀа тӀехьа тӀакхийнараш.

Ӏаьлий да а нана а шаккха дика дагадоагӀа сона. Тхо даьхача Наьсарен завод йолча оагӀорахьа мел баьхача наха тешал дергда аьнна хет сона, дезала нана сув санна гӀалгӀай кхалсаг хинна хилара. Эзделга, йистхиларга, лоалахошцарча гӀулакхага, дезал къаман Ӏадаташа хьалхадоаккхаш ма хиллара кхебарга, бусалба ди лелабарга диллача, цунга кхоачаргйолаш кхалсаг наггахьа а хургьяцар. ХӀаьта да Махьмад нахаца машаре ваха гӀерташ, наьха безам тӀабодаш, цунцара гӀулакх наха деза хеташ саг вар. Дезала керте лаьтта уж ши саг иштта хиннавецаре, тамашийна хоза, беркате дезал кхебе ка яргьяцар цар. Махьмадеи Лейлайи виъ воӀ вар: Аслан, Султан, Руслан, Ӏаьла; пхи йоӀ яр: Зина, Тома, Марем, Марет, Радимхан. Эггара воккхагӀа вола Аслан вайзача наха, тхона мел безарий цӀен хилва хьо санна воӀ, аргдолаш, сел дика саг вар. Наьсарерча АТП болх беш хилар из тӀехьарча хана, маршрутах лелача автобуса тӀа. ВоагӀаш-водаш цун автобуса тӀа се нийсвелча, воккхагӀа волча веший е хьехамча волча сага машина тӀа се нийсвелча санна хеталора сона. Цо оала хӀара дош вахаре пайда баргболаш, хьаэца хьаькъал долча сага кхетам луш хулар. Къаьстта а моллагӀа саг каравугаш хиннар дар, велавенна мара нахага из йистхулаш ца хиннилга. Оалаш ма хиллара, овлан тӀара йоагӀа буц. Аслан ший даьй воӀ вар, цун дегӀаца йисаяр цар дикагӀа йола оамалаш. ШоллагӀвола Султан ца вовзаш саг-м ерригача Наьсаре а хургвацар. Берригача наьсархошта из цхьатарра везар аьнна хет сона цун дегӀацара эздел, гӀулакх бахьан долаш, Цул совгӀа, къона волаш из ловзаш вар; Наьсарерча, Дахкилганаькъан Борис керте лаьттача фуболах йолча команданна юкъе. Къаьстта а из белгалвеш цхьаькха цхьа оамал яр Султана, бегаш бе ховш а уж кхетабеш а саг вар из. Цо аьнна цхьадола дешаш ткъамалдаха лелаш дар гӀалгӀашта юкъе. Масала, ХӀирий мехках дувцаш, цо аьннадар: «Там - Андиев, здесь – Яндиев». Спорт а цунца бувзабенна мел бола нах а лоархӀаш вар Султан. Цо доккха дакъа юкъедихьар вай къаман кагирхой кхетамца кхебара гӀулакха. Наьсарерча №14 йолча СГПТУ группан кулгалхо волаш къахьийгар цо дуккхача шерашка. МоллагӀча хӀамах кайоалаш из воландаь, «Мастер» аьле мара цӀи яккхацар цун из мел вовзача сага. Из цох оалача хана, «къаман говзанча» оалаш санна хеталора. Иштта бакъахьара саг вар Султан. Цу дезале кхийнилга ховргдолаш, дикала мухьар тоӀадаь, белгалваьккхача санна вар кхоалагӀвола Руслан а. Оалаш да, мехкарий наьнага хьежжа хул аьле. Лейла ше дика хиларал совгӀа, Дала хоза куц-сибат денна саг яр, массадолча хӀаманна наьнах тара бар цун мехкарий а. Цу беркатерча дезала юкъера цхьабола нах тахан боацаш ба. Вайцара къаьстаб Аслан, Султан, Зина, Радимхан; амма бахаш ба царех бола хоза дагалоацам, царна наха деш хинна тешал.

Наьсарера №1 йола юкъера ишкол чакхъяьккхачул тӀехьагӀа, Ӏаьла амал деш хул советски эскара мугӀарашка. Шин шера цо ха яьккха моттиг лоацца белгалъяьй; 601905 тӀема даькъан эскархо, аьнна. Цигара цӀавеча ший дӀахора вахар бокъонаш лораярца дувза лоархӀ зӀамигача сага, цу уйланца из балха вода Нохч-ГӀалгӀай АССР Наьсарен кхален исполкома ОВД чуйоагӀаш йолча ПЦО ОВО милиционер-водитель волаш. Цу хана Наьсарен ОВД чухиннар цхьа гӀатт дола цӀа дар. Дукха доккха доацача лагӀа тӀа ваьлча, йӀаьххача уйче чу кхоачар, аьтта оагӀорахьа деррига хоамаш, телефона гургалаш чудоагӀаш йола, дежурни милиционер вагӀа моттиг яр; цу чура дехьа а сехьа а чувоалаш кабинеташ яр, эггара магӀа йоккха зал яр, кхетаченаш дӀахьош. Цу цӀагӀара коа арайоалаш ниӀ яр, цига дукхагӀа бӀарг тӀаотташ хиннараш авареш яьчара йохаяь Ӏочукхийла машинаш яр, иштта укхаза яр лоаццача хана, гӀулакх тохкача юкъа зуламхой лийца чубехкаш йола моттиг, дукхагӀчар КПЗ оалар цох. ХӀара дийнахьа цига гуш долча хӀамо саготде вита хургвац Ӏаьла. Цига Ӏочукхувлар тайп-тайпара нах: саг верца дувзаденна зуламаш даьраш, хӀамаш лочкъаяьраш, машинашта къоал даьраш, къаракъ мелаш дезалах летараш, шахьар тӀа вӀашагӀлеташ лийца кагирхой, кхыбараш. Ӏаьлий декхар хӀанзарчоа ший доалахьа хьаенна милице машин лелаяр, эшшача из кийча хилийтар, ваха веззача моттиге сихонца дӀакхачар дар. Ха дӀа мел йода хувцалора цо бу болх, леладу гӀулакх. Цига цхьа шу даьккхачул тӀехьагӀа, цох хул Наьсарен РОВД ППСМ даькъа милиционер. ДӀахо цо мел леладаь балхаш дувца велча, цох геттара дӀаьха йоазув хургдар, 33-зза хувцаденнад из керд-кердача балхаш тӀа хьежавар, цунна тӀадехкаш хинна бехктокхаме гӀулакхаш. Бакъда деррига цун балхаш тӀа хинна хувцамаш, лакхвалар дӀадоладелар аьнна хет сона 1989 шера М. В. Фрунзе цӀерагӀча СССР МВД Минскерча ССШМ деша оттарца а из 1991 шера толамца чакхъяккхарца а. Цига деша оттача хана, ший балха мутӀахьа а тешаме а хила дув буъ гӀалгӀай зӀамигача сага. Цох оал «МугӀарерча а кулгал деча а чурча гӀулакхий болхлой дув». Мишта, фу аьнна биар из дув вай мехкахочо? Цу тӀа аьннад: «Аз, Советски Социалистически Республикай Союза вахархочо, чурча гӀулакхий доакъошка къахьега волалуш, Дув буаш тешал ду, сай халкъа, социалистически Даьхенна, коммунистически наькъа, бакъдар дувцаш, денал долаш, гӀалат доацаш къахьегаш, фийла волаш, масал гойташ, тӀадилла гӀулакх кхоачашдеш, социалистически законаш лорзагӀа ца волаш леладеш вола, паччахьалкхен а гӀулакха тӀара а къайленаш лораеш вола болхло хила.

Аз дув буъ сайна хьалхашка оттадаь декхараш, юха ца воалаш, цӀена кхоачашде, уставаша а амараша а дӀадехар лоархӀаш хила, сай низ а, эшаш хуле сай са а, ца кходеш советски наьха вахар а паччахьалкхен лоаттам а, социалистически доалахье, наьха бокъонаш а нах шоаш а лорабеш, социалистически нийсхо лелаеш къахьега.

Нагахьа санна аз сай Дув къарбой, сона советски законах эггара лирагӀа бола бехк болба». Цу дувна кӀалха кулг яздича хана денз, цхьа гӀа цу тӀа дувцачунна юстара ца воалаш, ший ха, вахар, унахцӀено ца кхоеш, вай мехка сатем, хоза гӀулакхаш а моттигаш а лораеш чакхваьннав Ӏаьла, бокъонаш лоараеча наха юкъе ше мел хьийгача шерашка. Цу хана денз цо яьха лакхаленаш дукха я. Минске дийша воалача хана, из болх бовзийта а цунца хьакхаштавалийта а дагахьа, хьахьожаву ше болх баьча Наьсарерча РОВД. ХӀанз зуламхой лахарца, тахкарца бувзабенна хила безаш бар цун болх. Цу хана из зийнача, цо бу болх байзача цу РОВД начальника, майора Гуцаранаькъан Саварбика Хьамзата (хӀанз милице инарал), Ӏаьланна тешал а деш, йоазув даь хиннад. Цо хьагойт кердача дарже волаш, хьалхарча дийнахьа денз хӀаман хьисап де ховш, хьаькъалца болх бе ховш, хьинар долаш, майра саг къона милиционер хиннилга. Деш вай майора даь йоазув: «Нов. Янданаькъан А. М. 1991 шера 5. 05 дӀаволавенна 4.08 кхаччалца къахьега Ӏомалуш хилар уголовни даькъе Наьсарен кхален исполкома чурча гӀулакхий отделе. Цу юкъа цо ше хьавовзийтар дикача оагӀорахьара, декхар дика кхоачашдеш а болх ховш а хиларца.

Уголовни тохкамца дувзаденна амараш довзаш а балха тӀа царех нийса пайда эца ховш а ва из. 

Болх Ӏомабеча а шаьрбеча а юкъа цо гучабаьхар гӀаьр яь нах, 1991 шера маьтсела бетта 21 -ча дийнахьа цо дакъа лаьцар милицена духьале еш хинна зуламхой ординг карайоалаеча гӀулакха юкъе.

Уж зуламхой лувцаш курсанта Янданаькъан Махьмада Алика аьтта кулга чов яь хиннай. Нов. Янданаькъан А. М. хьем боаццаш беча балха юкъекхувла мегаргволаш саг ва, ший гӀулакхашка а эздела боарамашка а диллача. Болх Ӏомабеча юкъа ше тӀехдика хьагойтав цо...»

Вай мехкахо цу дешарах кхоачам баь Ӏийнавац. 1997 шера цо чакхйоаккх Дона-тӀарча-Ростовера МВД лакхара ишкол, хӀанз цо караерзаяьр яр юриспруденци. Бакъда цу юкъа ший керттера болх юкъахбитац цо. Царна юкъе да геттара бехктокхаме дола даржаш. ЧӀоагӀа хала яр гӀалгӀай мехка 90-ча шерий юхьиг, хӀана аьлча укхаза цхьаккха тайпара лерттӀа болх беш Ӏаьдал дацар, фусамех беха хӀирашкахьара Ӏобаьхка дукха нах бар. Наха юкъе даьржадар герзаш, массе тайпара зуламаш, милице низ дӀакхачацар царна духьаллатта, каст-каста хозар малш ба ца ховча наха уж герз дийтта боабаьб яха хоамаш. Цу хана (1991-2001) Махьмада Ӏаьлий вахаре вӀалла цунна дага ца хинна хатараш а халонаш а нийсъелар. Из деррига дувзаденна дар цо беча балхаца. Цу шерашка дуккха милиционераш балхара дӀабувлаш а хулар, бакъда Ӏаьлас дицдацар ше Дув биа хилар, болх цӀена хьабе а, мехка а цун наьха а моаршо лорае гӀертар зӀамига саг. Ше тӀаийцача новкъара валанзар из, боккха кхерам шийна тӀалаьттача шерашка. Цу заман чухьа цо даьча балхашта юкъе дар Нохч-ГӀалгӀай Республикан Наьсарен РОВД КМ ОУРа оперуполномоченне гӀулакх. Республикан МВД министра АлсултановгӀар У. «Нохч-ГӀалгӀайчен оаз» яхача газета лаьрхӀа даь «Сагота маьтсела бутт» яха йоазув дийшад аз. Наьсарен кхале латташ хинна хьал дувцаш да из. Цу тӀа белгалдаьккхад, малашб ца ховча, маскаш йоахкаеш, герзаш (тепчаш, автоматаш) леладеча наха деш хиннача низех, боабеш хиннача Ӏаьдала болхлоех. Цунна юкъе я укх тайпара моттиг. Еш вай из: «... Маьтсела бетта 20 дийнахьа Ростов-Баку яхача машиний боккхача новкъа БурокӀалхен йисте, номераш йоацаш йоагӀа ВАЗ-2109 соцае веннача ГАИ болхлочунна Базгенаькъан сага Калашникова автомат йийттаяр, меттахьа тоха гӀерташ. Ираза, тӀеххьарчунна хӀама даьдацар.

ШоллагӀча дийнахьа Наьсарен-Шахьар тӀа герзах визза волча, лакхе хьахаяьча машинаца воагӀача кхаь зуламхочо, шоаш совцабе беннача милице болхлошта духьале еш нийсденнадар. Буро кӀалха кхаьчача, шоашта тӀехьабоагӀача Наьсарен РОВД болхлошта Хутенаькъанчоаи Янданаькъанчоаи автомат теха човнаш яьяр цар, цул тӀехьагӀа уж боабе аьнна дӀандарг кхессаяр. Амма из ца эккхаш йисаяр...»

Цу тайпара моттигаш, дӀахо дӀайодача хана, ГӀалгӀай Республика хьайича къаьстта дукха хул Ӏаьлий вахаре, хӀана аьлча эггара халагӀа йолча моттигашца дувзаденна дар цо даь балхаш. Цо къахьийгад ГӀалгӀай Республикан Наьсарен РОВД зуламхой хьем боаццаш лохаш йолча отдела кулгалхо волаш; Наьсарен-Шахьара ГОВД КМ кулгалхо волаш; Наьсарен-Шахьара ГОВД кулгалхочун дарже; ГӀалгӀай Республикан МВД КМ ОУРа зуламашта духьала къовсам лоаттабеча отдела воккхагӀвола оперуполномоченни волаш; автотранспортаца дувзаденна зуламаш тохкаш вола республикан МВД КМ УУР воккхагӀвола оперуполномоченни волаш; Наьсарен кхален ОВД начальника декхараш кхоачашдеш; цу моттига кулгалхо волаш; Магас-Шахьара МВД отдела кулгалхо волаш; МВД наькъашка лелара кхерамзлен паччахьалкхен инспекце урхаллен кулгалхочун дарже латташ, дерригаш дийца варгвац.

Цхьайола цун балхаца ювзаенна моттигаш хьоахае лов сона укхаза. Зуламхой 8-зза из ве гӀийртаб, цу юкъе цунна 4-зза човнаш еш моттигаш хиннай. Царех цаӀ иштта яр. 2005 шера воӀ ваь дарбанче улла ший фусам-нана цӀайоалае ваха хиннав Махьмада Ӏаьла. Цигара цӀавоагӀаш, чукхача дукха ха ца йисача хана, Базорканаькъан Идриса цӀерагӀча Наьсарерча урам тӀа дов ду цун машина. ЧуяьгӀача фусам-нанна а кхо ди даьннача кӀаьнка а дукха зе диц, бакъда Ӏаьла ше 49 ден-бус дарбанче даккха дезаш хул, унахцӀено меттаоттаеш, из дов цунна дар бахьан долаш Ӏаьла цхьа бӀарг боацаш вус. ХӀанз цун бӀаргех цаӀ лораша оттабаь, Ӏоакъинга бӀарг ба.

Цо техка гӀулакхаш, гучабаьха, лийца зуламхой дӀаязбаь каьхаташ дийшад аз. Цу тайпара 63 моттиг я цар тӀа дӀаязъяь, хӀараяр цӀенхаштта бола кхерам шийца бувзабенна, дикка къахьегам, хьинар, низ, хьаькъал дезаш хиннай. Царна юкъе я арахьара республике баьхкача наха низаш деш, уж бовхаш хинна моттигаш; довна юкъе нах боабеш хинна моттигаш; тайп-тайпара къоалаш дар; нах лечкъабар; герзаш леладар; наркотикашца бувзабенна хилар, иштта кхы дӀахо. Къаьстта а хала хет цу юкъе нах боабаь моттигаш цхьа иттех хилар.

Хьалхарча заман чухьа, ший цӀагӀа хьачувена саг, хьаьша чӀоагӀа лоравеш хиннав вай даьша, цу хьакъехьа яздаьд кхыметтел кхыча къамех болча йоазонхоша а, царех цаӀ ва гуржий цӀихеза оазархо Важа Пшавела. Тахан а ба вай къаман нах хьаьша везаш, веза лоархӀаш. Амма вайна юкъе нийслу, «даьтта Ӏаго меза пед бӀехбаьб» яьхачоа а дайна, къаманна ийрча хӀамаш тӀакхухьаш, карагӀдувлаш бола нах. Укхаза дагаух сона Ӏаьлий балха тӀа нийсъенна массехк моттиг. 1991 шера маьтсела бетта 19-ча дийнахьа, Ӏаьржача ГАЗ-24 оалача машинаца воагӀача эрсечоа Кольцовна низ беш, машина дӀаяьккха, дӀайига хиннаяр. Из гӀулакх тохкаш волча вай мехкахочо, вайхача эрсечунца цхьана, гучаваьккхар из зулам хьадаьр, цу гӀулакхах кхы а кхо саг лаьцар, цо хьавувцарах. Машин ший даьга юхаелар. Цох тара моттиг нийсъеннаяр, лакхе хьоахадаьча шера Минеральни-Водерча таксистаца а. Цунгара таксена лелаю машин дӀаяьккха хиннаяр Долакха-Юрта кхаьчача, бакъда, тӀехьагӀа гуча ма даллара, уж кагий нах цу юртара а боацаш, Наьсар-Кертера хиннабар. Такси ший даьга юхалуш, вокхарна бехк беш, чакхдаьлар из гӀулакх.

Нах боабарца дувзаденна дукха гӀулакхаш тохкаш, зуламхой гучабоахаш хилар Махьмада Ӏаьла. Цо гучабаьхар 96 шу даьнна воккха саг вийна ондаргаш; вежараша вежарий, вежараша йижарий боабаь, МВД УГИБДД ДПС инспектор вийна моттигаш. Каст-каста нийслучарех яр Ӏаьдала болхлой кхухьаш йола моттигаш. Масала, вай мехкахочун тахка дийзар 10 анзорий урхаллен болхло вахьарца; анзорий лаьрххӀача отряда кулгалхо вахьарца; КБР миграционни гӀулакха тӀа хинна саг вахьарца; ХӀирий республикан Майскера вахархо вахьарца дувзаденна гӀулакхаш. Иштта ийрча хӀама дар ГӀалгӀайчен Наьсарерча ФСБ цӀенна «Муха» яха дӀандаргаш етта топ чутохар; Наьсарерча керттерча больницан, УВО, филармоне кассаш йовхар. Из хьадаьр интернациональни ординг хиннаяр. Цу мугӀарера Махьмада Ӏаьлас тохкаш а гучадоахаш а хинна гӀулакхаш дукха дар.

Ӏаьланна йоккхий эпсара цӀераш тийннай Россе МВД министра амарца, царех кхоъ йоагӀача ханал хьалхаяьккха еннай: воккхагӀвола лейтенант, майор, полковник. Иштта полковник волча Янданаькъан Ӏаьланна Россе Президента амарах, дуккха ийрча зуламаш гучадахарах еннай «Юкъара хьал нийса лоаттадеча белгалваларах» (2006) яха майдилг, Денала орден (2009) яха деза совгӀаташ. Дерригаш дӀалаьрхӀача, ший балха лостамагӀа цунна деннараш 18 совгӀат да. Дукха я сийлен грамоташ, шоашта юкъе Россе МВД министра Степашин Сергейс еннар а йолаш. Из хьалуча хана Овшанаькъан Руслана оал:

- Ер ва-кх из...

- Капитан Жиглов, - тӀатох Степашина.

Махьмада Ӏаьла кхаь бера да ва. Цун фусам-нана я ЦӀечой Бориса Аьсет. Лорий Ӏилмай кандидат йола Аьсет болх беш я республикан керттерча больницан бӀаргашта дарба деча отделене кулгалхо йолаш. Ӏаьлийи Аьсетеи ши воӀ: Ахьмади Мухьмади - Ростове деша вагӀа, йоӀ Ясмина лор хургйолаш я. Цар аьттув балар а, цар да-нана маьрша дахар а лов сона, ер йоазув чакхдоалаш.