Юртарча хӀара ишколах цигарча бахархоша шоай цӀераш техкай, масала, ийс шера дешача ООШ яхача ишколах, Кен чура ишкол оал; №1 йолчох цӀе ишкол оал, №2 йолчох кӀай ишкол оал, №3 йолчох хуторера ишкол я. аьнна, цӀи тиллай. Керда хьаяь шиъ хӀанз мара болх бе йолаеннаеце а, цар а наха техка цӀераш я. Цхьаннех (№4) оал Исмейланаькъан юкъера ишкол, вокхох (№5) Налганаькъан юкъера ишкол.

Сурхо тӀа хьалкхача цхьа километр хиллал моттиг йисача хана, аьтта оагӀорахьа дӀаласташ, гувнах чакхбоалаш билла керда, шаьра никъ ба. Цу новкъа гӀолла кхача йиш я юрта йисте бахача Исмейланаькъанга а Муцолганаькъанга а. Дукха ха яр цигара бераш цкъа юрта юкъерча №1 йолча, тӀаккха ийс шера дешача ишколе, бӀаьха никъ беш, дӀауха. Цул совгӀа, юрт шеръяларца а нах бебарца а готта яр цу ишколашка. ДукхагӀа из бахьан долаш, керда ишкол хьалъе лаьрхӀар хьалха бераш футболах ловзаш хиннача баь тӀа. Юххьанца раьза боацаш бар къона футболисташ, шоай бай бохабаь. Бакъда цар эгӀазбахар дӀадоаккхаш, бургацах ловза керда моттиг хьаяьй царна. ХӀанз, эрсий кицо оалаш ма хиллара, «Бертий а йиза я, жа а бӀарчча дисад».

Сурта тӀа: ишкола директор Шадажанаькъан Лабзана Хьава

Ювцача №4 йолча ишколе ваха хилар со укх деношка. Хоза тоадаьча коа, юхьанцарча классашкарча берашта ловза тайп-тайпара моттигаш яр, цига дар лоамеш, чухехкалу гувлгаш, лакхе тӀабувла цӀалгий куц дола моттигаш. Лоацца аьлча, цу дерригнена юкъе нийсвелча, хье цхьан фаьлгий дунен тӀа волаш санна хеталу. Укхаза дешара шоллагӀа четверть дӀайолалуш, хьачудаьхкад бераш, дӀадоладеннад Ӏилмаш карадерзадара гӀулакх. Укхазарча директора балха тӀа хьожаяьй Шадажанаькъан Лабзана Хьава. Из ше Исмейланаькъан нус я. Ишкол хьалъяь яьнна а кийчъяь латта а цхьа шу совгӀа ха хиннай, бакъда болх бокъонца дӀаболабе хӀанз мара вӀаштӀехьадаьннадац. Ишкол лархӀа я 720 бера, кхыча дешашца аьлча, юрта эггара йоккхагӀа йола ишкол я из. Геттара лоархӀамеча дешаех цаӀ да, дешара моттиг хьехархошца Ӏалашъяр. Къайле йолаш хӀама дац, дика хьехархой лаха, къаьстта юрташкарча ишколашта лаьрхӀа, аттагӀчарех дош дац. Бакъда директора яхачох, беррига хьехархой болаш ба, болх беш ба. Царех цхьабараш арахьара тӀаухаш ба. Цудухьа царна лаьрхӀа урокаш оттаяьй оршоти шоаттеи деношка. Иштта цар болх бергба керда шу тӀакхаччалца, цул тӀехьагӀа уж хӀара денна къахьегаш хургба кердача ишколе. ДукхагӀа уж ба Магасе, Наьсаре, Эккажкъонгий-Юрта къахьегаш бола нах. Берригаш а гӀалгӀай къамах хьабаьнна ба. Карарча хана, ишколе 1-ча классагара дӀайолаенна 9-ча классага кхаччалца цхьацца класс мара яц; бакъда, дувцачох, кердача шера уж классаш шолхаяла тарлуш я, хӀана аьлча укхаза деша ловраш а из йолча даькъ тӀа даха а бераш дукха да. ХӀанзарчоа ишколе хила дезача берех 50% мара дац укхаза дешараш. Дуккха бераш арахьа: шахьарашка, кхыча юрташка – дӀаихад деша. Уж, кердача шера денз, юхадоагӀаргда аьнна хеташ ба укхаза. Дуккха бераш Ӏаьлий-Юрта дешаш да, Магасе ухараш а нийслу, цу даькъе директора шийдараш а. Иштта дӀаухача берашта машин увттае езар, хӀаьта из а дикка Ӏаткъаш дар дезала «бохчанна». ХӀанз, хӀамах мах тела а ца безаш, царга хьежаш латташ ишкол я. Из хьалйиззал бераш-м тӀаккха а укхаза хургда оалилга дац. Лабзана Хьавас ше яхачох, уж миссел бераш керда дешара шу (2025-2026) дӀадолалуш вӀашагӀкхета мегаш да. Цу хана а уж хург ма дий аьнна, тешшаме ала йиш яц. Цхьабола дай-ноаной юхаувзалу, ишкол керда йоландаь, укхазара хьехархой къона а дукха хӀама ховш а цахилар кхераш. Цу тайпара шеко зехьа я аьнна хеташ ба ишколе, хӀана аьлча дукхагӀа мел бола хьехархой балха поалхам йолаш ба. Эггара къонагӀъяр а 25 шу даьнна я, амма хӀанзле 7 шера ишколе къахьега кхийнад цун. Эггара йоккхагӀчун 53 шу даьннад, цо къахьега 27 шу да. Берригаш лакхара дешар дийша, хьехархочун балха стаж йолаш ба.

Ишколан таронех а хьалех а дувца елча, ден-бус дувццал хӀама да аьнна хет директора кердача ишколе. Геттара дика кийчъяь химе, биологе, физикан кабинеташ я укхаза, шоашца лаборатореш а йолаш, макеташца Ӏалашъяь. Дикача, лакхача боарм тӀа я сурташ дехкара эша гӀирс бола фусам, спортивни зал, иноформатикан, робототехникан кабинеташ, компьютерни класс, урокаш яла йиш йолаш йоккха библиотека, столови. 1-4 классашка дагӀа бераш мах боацаш хӀама даа йиш йолаш да, боккхагӀчарна а хьехархошта а кхача лоаттабу, маьха беза а боацаш. Иштта укхаза я актови зал, чулатташ эшашйола техника а йолаш. Ишкол болх беш яле а, бакъда хӀанз а, Ӏаьдала болхлой а тӀабаьхка, бокъонца хьайийллаяц. Цу денга кийчлуш ба укхаза. Машин а эшаргья ишколанна, министрага цу тайпара дехар чуденнад. Бераш-м ишколан дукха гаьна дахацар, бакъда хьехархой ба юрта вокх йистера хьакхувла безаргболаш, цудухьа транспорт йоацаш болх бе низткъала хургда.

Дешарах мукъабаьлча Ӏомаде сакъердаме хургдола хӀамаш юкъедоаладаьд ишкола балха, масала, болх беш я маьхашца хӀамаш ювзаш йола а робототехникан а кружокаш. Подвал тоаяь я шоай, йоах Лабзана Хьавас, цу чу спортивни секци (кӀалкхетаргах латарах), халхара кружок хьаелла лерхӀаш я из. Дукха бераш а цар дай-ноаной а ба кхувшбоагӀарашка халхар Ӏомадайта безам болаш.

1-8 классашка, директора яхачох, 25 бер да дешаш хӀаране чу. ИйслагӀча 11 мара дац. Кердача ишколе бераш хьадоаладе лоархӀабац дай, цкъа цар ОГЭ дӀаяллалца, хӀанз шоаш болча цар из дикагӀа дӀалургья аьнна хеташ ба уж. Волаш волоча 11 дешархочунца цу экзаменашка кийчо е дӀаболабеннаб укхаза а. Урокаш чакхъяьлча а царца кийчон болх беш хул математика, хими, биологи, эрсий мотт хьехаш бола хьехархой. Йоазон балхаш деш а къахьийгад царца, дешархошта фу хов, фу карагӀдаргда тохкаш. Бекарга бетта боаггӀача боарамга кхоачаргба аьнна хеташ ба укхаза, цу тайпара берашца беш бола болх. Ишколе цхьан сменах деш, дешар ялх дийнахьа оттадаь да. ТӀехьа тӀадоагӀача шерашка, хетаргахьа, кӀира пхе дийнахьа мара дешаргдац укхаза.

Дуккха дика хӀамаш дале а, цхьацца халонаш а нийслу ишколанна хьалхашка. Берашта дӀадала дешара книжкаш дац укхаза, цудухьа уж кхыча ишколашкара книжкаш а дахьаш хьадаьхкад. Уж, сона ховчох, цар юхадала дезаргда шоаш хьаденача ишколашта. Кердача моттиге царна дӀадала дешар книжкаш хӀанзарчоа дац. Ховш ма хиллара, дуккхача моттигашка эсала латт наьна меттаца, литературанца дувзаденна дешаш. Ший наьна метта хьехархо Иленаькъан Аьсет геттара хестаю директора, бакъда хьехархо мел дика яле а, берашта деза дешара книжкаш, исбахьален литература, дошлоргаш, методически литература, гойтама леладу гӀирсаш, багахбувцам. Уж хӀанзарчоа укхаза доацаш да. Хила тарлу уж, шераш дӀадахарца. Йоазонхоша а кепайоазон болхлоша а шоашта могачох гӀо де мегаргда ишколанна. Наьсарен кхален библиотекаша а кердача ишколанна гӀо дича, геттара дика хургдар.

Ишкол дӀайолаяь хиннай 2022 шера, «Дешар» яхача федеральни программах, цхьан шера йистеяьнна а хиннай. Дешар дӀадоладаьдале а, цхьацца теркам бе беза, дашха, тоаде деза хӀамаш укхаза долаш да. Болх дӀагаьнабаларца, кӀезиг-кӀезига дӀаяла мег царца ювзаенна халонаш а.