Бакъда эггара хьалха Ӏалама сий дергдола, цун лоархӀам бовзаргбола нах кхебе беза вай. Укхаза сона дагайох поэта Гаьгенаькъан Гирихана «Даьхенга» яха байт. Хьож вай фу йоах поэта Ӏаламцарча ший дог-уйлах лаьца:

«Дукха еза сона сай Даьхен баьцаш,

Дукха беза сона сай Даьхен мух,

Еррига Даьхе дага ца лоацаш

Висача, язлуц аргӀанара мугӀ.

Баьца тӀа воалл со, маьчеш Ӏояьхе,

Шовдага кховд со, из цӀена да,

Яхийла, яхийла, вай хоза Даьхе,

Из яхе вай а дахаш хургда».

Нагахьа санна поэта яххача беса вай массане уйлаш яларе, вай дерригача дуненах зизай, сомий бешамаш хургьяр; ялсмала санна кӀалгӀолла Ӏодолхаш цӀена хиш а долаш. Бакъда, хала хете а, из иштта дац; вахаре вайна гур кхы тайпара сурт да. Нувхаш, шушаш, целлофана тӀормеш, каьхаташ гулде арабаьннача наха цкъаза бӀаь гаргга гали гулдеш хул. Цхьаболчар гӀадбахе дувцаш хул из шоаш баьча балхах доаккхал деш. Нийса да, хоза гӀулакх да цу наха даьр. Бакъда со кхы а чӀоагӀагӀа гӀадгӀоргвар цар цхьаккха гали гулдаьдецаре, тӀаккха гуш хургдар вай наха Ӏалам лораделга, вай баьш, хьунаш, даьгӀенаш, хиш цӀена латтилга. Цхьайолча хана, Ӏалам бӀехдеча нахагара зулам доалаш а хул. Сона цӀаккха дицлургдац сай вахаре нийсденна хӀама. Са дицде безам бале а, из сона диц ца долийташ боккха муъ бисаб са дегӀа тӀа. Из дар со зӀамига волча хана, хетаргахьа, 10 шу даьнна хила мегар са. Наьсарерча Ӏам тӀа лувча ухар тхо дӀайхача аьхки, хӀана аьлча из тхо дахача моттигера гаьна бацар. Цхьан дийнахьа берда дукха гаьна воацаш лувчаш воаллаш, цига тӀехига йоландаь, Ӏокъайлавала дагахьа голингаш Ӏооттайир аз, урс е аьшкасаьрг хьахьокхабелча санна хийтта, чура со хьалъараийккхача, са настарах Ӏоуллар герга дулха чӀегилг, сона хеташ, аз голинг Ӏоотаяьча уллаш хиннар йохаяь, тӀера бухь дӀабаьккха шуша. Ӏоухаш цӀий долаш, дукха латтанзар со. Цу сахьате дагадехар сона, гувна ӀокӀалваьлча Ӏоахарганаькъан ГӀапура цӀерагӀча завода медпункт йолга а цунна арахьара моллагӀа чуваха йиш йолаш наӀараш хилар а. Цу човнаца, ваха чуийккхар со медпункте. Дика саг яр аьнна хет сона цу чу болх баь кхалсаг, цун тайпан цӀи а ший цӀи а цаховш новкъа да сона. Цу сахьате са чов цӀенъяь, молха хьекха, ког дӀабихкар цо. Нагахьа из хӀанз а йолаш яле, Дала дӀаьхдолда цун вахар; еце, маьл язболба цунна цу хана цо сона даьча гӀулакхах.

Ишта а цул доккхагӀа а зулам дала тарлу сага, кхосса ца езача Ӏокхессача йоагаш латтача цӀилеторгах, хьастамах, ехача Ӏоакъинга шушах, кхыйолча ирача хӀамах. Цудухьа дикача сага дагадоха деза, ше цу тайпара хӀама Ӏокхоссача хана, малагӀа зе даргда укхох Ӏалама а белггаларча сага а.

Вай республика хьаяьча хьалхарча шера, телевидене кӀеззига болх беш, кинокамера лелаеча операторца Наьсарен кхале ваха хилар со, Ӏалам бӀехдеш йола моттигаш малагӀаш я хьажа а царех дувца а дагахьа. ХӀанз каналал дехьарча поликлинике водаш, тӀаьл дӀадехьа ма ваьллинге, нувхий гувнаш мара хӀама дацар аьттехьарча оагӀорахьа. Карарча хана, из моттиг бӀаргаяйча дог гӀоздоал, цига хьалъяьй тикаш, хозача картаца чудерзадаьд лаьтта, сона хезачох, цунна чухьа сомий беш я а, йоах. Цу тайпара доал массанахьа доре; вай цецдаллал эргадаргдар вай мехка куц, Ӏалама хьал.

Цул тӀехьагӀа, Наьсарен газете балха волаш; Шолж, Наьсар бӀехдеш хиларах яздир аз. Цу хана ерригача кхалене цхьа моттиг яцар машинаш юлаш, дукхагӀъяраш Шолжа тӀа, Наьсара юхе, Кен яхача хи тӀа юлар. Из нийса доацилга дувцаш дар са йоазув. Хий бӀехдар ше долаш, кхы а лазараш хьахьедора цу гӀулакхо. Даггара машинаш юлаш боахкача нахал дикка эгӀахьа, лувчаш доахкаш хулар бераш. Царна шоллагӀча е кхоалагӀча дийнахьа хьатӀаювлар хьаттараш, чагаргаш, кхыдола цӀека хула лазараш. Из моттиг, Даьла диканца, тоаеннай. Шахьарашка а юрташка а машинаш юла моттигаш хьаяьй, амма вай мелача хина из мишта Ӏаткъ сона оалалургдац. Дукха доадой-те цар цӀена хий яха уйла а йосс цкъаза дег чу. Из дика мичад вай Ӏалама. ЦӀена хий а кходе ма дезий. Магасе каст-каста зув аз укх тайпара моттиг, араяьккха Ӏойилла уллаш хул гаьнашта а зизашта а юкъе марш (шланг), гонахьа саг хилац, Ӏоухаш хин кӀеж а хул. Колд яллал дукха детта дезий-те из зизашта а гаьнашта а? Наха кхача кийчбу моттиг хьаелла а хоза кхача кийчбе а шоай хьаькъал дӀакхаьча хилча, хий лораде хьаькъал дӀа хӀана кхачац-те цу чурча кхалнаьха, аьле, вас йоал. Ӏа царга хӀама дӀааьлча, цар баге тохар а кхер:

- Хьа фу гӀулакх да укх хица? Оаха ахча дӀател укхох, - аьнна.

Ахча дӀателар аьнна-м, цхьан йоккхача сага а дайна, «ростой-постой» де йиш мичай паччахьалкхен а халкъа а рузкъах. Вай даьха дӀадаьлча, тӀехьа тӀабоагӀарий уйла е ма езий; хий тоъаш хургдий-те кердача, къонача ноахалашта, аьнна. Цхьайолча хана, бӀарчча Ӏай Ӏоухаш латташ хул кӀалингах кранах хин кӀеж.

- ДӀа хӀана къовлац из хий? – аьнна хаьттача, хозар цаӀ хул.

- Ша бар кхер тхо цох, дийлла дитача ша ца беш дус из Ӏай, - оал цар. Вай иштта уйла ца еш доадендаь, квартирашка а боахамашка а хьадоагӀа хий дикка бӀехденнад. Даггара доадеш латташ хилча, цхьа бух боацаш, йист йоацаш мичад из а. Цудухьа хӀанз цӀагӀа хьадоагӀа хий геттара дукха гӀоа йолаш хул. Хин цаӀ волча Операторга дӀааьлча, цун къамаьл а даим цхьан тайпара да:

- Фильтр оттае еза оаш.

Нагахьа санна доагӀача а ца доагӀача а вай из хий доа ца доре, цун кхом боре, фильтр а езацар; пхи шу хьалха, итт шу хьалха эшаш мича хулар цар ювца фильтраш. Из хий дика доацандаь, лоамара машинашца, канистрашка, шушашка Ӏокхухь вайна маргдар а чай дергдар а. Лувчачоа вай фу дергда хац сона. Из деррига аз дувц, хин кхом бе безаш хилар дагадохийташ.

Иштта уйла е езаш да шахьарашка а юрташка а долаш дола баьш, даьгӀенаш лораяр. Хьалха доахан дажаш, сийна баьш долаш хинна моттигаш хӀанз йоархӀаша е кӀотаргаша дӀалувцаш латт. Цига дажа ухаш хинна Ӏулаш а шоай тайпара санитараш дар, уж моттигаш цӀена лоаттайора цар, тӀаяьнна буц лакх ца йолийташ, Ӏобежа сом боахкабалале дӀабуаш, цхьадолча хьайбаша целлофана тӀормигаш а тӀехьа дуар, шоай унахцӀенонна из дика деце а. Цхьан сага дийцар сона; дийнача бежана гийга чу килёнка тӀормигилгаш доахкар, яхаш. ХӀанз Ӏулаш юрта кӀезигденнад, наха доахан леладац. Эккажкъонгий-Юртара хьалмагӀаваьлча, Сурхо тӀа хьалчукхаччалца йолча моттиге, аьтта оагӀув беррига дӀалоацаш латт хьандаргий кӀотаргаша. Каста цига хьун петараш хилар кхерам болаш да, цу лаьтташа тӀаккха наха пайда кӀезига лургба аьнна хет сона. Доал деш ца хилча, хьахулар из да. Сона дагадоагӀаш, нах латкъаш хулар доахан доажаде моттиг яц яхаш, хӀанз еррига даьгӀе хьандаргашта йисай.

Ӏалам лорадара хетабаьча бетта тӀахьожам лоаттабу моттигаш а цу балха оарцагӀъяьлча дика хургдар. Масала, хӀана дов Наьсарерча Ӏам тӀара кхокхарч, хӀана йиш яц цун хи чу лувча, фу даь тоаде йиш я цига этта хьал?.. Кхы дукха да цар тахка мегаргдола дешаш, цар жоп дала деза хаттараш. Юрташкарча а шахьарашкарча а администрацеша а теркалде де деза цу бетта денош, дукха моттигаш я цига а бӀеха латташ, дуккхача шерашка Ӏайна нувхаш ядаш, аренаш бӀеха йолаш. Дунен тӀара Ӏалам лорадеча бетта ГАИ болхлошта а де хӀама корадоагӀаргда аьнна хет сона. Эггара чӀоагӀагӀа вай садоаха фо бӀехдераш машинаш я. Сона хезадац, ГАИ болхлоша цар аракхувса таксически хӀамаш кӀезига хилийта увттаду гӀирсаш водителашка хетт оалаш. Цхьайола машин юххе гӀолла тӀехъяьлча, Ӏаьржача кӀура юкъе вагӀа везаш хул.

Ӏалам лорадара бутт вай массане а теркалбе беза. Бераша кӀезигагӀа Ӏокхувса деза доассаденна мороженне пелаш, генараш, сникерсаш чуяьхка каьхаташ; водителаша машиний корех ара ца кхийсача бакъахьа я шушаш, гӀаьлений кӀингаш, килёнка тӀормеш. Цхьан дийнахьа массехк тайпара Ӏаьдала болхлой болча ковна юххегӀолла тӀехвоалаш, аз зийна сурт уж дегазбоахаш дар. Гаьна кӀалха бӀарчча гув хӀана бац аьнна гӀаьлений юхкаш ядар. Цу кӀал дӀа а увтташ, шоаш эза баьлча, юхк хена юххе Ӏо а кхоcсаш, дӀаихаб цу чура хьакимаш. Арахьара чувенача сага уж кхийсайоацилга-м цӀена бакъда. ХӀаьта уж дӀаяхара дукха сагота цига нув хьекха кхалсаг а хиннаяц. Вешта, из цар вӀалла я а йий-хьогӀ, аьнна, хетаделар сона. Доахан долчар царна доал де деза, шахьарашкара а юрташкара а нах лела моттигаш бӀехъергйоацаш, къона гаьнаш юаргйоацаш. Нувхаш дӀакхухьараша, уж хьадж хьакхетталца ца лоаттаеш, дӀаяха еза. Баьцех цӀераш ца етташ, цу юкъерча дийнатех къахийтта, совца беза кӀураца сакъердалураш. Кхы а массагӀа да уж?..

Укх Ӏалам лорадеча бетта цӀенле вай, дикача нахах тара хила вай. Нагахьа вай безам хуле, хьаде йиш йолаш хӀама да-кх из, вӀалла хало йоацаш. Вай кара да мохк хоза а цӀена а лоаттабар, цунга хьежжа дезалургда вай арахьара тӀабаьхкача хьаьшашта. Воашта а сапаргӀатагӀа хургья.