Эггара хьалхара дезала Ӏадат дӀадолалу аьнна хет сона, дезал хьа а хилале. Из зӀамигача сага ший цӀагӀа чуйоалае лерхӀача кхалсагаца дувзаденна да. Дезала чӀоагӀденна латта Ӏадат да ший кхоачара, тайпан, ноанахошкахьара, даь-ноанахошкахьара саг йоалае йиш цахилар. Укхаза вӀашагӀъэде мегаргдац бусалба дин Ӏадаташи гӀалгӀай къаман Ӏадаташи. Уж массахана а хилац цхьатарра. Нагахьа санна бусалба дино гаргара саг йоалае могадойя, амма вай къаман Ӏадато из могадеш дац. Цу тайпара хӀама даь саг е тайпа эздий лоархӀаш хиннадац ширача вай даьша. Цудухьа саг йоалаяра Ӏадатагара дӀадолалу хургболча дезала  нийса кхоллабалар, цунна хьабаь дезал цӀена а иман долаш а хилар. Цкъа бӀаргаяйна, бӀарга хозъеннаяр аьнна йоалаеш хиннаяц из саг, малий а хьеже, цо йиа шура миштай а хьеже, тӀаккха мара деш хиннадац зоахалол, дай малашб, ноанахой малашб – беррига овла хьатахка а техке мара йоалаеш хиннаяц ший цӀагӀа наьха кхалсаг. Дикача даьна-нанна хьалхашка хьалкхийна йоӀ во хила йиш яц, хӀаьта вочарна хьалхашка кхийнараш дика хинна моттиг а яц. Нагахьа санна дикача цӀен тӀара саг йоалайойя, йоӀ-зӀамсаг шоайла дашаш а дезаш а хуле, хьалхара дезала Ӏадат кхоачашхиннарг лархӀа мегаргда. Дукха моттигаш хиннай вай къаманна юкъе шоайла ца башаш, ца безаш бола нах вӀашагӀкхийтта, цхьана баха хайша. Цу тайпара нах цхьана бахаш дукха гац. Нускал долалу ший оамал хьовзае, ше кхаьчача фусамера Ӏадаташ, цунна чухьа дукхача хана денз этта латта хӀамаш леладе лац цунна. Юххера, дезал бохача кхоач. Цудухьа къаьстта лоархӀаме да дезал чӀоагӀбалара новкъа  хьалхара Ӏадат.

ШоллагӀа дезале хиланза даргдоаца Ӏадат да, Ӏимерза хилар. Из белгало шийца йолаш хила деза нускал а из дӀачудахача фусамера кӀалхарбараш а. Керда вахар доладеча кхалсага ираз цун метта кӀалха доалл. ЦӀагӀарчарца а, чувенача сагаца а, ший цӀен-да ва яхачунца а Ӏимерза хила еза кхалсаг. Нагахьа санна маьрцӀай сий ца дойя, царех харцахьара цӀераш техке, уж бегбоахе; шеко йоацаш да, из кхалсаг хала яха езачарех хилар. Наха езаргьяц из, цунна садетте а. Сона йовзаш яр цхьа кхалсаг, ший маьр-вежарех, маьр-йишех нийса цӀи яккхацар цо цӀаккха. ХӀаранех цар сий лохдеш йола цӀераш техкаяр, иштта цӀи тиллаяр кхыметтел маьр-наьнах а.  Цун мар дийна вацар, бакъда из хиннаваларе, цунга цхьа бийса йоаккхийтаргьяцар аьнна хет сона маьрцӀай коа. Иштта лоархӀаме да Ӏимерза хиларца дувзаденна Ӏадат. Из, сога хаьттача, Ӏомаде деза, ишколе бераш ухача хана денз.  Цхьан зӀамсага ший сесаг йитаяр. ХӀана йитай аьнна дӀатехкад боккхача наха, гаргарчар. Маьрага цун сий лохдеш дола дош аьнна хиннад вокхо. Цу тайпара дош ала цу кхалсага мегадале, цо кхоана кхы а доккхагӀдар аргда. Мара-сесага юкъера лерхӀам, эздел  дӀадалар да из. Цох лерттӀа дезал а хургбац цул тӀехьагӀа, цхьана бахаш цар бӀаь шу доаккхе а. Цкъа ийгӀа барт, лерттӀа меттаотталуц.

Дезала Ӏадат хинна дӀаотта деза, цу дезала ше кхаба могаш хилар. Вешта аьлча, керда хьахинна дезал даь е наьна пенсена бӀарахьежаш багӀа йиш яц, хӀама хьаде ховш а хьадеш а хила беза цун доакъашхой. Цхьаккха тайпара Ӏомаяь балха говзал а йоацаш, цхьаннахьа къахьегаш а воацаш ши саг ваха хайча, царна дукха эшаргда, сога хаьттача, уж дукха боахалургбац барт-цхьоагӀо йола дезал санна. Кастта раьза боацаш бӀагӀарахьежараш, тӀаккха яппараш, цул тӀехьагӀа ларал тӀехдаьнна эгӀазъахараш а  дезал бохар а хургда. Вешта аьлча, къонача дезала Ӏадат хинна дӀаотта деза къахьегар. Цкъа моцагӀа Наьсарерча ЗАГСе вахар со, газета лаьрхӀа йоазув де дагахьа. Дезалаш бохаш, къасташ моттигаш йий аьнна аз даьча хаттара жоп луш, цигарча болхлоша дийцар сона хӀетта хьахинна дезал бохаш моттигаш каст-каста нийслуш хиларах. Сона из, дахьа моттиг йоацаш, чӀоагӀа новкъа хилар, ший дезал болабе, яха дагахьа маьре яха кхалсаг цӀенах йохар дуккхача наха цатоам беш, бохам боаккхаш хӀама да. Къаьстта а хала да из цун даьна-нанна. Фу бахьане бохаш бар уж дезалаш? Цунна дола жоп цаӀ дар:  эшараш-дезараш дукха дар,  тӀадоагӀаш дола рузкъа уж кхоачашде таацар, цу тӀагӀолла хьахулар халахетараш, эгӀазъахараш, вӀаший тӀехбеттамаш.  Из кхоачам болаш хулар къонабараш къастара. Цудухьа дезалера къахьегамца дувзаденна Ӏадат геттара лоархӀаме да цӀенъюкъера барт, машар, йӀовхал лораеча даькъе.

Дезала Ӏадатех да захалаш шоайла дӀа-юха лоархӀаш хилар. Бакъда цунна юкъе йоккха моттиг дӀалоацаш да эздела дакъа. Масала, саг маьре яхачул тӀехьагӀа, йоӀагахьара захалаш чубеххалца, цига ахар гӀалат лоархӀаш дар, со зӀамига волча хана. Цкъа захалаш чубийха, царна хьалха лаьрххӀа  бийнача устагӀан корта-накха баххьалца цу кхалсага воша е да, кхыметтел тайпан саг цига ваха бокъо йолаш вацар. Маьреяхар гучаяккха цунгахьара кхалнах бахккалца е из ше даьцӀа яххалца цига чуаха бокъо яцар кхалнаьха а. Нагахьа йоагӀе а, наӀарга саг вайте дӀа а йийхе, шоай йоӀ-йишийца къамаьл дийя дӀайодар. Ӏадат дар из, дезала Ӏадат. Цул тӀехьагӀа а каст-каста маьре яха кхалсаг йолча чулелхар эзделца дацар. Наггахьа хьоашалгӀа вар деза а сий долаш а лоархӀар. Хьалххе хоам а бийя воагӀар маьре яха йиша е йоӀ йолча воагӀа захал, цу кӀалхарбараш цунна гӀулакх де, бехк хургбоацача тайпара из тӀаэца кийчлургболаш. ЦӀаккха дицлуц сона бера хана сайна дайна цу тайпара хӀама, моттиг.

Буро кӀалха дар из. Дзортанаькъанцига хьоашалгӀа ваха волаш, цига хоам бера цу коа маьре йолаш, сона ховш 7 бер долаш йолча кхалсага ШафиӀата воша хьоашалгӀа воагӀа, аьнна. Цу юртарча Гаьгенаькъан вар из, Бухари яхаш цӀи а йолаш. Цунна дизза вайнаьха гӀулакх де оарцагӀбаьлар цу боккхача дезала да Йоакъаб а цун фусам-нана а, кхийнарех дола бераш а. Шу оттадарал совгӀа, цига бера каьхата пандар, из локхаргбола саг белгалвир, шун тӀа багӀарашта ловзар оттаде а мехкарий тӀабоалабе а лаьрхӀар. Цу коарча эггара зӀамагӀа долча бера а тӀехьа метта тӀа дар: «Тховсара вайцига Бухари воагӀа!» Цу дешашца бар боарам боаццаш бола наьна-вешийцара безам, цар шоай нана а ноанахой лархӀар. Бийса дикка яххалца доккха ловзар лаьттар Буро кӀалха цу бус, зӀамигачун а воккхачун а самукъадоалаш. Дезала Ӏадат да из, наггахьа мара воагӀаш воаца бехке хьаьша лархӀар, цун гӀулакхага хьажар а цунна товр дар а. ХӀанз мичахьа дайнад шоана, боккха дезал а болаш, маьре а яха яхача кхалсага воша хьоашалгӀа воагӀар аьнна, цу тайпара цӀай оттадеш? Укх тӀехьарча ах бӀаь шера сона-м дайнадац цу тайпара хӀама цхьаькха. Гаргалол мерзъяр санна хӀама да из, шаккха оагӀув раьза а ю, чӀоагӀ а ю цу тайпарча моттиго. Из дезала Ӏадат геттара эсалча боарам тӀа ӀотӀадигад таханарча вай къаман наха.

Дезала Ӏадат да, хьачуенача кхалсага а цу фусамерча маӀача сага а къабенна шоай да-нана лархӀар. Вайна ховш ма хиллара, массаболча дезала юкъе дика латташ хӀама дац из а. ЗӀамига волаш, низ боацаш волча хана, из воӀ лелаваь боккхий нах ба уж. ХӀанз цунга я аргӀа уж лелабе а кхаба а. Вешта аьлча, дӀадала дезаш дола декхар да из, гӀалгӀай Ӏадат да из. Укхаза дагадох сона  цхьа шира дувцар. Цхьа зӀамига саг лелаш хиннав тускар гиделла, цу чу йоккха саг хоаяь. Ше санна болча кагийча наха хаьттад цунга:

- Фу тускар да хьона гидоаллар, малий хьа цу чу ягӀар?

- Ер са нана я, - аьнна, жоп деннад зӀамигача сага.

- Сенна хоаяьй Ӏа из тускар чу, ги фу де еллай Ӏа из? –хаьттад новкъосташа тхьовра мо.

- Со зӀамига волча хана, са низ боацача хана иштта со тускар чу хоаваь, гивелла лелаваьв укхо. ХӀанз сай декхар дӀалуш ва со, - аьннад цу дикача воӀа.

Со фу ала гӀерт аьлча, дицде мегаргдац дезале эггара чӀоагӀагӀа лоархӀаш, леладеш а сий деш а хинна боккхагӀбараш лархӀара Ӏадат.

Хала хете а, теша хала дола хӀамаш нийслу цу даькъе вай вахаре, вай къаманна юкъе. Цкъа моцагӀа дийцар сона, цар тайпан цӀераш аз йоахаргьяц, воӀи нуси шоай къаенна нана къабеннача наьха цӀагӀа дӀачу а енна, доазол арахьа ха яккха дӀабахабар, яхаш. Из йоккха саг дог даьттӀа яллал хӀама да цу воӀа а несо а даьр. ГӀалгӀай дезала  меттел, цхьаккха къаман дезала а хуле тамаш я цу тайпара ийрча Ӏадат. Къахетам дӀабаьннача наха мара дергдац из санна дола хӀама. Из мо хӀама цкъа дӀахезача, бӀаьшерашка диц ца луш дахаш хул, вахаре нийслуш дола во масал санна, наьха дегаш кхоардадеш. Тускар чу нана хоаяь лийннар дика воӀ хиннавале, нана къабеннача наьха цӀагӀа дӀаеннар, цхьанна тайпара бакъве йиш йоацаш, во саг хиннав. Фу дергдар-хьогӀ цо итташ шераш доахаш метта алла езаш дола лазар цох кхийттадаларе? Каст-каста хоз сона дуккха шераш доахаш шоай цӀагӀа метта уллача унахочунга берага санна хьожаш, цар гӀулакх деш, бӀагӀара ца хьожаш чакхбаьнна нах ба оалаш. Уж, сона хеташ, ялсмале яьккха баьнна нах ба.  Цар шоай маьр-наьна, маьр-даь деча беса, Дала сий долда цар!

Дезала Ӏадат дувзаденна хул вайцара къаьста  бакъдунен чу дӀабахача нахаца а. Масала, байнача наьха сий дар, цар каш тӀа водаш хилар, тоаде дезе тоадар, кулг тохар юхебисарий декхар да. Цхьабола нах хӀара пӀаьраска дийнахьа шоай даь е наьна боарза тӀа болх, царна маьл кхайкабу, уж Даьлагара бех шоай дуӀашца. ХӀара пӀаьраска дийнахьа вӀаштӀехьа ца доале; бетта, шин бетта цкъа мукъагӀа кхоачарча наьха зерате ваха веза. Цкъаза кулг тоха дезаш, тоае езаш моттигаш хул. Шолжа-ГӀалий тӀа цхьа ха яьккха (10 шу), цигара цӀавеча тхоай даь-нана, даь-да дӀабехка боахкача Алтий-Юртарча кашамашка вахар со. Цар чурташта юхе тӀаяла йолаеннаяр кӀотаргаш. Цигара цӀавена, веший кӀаьнк уллувваьккха, диг-херх ийца юхавахар тхо шиъ, дикка къахьийга уж дӀаяха вӀаштӀехьадаьлар тха цу наькъа. Цхьаькха цхьа масал да. Тха веший зӀамига долаш денна ши бер доаллар цу кашамашка, ше дийна волаш веший кхийнадацар царна чурташ догӀа; дахчандараш талхаш, каста дӀадалар кхерам болаш дар. Цу шинна бера бетонах зӀамига  чурташ даь, уж ӀодегӀар оаха. Юхебисараш ба царга хьажа безараш, нийсагӀа аьлча дезала тӀадожадаь Ӏадат да из, вай дай из лорадеш, кхоачашдеш, кӀал ца дуташ хьа а баьхкаб. Из моттиг дезалашта  а къаманна а чӀоагӀа лоархӀаме йолга кхетадаьча Гуцаранаькъан Микаила цу оагӀонца вай мехка хьадаьр доккха Ӏаламат а ниӀмат а да. Берригача мехка Ӏадат а даь дӀаоттадир цо бусалба наьха а кераста наьха а ГӀалгӀайчен лаьттара кашамаш тоадара гӀулакх. Хетаргахьа, цох цунна боккха маьл хургба Даьлагахьара, нахагахьара цунна оалаш латта баркал-м чот яь варгвоацаш да.

Нагахьа санна керда хьахиннача дезала тӀехье хьайолалойя, укхаза леладе деза дезала Ӏадаташ кхы тӀа совдоал, тӀакхет. Эггара хьалха царех да цӀи тиллара Ӏадат. Берах туллаш йола цӀи сихвенна тилла мегаргьяц, эггара хьалха метта бухье хьаенар а тилла мегаргьяц. Уйла яь де дезаш хӀама да из, хӀана аьлча из цӀи тӀатохаш вола саг цунца ваха везаш ва, ше дунен тӀа мел йоаккхача хана. ХӀара цӀи ший маӀан долаш, лерхӀам болаш я, цхьачарца дувзаденна да беркат, вокхарца хозал, наха везар, иштта кхы дӀахо а. Масала, Мухьаммад хеставер яхилга да.  Мухтар – хержар, СаӀид – аьла,  Аза – сатедар, Лейла – бийса, и. кх. дӀ. Бера шийна из цӀи лелае эхь хетаргдоацаш, цунна цох дегагӀоз хургйолаш хила еза туллаш йола цӀи. ДукхагӀа йолча хана; цӀихезача, халкъа, мехка, дуненна бовзача наьха цӀераш техк шоай берех, уж царна тара хиларга сатувсаш а цу дикача нахах бола дагалоаттам дийна лоаттабар а духьа. Укх тӀехьарча хана, къаьстта еза хеташ, йоккха хеташ техк Мухьаммад Пайхамара (с.Ӏ.с.) цӀи. 90-ча шерашка вай республике венавар Россе гӀорваьнна вовзаш вола иллиалархо, композитор Лоза Юрий. «Наьсарен оаз» яхача газета цунгара интервью эцаш, аз хаьттар:

- ГӀалгӀай мехка эггара чӀоагӀагӀа хьона тамашийна хийттар фу дар?

- Мухьаммад яха цӀи лелаю нах сов дукха хилар дар, - аьлар Лозас.

Шоай дезал дин чухьа болаш, иман долаш хьалкхер дезаш болча наха техкаш цӀи я из, шоай тӀехье иштта кхер дезаш ба дукхагӀа бола гӀалгӀай, цудухьа из цӀи а яьржа лел вай къаманна юкъе.

Иштта укх тӀехьарча хана геттара яьржа хиннай, вай къаман юкъе меттел, ерригача Кавказе а Муслим, Рашид, Индира яха цӀераш, из хӀана нийсденнад, мичара хьадоагӀаш да вайна массарна ховш да, цудухьа цох лаьца дувцаш ха йоаергьяц аз. Лоацца аргда, цӀи тиллара Ӏадат чӀоагӀа лоархӀаш хиннад дезала юкъе хьалха а тӀехьа а.

ТӀехье сиха хьа а хул, сиха хьал а кхув. Кхувш боагӀарашта довза деза Ӏадаташ, къаьстта дезалца дувзаденнараш, дукха а лоархӀаме а да; хӀана аьлча сага керттерча оамалашта лард йоллаш йола заман юкъ я из. Къаьстта а дезалера эздел Ӏомаде деза царна эггара хьалха. Масала, даь сий мишта де деза: чуваьлча хьалгӀовттар, цул магӀабаьнна Ӏоцаховшар, из доагӀаш да шун тӀа багӀача хана а. Цхьаболча наха лоархӀ, даьца хӀама даа Ӏоховшар эзделца дац, аьле. Наьха нах болча даьца цхьан истола тӀа хӀама даа Ӏохар да а дац эзделца. Бакъда сона дагадоагӀа духхьал чура дезал мара саг воацаш нийслойя, даьца хӀама даа Ӏоховшар во лаьрхӀадац, яьха. Амма цу шун тӀа а ший эздел леладе деза хӀара дезалхочо, цу тӀа да вагӀилга ховш. Цкъа Сурхо тӀа ваьхача (из воаца тоъал ха я), къоаночунца Овшанаькъан Ӏаддал-Мажитаца къамаьл дир аз дезала Ӏадатех лаьца. Цо дийцачох, шоай дезале Ӏадат хинна дӀаэттадар аьлар цо, Ӏуйрийна даь Ӏуйре дика ювцар, коара аравоалаш ше хилча, малагӀча гӀулакха вода даьга дӀаалар, коа хьем боаццаш де дезаш гӀулакх дий цунга хаттар, сарахьа е бус цӀенах кхийтача, ший юхь даьна бӀарагяйта, цун бийса даькъала йиийца мара Ӏоцавижар. Иштта хул даь-наьна юхь йола тӀехье. Уж хӀамаш дӀахьалхадаха деза боккхагӀчар, никъ хьеха беза, цу новкъа нийса дӀаваха, юхава Ӏомаве веза. Цкъа тха  отара кӀалха  бӀы беллабар чӀагаргаша. Аьхки, царца са а къердалуш, дукха уж зувш ваьгӀар со; кӀеззига йоккха хинна кӀоригаш бӀенара араяла, гӀовтта цар мишта Ӏомаю хьежаш. Царна хьалхадаьле дӀахьехаш, Ӏоежар гӀатталца сабар деш, бокъонца сага ший бер кхедеча тайпара Ӏомадора цар кхувш дола оалхазараш. Иштта да сага Ӏадат а, воккхагӀвар декхарийла ва кхувш воагӀар когаш тӀа чӀоаггӀа ураоттаве.

Цул тӀехьагӀа дезала Ӏадат хинна дӀаотта дезар да, дешар, сискал яа, из хьаяккха бер Ӏомадар. Цу гӀулакха  деша деза. ЛоархӀамерча дезалерча Ӏадатех цаӀ да из, хӀана аьлча кӀезигагӀа дале 11-16 шу ха йоаю дезалхочо дешаш, дӀахо ший бахьа безача наькъа маӀан Ӏомадеш, довзаш. Бакъда цхьаболча даьша-ноаноша мела дитад из Ӏадат, цудухьа дуккха бераш дешарца уйла йоацаш чакхдоал, ишколе мел йоаккхача ханах, дӀахо баха а лела а хала хул царна из бахьан долаш. Кхоачам боллаш из лоархӀаре, тӀахьожам цӀагӀа лоаттаборе, толамаш дикка эргаш, тӀехьале кхыча беса йолаш хургдар.

Иштта дезала Ӏадаташта чудоагӀа бера тӀера Ӏакъат дар, гӀурба дар, мархий сахь даккхар,  ламаз Ӏомадар. Уж хӀамаш хӀара пӀаьраска бус хьадувцаш латт вай телевидене гӀолла, цудухьа цар тӀа соцаргвац со.

Юххера, сога хаьттача дезала Ӏадатех лоархӀамечарех цаӀ да, кхелха саг, тӀехьа хоза гӀулакх даь, тӀеххьара накъаваккхар. Из фу яхилга да аьлча, дийна волча хана цунна шийна бакъахьа хийттача беса из дӀаволлар да. Укх тӀехьарча хана каст-каста хаза йиш я таьзеташка къовсамаш увтт яха къамаьл. Цхьачар иштта волла веза, вокхар вешта волла веза яхаш дола хабараш да уж. Цу таьзета ца латташ цхьабола нах дӀаиха а моттигаш я, цига леладер нийса ца хеташ. ХӀара сага васкет хила деза, зӀамига вале а воккха вале а, цу тӀа яздаьча беса дӀаволла веза саг, шоашкара хӀамаш тӀа ца детташ, венначо яьхар хувца ца гӀерташ. Цудухьа укхаза таьзета латтача наха юкъе вас яла хӀама дац, из каьхата тӀа ӀотӀадиллача тайпара дӀаволлар мара. Сона дагадоагӀа, са 12 шу даьннача хана денз, моллага яздайта, тха  даь-дас ший КъорӀа чудоаллача тӀорме чу леладеш васкет дар. Воккха саг дӀаваьнначул тӀехьагӀа дайра из, хӀанз цхьаькха васкет да аз оттадаь, се дӀа мишта веллача бакъахьа ва дувцаш. Цхьан сага бокъо яц цу тӀара лорзагӀваьнна, аз аьннараш хувца, яздаьча беса кхоачашде дезаш хӀамаш да аз белгалдаьраш. Цудухьа хӀара сага васкет а хила деза, цунга хьежжа из дӀаволла а веза.

Иштта саг дӀаваьлча леладе дезаш кхыдола а дезала Ӏадаташ да. Масала, бусалба ӀаьдалагӀа цох фу аьннад хац сона, бакъда гӀалгӀай къаман шира Ӏадат да, да ваьхача коа зӀамагӀвар виса везаш.

Уж хӀамаш довзаш а нийса леладеш а болча наха юкъе къовсамаш, халахетараш хургдац аьнна хет сона цӀаккха а, хӀана аьлча бӀаьш шерашка этта, чӀоагӀденна дезала Ӏадаташ да уж.

Аз укх йоазонна юкъе шеддола вай дика Ӏадат чулаьцад аьлча нийса хургдац, цудухьа цу хьакъехьа шоашта хетар ала ловраш из къамаьл дӀаходахьа хьех оаха. Язде тхога.