Цхьавола саг, духхьал шийна товш бола, лелабе атта бола никъ хьаийце, цу тӀара ца воалаш дӀавода, мел тоам боацаш из хете а, вай къаман Ӏадаташка диллача; хӀаьта цхьавар, адамашта юкъе беркате масал хинна дӀаоттаргдар доаржаде гӀерт. Вай къаман Ӏадатех, оамалех, хилча, леладича бакъахьа долчарех дукха дувцаш латт тахан.

Бакъда мел дувце а зене доацаш да аьнна хетт сона, къаман хозача гӀулакхашца дувзаденнараш. Массайолча моттигашка даггара хьехадеш хилча; тишденнар а, теркал ца деш, лерхӀам боацаш дитар а юхадийндала, мерздала мег, аьнна, хет. Цхьан гаргарча сага дийцача хӀамо дукха уйла яйтар сога… Мишта? яха хаттар хӀанз а латташ да са уйлашка. Тамаш еш дийцар гӀалгӀай хоза гӀулакх дика довзаш йолча кхалсага из хӀама.

– Соца балха йола цхьа йоӀ я, йийха ягӀаш. Да воацаш бо да, аьнна, чӀоагӀа хоза, доккха гӀулакх лаьцад саг йийхараша цу нахаца. Доккха урдув деннад, хьоалчагӀа дӀадахьа гӀо даьд, цул совгӀа, иззал дукха ахча шоаш деннадоллаше, дххьал тӀадувха барзкъа мара, цхьа хӀама ма я, аьннад нускалга. Цунна эшаш мел дола хӀама, ийца, Ӏоотадаь, цӀа кийчдаьд дӀаюгараша. Вайна ховш да-кх, маьре йодача кхалсага дӀахьоча совгӀатех, мел дукха рузкъа дохк. Деррига урдув-м царех дӀадода, яхаш,кадаш хул дукха кхалнах.

ХӀаьта цу наха, цхьа совгӀат шоай цӀагӀа хьачу ма даккха, цхьа сом ахча ма дохкалахь царех, аьннад нускалга. Ма дарра аьлча, шоашта могачох, цунна аттадар де хьежаб уж нах. ЦӀа дизза дӀаберзабе безаш дезал болаш, эггара эшача хана цӀен-да дӀаваьнна йисача цун нанна чӀоагӀа новкъостал хиннад цу гӀулакхах.

Йийха ягӀача йоӀага къамаьл дайтад маьр-нанаси маьр-даси, чӀоагӀа дезар тхона Ӏа вай къаман чокхи дувхаре, европейски наьха коч йоацаш, аьнна. Цецвала хӀама дац из. МоллагӀча, ший къаман хӀама боча долча сага деза, ший цӀагӀа хьачуйоагӀар, дӀайодар къаман Ӏадатаца латташ бола эздий гӀирс- беркате гӀалгӀай чокхи дийха кийчъялар.

Бакъда, иззал хоза гӀулакх шийца лаьцача, шоллагӀйола нана, шоллагӀвола да хинна дӀаотта безача царга дӀакхачанза долча нускало юхадахьийта къамаьл тамаш яь ца валлал да…  «Коч хержа яьннай! Сона коч хозагӀа хет, аьле; дӀаала царга. Чокхи во тов сога, са вӀалла чам бац из дувха».

ЧӀоагӀа бехк баьккхар аз, йоах, из дувцачо: ай, маьр-да, маьр-нана яхараш эггара бехкегӀа бола нах ма бий. Царна селлара чӀоагӀа из дезаш хилча, дувха мегаций Ӏа?! Укх дунен тӀара цхьаккха тайпара кочамаш шийга кхоачаргйоацаш, чӀоагӀа хоза тийга чокхеш ма дий вай.

Эггара хьалха шоай цӀагӀа чуйоагӀа нус къаман гӀирс бувхаш хилар дезаш ма аьннадий цар из, цар сий де мегаций Ӏа, хьайна дезар юхатетта. ЧӀоагӀа хоза дац хьона дӀа а кхачалехь, иштта алар, цар юхь йоагаяр. Из къамаьл шийга дӀадича, вокхо юха а дӀатӀаийцадац наха дувцар. Царна дезар хӀана де дезаш я со, сайна дезар де мегаций аз, аьннад цо. Сай дега товр де йиш йолаш еций со, аьнна, ше лаьрхӀачунна тӀадам оттабир маьре йодачо.

Гуш дар, из дийцача кхалсага дега цу хӀамо Ӏоткъам баьлга. Хьалкхувш латташ, кхоана саг йоалае отта безаш къонгаш ба цун, цхьацца хӀамаш духьалкхийла хургда-кх цо шийна, аьнна, хийтар сона. Вай къаман тхьоврарча кхалнаха, шоай йоӀа хоза кулг мел тохача хана, иштта хоза хьай маьр-наьнага хьажалахь, хье наьха цӀен тӀа яхача, яхаш кхебаьб мехкарий. Цу наьха юхь еш йола кхалсаг, ший сий даьккха ца Ӏеш, ше кхеяьрашта баркал оалийташ, ловцаш доахийташ ях. ДӀа а кхачалехь, айхӀаза къамаьл цу нахаца деш хьо хилча, хьакхаьчача фу хургда-хьогӀ аьле, хеталу наха…

Сога хаьттача, хӀара нанас ший цӀенъюкъе доаржаде дезаш хӀама да из. Нана еций йоӀа хозадар, дикадар хьалхадаккха дезар? Таханара ха, тхьовра вай ноаной мехкарий хиннача ханах тара яц. Деррига вӀашагӀъийна, хӀаравар шийна нийса, аттагӀа хетар хьалхататта, из леладе гӀерташ, цхьа «тӀом»латт вайна гонахьа. ХӀаьта, къамо тьовра денз лорадеш хьадена хоза Ӏадаташ, оамалаш лоархӀаш, цар сий лакха лоаттадеш болча наха шоай цӀагӀа хьачуйоагӀар, дӀайодар къаман бизза бола эздий гӀирс бувхаш, кийчъенна хилар деза.

Царех бехк баккха йиш йолаш хӀама дац из! Тхоай эздийча къаман хоза дувхар юстартетта; европейски наьха дувхар мишта хьатӀаэц оаха, аьнна, хет царна. Иштта йоах цар уйлаша! Ма дарра дувца велча, из тайпара дувхар тӀадийха наха духьалъоттар эхь долаш-м хул, цхьадолча нускала коч. Вай мехкарча цхьан хьоалчагӀе хинна хӀама да-кх из… Нускала мах бе хьачубаьхка дийша нах юха арабаьлар йоах; из цун тӀера барзкъа хувца, тӀаккха мара тхо хьачу ма деха, аьнна.

Дийшача наха дог кхоардадилла йола, цар бӀаргаш унзардоахаш йола коч ювхийта, ший йоӀ наьха цӀен тӀа мишта йохийт нанас, аьнна, хет. Эздий дола вайдар Ӏодилла, ираз дайна дола наьхадар хьаийца, из мерздаь дӀадоладелча фу хургда вайх?! Дукха мехкарий-м ба, гӀалгӀай къаман чокхи мара дувхаргдоацаш, из эздий гӀирс мара шоай дегага къоабал ца байташ. Дала сий долда, сийдола хӀама хьаллоацаш, хьа мел воагӀачун! Къаманна юкъера дӀадала йиш йолаш хӀамаш дац эздели, сийи яхараш! Из моттиг вай тишлой, хаьрца дӀадаргда вай дӀахо мел дар а.

ТӀаккха фуд доаккхал де дусар? Хозача гӀулакхага кхоачаргдолаш хӀама дац! Из массахана яьхад вай хьаькъал долча даьша. Вахаре нийслуш долча цхьадолча гӀулакхаша дуккхача хӀамай уйла яйт.Тхьовра вай ноаноша леладаь хоза Ӏадат Ӏодилла йиш яц вайга. Уйла е бахьанаш долаш да вайна тахан. Дала тоадолда вай хозача къаман хӀама!