ЦIаккха ерзаргйоаца чов

- ПаьтIамат, шоай дезалах дувцал вайна, масса дезалхо ва шун?

- Со-се Пхьилекъонгий-Юртарча Налганаькъан Дауда йоI я, хIаьта цIен-да Iаьлий-Юртарча Албохчанаькъан Iумара воI Руслан ва. Тхо даим хьаьналча хIаманца тхоай дезал кхебе гIерташ хьакхаьчад, укх денга кхаччалца. Тха пхи бер да ши йоIи кхо воIи: Макка, Рамзан, Мухьмад-Басир, Расул, Хадижа. Хьаьнала яхилга фуд аьлча, дешачунга дешийтад, къахьега безам барашта масал гойташ, доахан, коа-карта бе безаш бола болх, арахьа хьега деза къа миштад гойташ хиннад. Юрта вахача сага леладе аргIа мел йола хIама леладаьд оаха. Ламаз-марха долаш, воккхагIчун сий де, кIалвисачун гIо де оалаш кхебаьб оаха уж. Атта-м кхебаьбац, бакъдар аьлча. Даим гIишлон балхаш деш хиннав цIен-да а со а.  Царех цхьачар, геттара доккха дешараш дийшадеце а, колледжаш яьхай. Царех кхоалагIа вола Мухьмад-Басир тIема гIулакх дезаш а цунца чам болаш а вар. Ший эскаре амал деш яккха еза ха чакхъяьнна цIавеча, цхьацца гIишлонхой балхаш деш хилар из вайцига а Москве а. ЗIамига волча хана денз, даьна новкъостал деш, цунца къахьега Iомавенна а вар. Ший 24 шу даьннача хана, кхыбола вай къаман кагий нах санна мохк лорабе а, тIема юкъе дакъа лаца а ловш хилар из. Цу хана ши-кхо шу даьннадар, эскаре амал даь ваьнна, из цIавена.

- СВО вахар мишта хилар цун, дIахо цунца шоай хиннача бувзамех дувцал?

- Кхо шу хьалха дар из, тIем тIа ваха безам болаш хилар Мухьмад-Басир. Бакъдар бакъ хила деза,  оаха ма гIо аьннадар цунга, тIом ба из.  ЦIагIара цаI ваха веза, хьаяьха моттигаш лорае водаш ва ше, аьлар цо, оаха саготдергдоацаш. Кхераме хIама дац цига, цкъа хьалхагIа Iомадергда тхо, тIаккха фу хургда хац дIахо, яхаш, цига ваха безам болаш вар из. Сов чIоагIа цига ваха цун чам хиларах, дIавахийтар-кх оаха из. Эггара хьалха кхо бутт баьккхар цо цига. Бувзамашка гIолла, тха сатедора даим, укхаза вIалла хала хIама дац, аьле. Халахетар хилар кхераш, бакъдар хьадийцадацар цо. «ХIанз новкъосташца вагIа со, комбат а кхыбола хьакимаш а дика ба соца», - яхаш, хоамаш дора. Шоашта юкъе барт хиларах а новкъосташа ше чIоагIа лархIарах а дувцар каст-каста. Тхога телефон техе, из юхе а волаш, тхона баркал оалаш моттигаш нийслора эпсараша, дика кхеварах. Телефон каст-каста тохар, видео яьккхе, из а яйтар. Запорожски областерча Токмакски кхален Мирное яхача юрта вар из тIема гIулакх дIахьош. Цу юртара дIа а 132 лоархIаш йола моттиг хиннай из, тIакхача хала долаш, лира дов латташ а. Кхо бутт баьлча, цIавена а хилар из, кIезига-дукха ха яккха.

- Мел ха я из цига ваха, малагIча шера дар из? Фу оамал йолаш  кIаьнк вар из цIагIа а, ара а, ишколе а?

- Эггара хьалха Росси Украина лаьтта яьннача хана дар из, 2022 шу дар мотт сона. Цу хана денз цига волаш, хьавоагIар из. Эггара хьалха болхачарца вахар цу шера.

Оамалга диллача, цIенхашта а ше лархIийта ховш а вар Мухьмад-Басир. Ишколе вагIача хана,  цхьа эхь хеташ, аьсала, кIаьда саг вар из. Наха чугIерташ воацаш, латар-тохар дезаш воацаш хьавоагIар. МоллагIча берашца товш, хIаране оамал кхетае гIерташ, дIа ца тетташ, бераш хьатIаувзаш оамал яр цун. «Ма кIове», - цхьаннех оале а, хийравалацар сагацара. – «А, а, ший ийман хилар да цун из», - оалар моллагIчох а. Хьехархоша а могаву из, цун сурт а дIадийхад; ишколе хьалтохаргдар оаха, аьнна. Из деша вагIар Iаьлий-Юртарча ийс шера дешача ишколе. Оамалах дувцаш, ца аьлча даргдац, даьна-нанна чIоагIа новкъост вар из. Массе оагIора тха оагIув хьаллоацаш вар из оалача дешаца а, гIулакхаца а, ахчанца а. Кхыметтел ше тIем тIа волча хана, тхона гIо де гIерташ хулар шийга долчох. Йистхилар хоза долаш, дега тоам хургбар оалаш, коа-карта хоза кулг тохаш вар. Ше эскаре гIулакх де вахале, тха цIенна тхов тиллар цо. Кулгаговзал йолаш вар из. Плитка тохаш балхаш дора цо вайцига а, кхыметтел Москве а. ЗIамига волча хана денз, айлаюкъе воацаш, цхьацца накъадаргдола хIама леладеш вар из. Хьужаре деша вагIар, КъорIа деша Iомавеннавар, ишколера чувеча дас хийла шийца дIавугар, балха тIа гIо дайта. «Цхьа воккхача сага санна, сона новкъостал ду цу кIаьнка», - оалар  дас. Дагахьа аяташ ховш  вар Мухьмад-Басир, цудухьа аз оалар цунга, уж дешаш хилалахь, тIема юкъе волаш. Уж диц ца луш, дагахьа ховра цунна. Ламаз а дуташ вацар из, «пхи минот цо ца йоаеш хилча, мишта дутаргда из», аьнна хетар цунна. Цхьаккха ший аьттув болаш, из дита лаьрхIа вацар. Бусалба дин хIама чIоагIа дезаш вар, харц ца лийча. Тайпан наха а чIоагIа везаш вар, хIанз мара царна из иштта везилга а хайнадац сона. Из дагавехача, кхыметтел маIача наьха а дог чIехк. Цхьаболча кагийча наха, «хьона духьалдахка магац тхона, из дагавехача», оал сога. Гонахьарча лоалахошта везийтар ше. Юхе яхача Хамхой Луизас массаза оалаш да цох, «яхь йолаш, денал долаш, сий долаш, нахаца лерхIам болаш саг вар из» аьле.

- Мел ха я из вац, аьнна, шуга хоам баь? Мишта нийсденна хиннад из, цох фу хов шоана?

-1924 шера дар из, тов бетта. Тхога из веннав аьнна хоам бир, бакъдар бакъ хила деза. Цох бола хоам бир цар командоване. Шоашта тIадилла тIема декхар кхоачашдаь, удаш хьаарабоагIаш хиннаб из юкъе вола кагий нах. Виъ а, пхиъ а, дукхагIа а хиннаб уж. Эггара тIехьавоагIача гIаьбартой зIамигача сага герз кхийттад. Из бахьан долаш, хьава могаш хиннавац. «ГIо де сона! –аьнна, кхайкав из.- Мага, гIо де сона!»-аьнна шозлагIа а кхайкав. Ер юхавийрзав, цунна гIо де дагахьа; кагийча наха «хьавала, ма гIо» яххашехь. Из текхавеш хьавена, блиндажа чу Iочуваьнна хиннав из. Цигара бувззаме ваьнна,  таьрахьашца хоам баьб цо новкъосташка:

- Ер веннав, сона чов яьй, - аьнна.

 - ЧIоагIа лозаваьвий хьо? – хаьттад цунга.

- Лоазаваьв мотт сона, - жоп деннад Мухьмад-Басира.

Цига хаьдаб цар бувзам. Цу хана денз, цох ховш хIама дац. ХIанз шоллагIа шу да цох бола хоам боаца, из мичав, веннав, дийна ва ца хов. Бакъда, лакхе аз ма аллара, командоване из воацаш ва йоах. Из веннача  тIабаха, нах цигара арабаха таро йоацаш латт из моттиг, лира дов долаш. «Из веннав аьлча тешац со, лаьтта кIалхара а хьалваргволаш, денал долаш зIамига саг вар из, - аьлар цун комбата, бувзаме а ваьнна.–Цул дуккха халагIа дола декхараш кхоачашдеш, юхаихав из, цхьаккха хIама ший дегIа ца дайташ.

 Цо а цун новкъосаташа а есарал бига хинна вай салтий, 16 саг, мукъаваьккха хиннав яхаш а дувц. Иштта денал дола хIамаш леладаьд йоах цар цига. Кхыметтел украинций эскара юкъе чувахе, цигара шоашта эша хIама хьадахьар цо, яхаш, дувц. Иштта яхилга мара  сона мича хов цох хIама, со хинна мича хиннай цига. Са долаш, лелалуш, денал долаш вар из.

- Саг йоалаяь, дезал болаш варий из? Мел ха яьннаяр цун леча хана?

- Даьра, вацар, кIаьнк е йиIиг цун хиннадаларе, ла а аттагIа хургдар из. 27 шу даьнна вар из леча хана.

- КIаьнка да могаш воацаш, цIий лакхлуш ва аьнна хезадар сона. Из хоам ла хала хургба цунна...

- Мухьмад-Басир вац аьнна хоам баьчул тIехьагIа кхо бутт баьлча, дега  стент оттайир цунна. ХIанз юха а цIий ийлуш, цIагIарча воккхагIа волча  кIаьнка лорашка чакхвоаккхаш латт из. Iаьдало Нальчике санаторе  вахийта а хиннав из, дарба де. Карарча хана, больнице Iовижа, дарба де ловш вац. Из кIаьнк хьадагавехача, хьахьов цун лазар, кхы са хилац цун. Укхаза-м дезалхочун  пIелг  лазабаьлча а хала ма хетий, хIаьта цхьан шераи шин беттаи мичав ца ховш цIагIара дезалхо хилча, из ла атта дац. Цул халагIа хIама хиннадац. Иштта байнача салтий цIагIарчар бийса мишта йоаккха хургья-хьогI, фу дергда-хьогI цар, аьнна, хетар сона хьалхагIа. ХIанз хов сона уж малагIча хьале хиннаб.

- ПаьтIамат, хьо дукха ха йоацаш ХьажцIа яхаяр аьнна хезад сона. Хьажол къоабала хилда хьа.

- Баркал хилда. Сона из моттиг Iаьдало еннаяр, СВО доакъашхочун нанна санна. Из енначарна а   хилда баркал.

 - ТIема совгIаташ а дар мотташ ва-кх со Мухьмад-Басира.

- Цигара лургдолча паччахьалкхен совгIаташка  дукха сатувсаш вацар из. «Се цига дIаваха волаш, сай къаман сий лакха лоаттадеш, чакхвала веза са. Къаман хIама лохде йиш яц са, кхыметтел тIом бахьанце а»,  - оалар цо. ХIаьта а цуннна «Денала орден» а Суворова майдилг а еннаяр.